دکتر احسان مصطفوی در گفت‌وگو با ایسنا،‌ با تاکید بر اینکه حتی با گذشت بیش از دو سال از شروع پاندمی کووید۱۹، هنوز سرنوشت این بیماری چندان برای ما روشن نیست، گفت: این بیماری، تاکنون باعث مرگ بیش از ۶ میلیون نفر در سراسر جهان شده است و پیش‌بینی شده است آمار واقعی مرگ و میر حدود ۳ برابر آمار رسمی اعلام شده باشد. در این مدت، واکسن‌های بی‌خطر با اثربخشی بالا در برابر این ویروس تولید شده، روش‌های انتقال ویروس و بیماری‌زایی آن بهتر شناخته شده و درمان‌های موثرتری برای آن ارائه شده است که این موضوعات باعث کنترل بهتر بیماری در گذر زمان شده است.

وی افزود: از طرفی درصد قابل توجهی از جامعه جهانی حداقل یکبار به این بیماری مبتلا شده‌اند و حدود ۶۵ درصد مردم دنیا، حداقل یک دز واکسن کرونا و حدود ۲۵ درصد آنها حداقل سه نوبت واکسن را دریافت کرده‌اند؛ این در حالی است که توزیع واکسن ناعادلانه بوده و در کشورهای با سطح درآمد پایین، فقط حدود ۱۵ درصد افراد، حداقل یک دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.  

کاهش موارد بیماری در دنیا طی هفته‌های اخیر

او ادامه داد: در این بین، تفاوت در زمان ورود ویروس به کشورها، نحوه پاسخ دولت‌ها و مردم کشورها به پاندمی، میزان ابتلای مردم کشورها به بیماری در موج‌های مختلف اپیدمی و با واریانت‌های مختلف، نوع و میزان پوشش واکسن‌های اصلی و یادآورِ استفاده شده، باعث شده است که زمان و شدت درگیری کشورها با پیک‌های اپیدمی متفاوت از یکدیگر باشد. با این وجود، تعداد موارد ابتلا و مرگ ناشی از کووید۱۹ در هفته‌های اخیر در اکثر کشورها و مناطق دنیا به کمترین مقدار خود از شروع پاندمی رسیده است و فقط تعداد معدودی از کشورها، مرگ‌های کرونایی را همچنان روزانه گزارش می‌کنند. با این وجود، در روزهای اخیر در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا، آلمان، روسیه و تایوان در حدود ۱۰۰ مورد مرگ ناشی از کووید۱۹ در هر روز گزارش شده است.

کرونا تمام شده است؟

این استاد تمام اپیدمیولوژی در پاسخ به این سوال که آیا به پایان پاندمی کووید۱۹ نزدیک شده‌ایم؟، تاکید کرد: این سوالی است که با کاهش موارد ابتلا و بستری در هفته‌های اخیر بیش از پیش مطرح می‌شود و همه می‌خواهند بدانند چه زمانی نهایتا به پایان این پاندمی می‌رسیم؟ واقعیت آن است که در خصوص کووید۱۹، ظهور واریانت‌های زیادی که در زمانی کوتاه غالب می‌شدند، از بین رفتن آنتی‌بادی بعد از یک مدت نسبتا کوتاه و واکسن‌گریزی بعضی از واریانت‌ها، که می‌توانستند تا حدی از دفاعی که در برابر اشکال قبلی ویروس به وجود آمده بود فرار کنند، اتفاقاتی بودند که زیاد مورد پیش بینی قرار نگرفته بودند و از این رو، در مورد آینده این بیماری هم باید همچنان با احتیاط بیشتری صحبت کرد.

او با تاکید بر لزوم اینکه دو موضوع مهم در تعیین اینکه آیا به پایان پاندمی و فاز اپیدمی نزدیک شده‌ایم یا نه تعیین کننده است، بیان کرد: اولین مورد این است که ایمنی ناشی از واکسیناسیون و یا ایمنی هیبرید چه مدت جامعه را مخصوصا در برابر ابتلا به فرم‌های شدید و مرگ ناشی از ابتلا به کووید۱۹ محافظت می‌کند. در وهله دوم این که ویروس عامل کووید۱۹ با چه سرعتی می‌تواند همچنان تکامل پیدا کند و واریانت‌های جدید احتمالی چه قابلیت‌هایی خواهند داشت اهمیت دارد.

مصطفوی ادامه داد: واریانت‌هایی از ویروس که در دو سال گذشته در دنیا غالب شده‌اند، بعضی قابلیت انتقال بیشتری از واریانت اولیه ووهان را داشتند، تعدادی از آن‌ها قدرت بیشتری برای ایجاد بیماری شدید و مرگ کسب کرده بودند، بعضی درجه‌ای از فرار ایمنی را نمایش دادند و نهایتا واریانت فعلی (اومیکرون) توانایی زیادی در ایجاد عفونت مجدد به اشکال خفیف‌تر بیماری را دارا بوده است.

وی افزود: در هر حال انتظار این است که این بیماری از سطح اپیدمی فعلی به سطح اندمیک برسد؛ یعنی سطح بالای ایمنی کسب شده در جامعه سبب شود تا تکثیر و گردش ویروس متعادل شده و منجر به سطح پایدار عفونت ‌شود. برای رسیدن به پایان فاز اپیدمی و ورود به فاز اندمیک (بومی) بیماری باید دو اصل اساسی اتفاق بیفتد. اول آنکه سطح ایمنی بالایی در جامعه (طبیعی یا اکتسابی) ایجاد شود و دوم آنکه واریانت جدیدی از ویروس که قادر به نقض نسبی و فرار از دفاع ایمنی باشد تکامل پیدا نکند.

به گفته وی پایان فاز اپیدمی به این شکل، پیش‌بینی خوشبینانه محتملی است که در حال حاضر توسط بعضی از دانشمندان حمایت می‌شود.

او همچنین تاکید کرد: اگرچه شواهدی از رسیدن به سطح اندمیک بیماری در بعضی از مناطق دنیا دیده می‌شود اما هنوز نیاز به گذشت زمان و بررسی بیشتر روند اپیدمی هست تا بتوان قضاوت صحیح‌تری ارائه کرد. البته بازهم موضوعات دیگری در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا رسیدن به سطح اندمیک بیماری، می‌تواند همچنان شامل رخداد پیک‌های فرم‌های شدید بیماری در هر سال باشد؟ آیا در چنین شرایطی باز هم واریانت‌های جدید ویروس که قادر به نقض نسبی دفاع ایمنی هستند ممکن است بوجود بیایند؟ و آیا این واریانت‌های جدید می‌توانند از محافظتی که واکسن‌ها در برابر بستری شدن در بیمارستان و مرگ ایجاد کرده‌اند فرار کنند؟

سرانجام بیماری چه خواهد بود؟

رییس مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران با تاکید بر اینکه کووید۱۹ به زودی پایان نخواهد یافت، اظهار کرد: اما این بیماری در کشورهای با سطح بالای واکسیناسیون، ممکن است در مراحل آخر رسیدن به سطح اندمیک باشد. باید توجه داشت که در سطح اندمیک بیماری هم باید انتظار نوسانات منظم و تکرار شونده، مانند نوسانات فصلی که در مورد آنفلوانزا هم دیده می‌شود را داشت.

وی افزود: در عین حال، با گردش ویروس در جامعه در فصول سرد، عفونت همزمان با سایر ویروس‌های تنفسی می‌تواند یک چالش احتمالی باشد و مشکل کووید طولانی مدت (Long COVID)، متعاقب موارد ملایم و ‌بدون علامت کووید را هم باید همچنان مدنظر داشت.

تکمیل واکسیناسیون راهکاری برای حفظ شرایط پایدار

او با تاکید بر لزوم فرهنگسازی و اغنا افکار عمومی برای تلقیح دزهای یادآور واکسن کرونا، تصریح کرد: در این میان باید بر روی استقبال مردم از واکسیناسیون نیز به طور مشخص کار کرد و شاید در اختیار گذاشتن واکسن‌های مختلف در این خصوص بتواند انگیزه افراد را برای واکسیناسیون بیشتر کند. در نتیجه آمادگی کشورها و جامعه جهانی برای توسعه و تامین چنین واکسن‌هایی باید همچنان ادامه داشته باشد. از طرفی لازم است در مورد افرادی‌ که در دنیا، با وجود تبلیغات فراوان اما اصلا هیچ واکسنی دریافت نکرده‌اند، برنامه کشورها و جامعه جهانی مشخص‌تر و دقیق‌تر باشد. این گروه عملا با عدم تزریق واکسن در موعد مقرر، سلامت بقیه جامعه را هم با مخاطره مواجه کردند. یافتن راه حلی برای این مشکل، در کنترل سایر اپیدمی یا پاندمی‌های بعدی نیز می‌تواند بسیار مهم و راهگشا باشد.

رییس مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران با اشاره به اینکه در ایران نیز حدود ۷۶ درصد جمعیت حداقل یک دز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند، تصریح کرد: اما همچنان حدود ۱۴ میلیون نفر از جمعیت هدف بالای ۵ سال، هنوز یک دوز واکسن خود را نیز دریافت نکرده‌اند. تزریق دز یادآور اول (نوبت سوم واکسن) نیز فقط در حدود ۳۳ درصد افراد انجام شده است.

او ادامه داد: هنوز حدود ۲۰ درصد گروه هدف در کشور هیچ واکسنی تزریق نکردند و این درحالیست که حدود ۸ درصد از افرادی هم که نوبت اول را دریافت کرده‌اند هنوز نوبت دوم را تزریق نکرده‌اند. همچنین حدود دو سوم افراد واجد شرایط، دز سوم واکسن خود را هنوز دریافت نکرده‌اند. در گروه سنی بالای ۱۲ سال حدود ۸۳ درصد جمعیت حداقل دو واکسن را دریافت کردند اما، در گروه سنی ۵ تا ۱۲ سال حدود ۲۴ درصد اولین دز و ۱۱ درصد دز دوم را دریافت کرده‌اند. در مورد واکسن یادآور نوبت دوم هم(دز ۴)، رده سنی بالای ۷۰ سال و افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند در اولویت واکسیناسیون کشوری هستند.

وی با تاکید بر لزوم همراهی مردم برای تکمیل پوشش واکسیناسیون رده‌های مختلف سنی بویژه کودکان زیر ۱۲ سال، تصریح کرد: همچنین می‌بایست درصد پوشش واکسن‌های یادآور (دز سه و چهار) را هم به حد قابل قبول‌تری ارتقا دهیم. در مورد اینکه آیا لازم است نوبت دوم واکسن یادآور به سایر افراد و گروه‌های سنی هم تزریق شود یا خیر، لازم است شرایط اپیدمی در کشور و جهان توسط مراجع تصمیم‌گیر به طور مرتب رصد و پایش شود.

او با بیان اینکه در حال حاضر در ایران میزان گزارش شده‌ ابتلا، بستری و مرگ ناشی از کووید۱۹ بعد از سپری شدن ۶ پیک اپیدمی، به پایین‌ترین سطح خود رسیده است، اظهار کرد: کاهش فعلی موارد بستری و مرگ، احتمالا ناشی از عوامل مختلفی نظیر ابتلای درصد بالایی از جامعه به بیماری، مخصوصا در دو پیک اپیدمی در تابستان و زمستان سال گذشته، تزریق دیرهنگام‌تر واکسن (که فاصله بین تزریق واکسن و پیک ششم اپیدمی در زمستان سال گذشته را کوتاه کرد)، پوشش خوب واکسن در کشور (مخصوصا در پاییز سال گذشته)، تاثیر ایمنی هیبرید (ناشی از تزریق واکسن و ابتلای طبیعی به بیماری)، و در عین حال میانگین سنی کمتر و درصد بیماری‌های زمینه‌ای پایین‌تر (نسبت به کشورهای توسعه یافته)، می‌تواند باشد.

او با اشاره به اینکه کشورهایی که سطح پوشش واکسیناسیون پایینی داشته‌اند اغلب کشورهای با سطح درآمد پایین هستند، گفت: این کشورها غالبا به دلیل سطح پایین بهداشتی و درمانی، نظام مراقبت مناسبی را برای تشخیص و گزارش درست موارد بیماری ندارند و در نتیجه بر اساس موارد گزارش شده از این کشورها، نمی‌توان قضاوت درستی از روند بیماری در آن ها ارائه کرد. با این وجود، محتمل است که واریانت‌های بعدی ویروس در این کشورها شانس بیشتری برای تکامل و تکثیر اولیه داشته باشند.

وی در پاسخ به این سوال که مردم کشورمان باید در ادامه مسیر این پاندمی چه اقداماتی انجام دهند؟، تاکید کرد: واقعیت آن است که سطح پوشش نوبت سوم واکسن در کشور ما، برخلاف پوشش واکسن در نوبت‌های اول و دوم، مناسب نبوده و اطلاعات کافی در مورد وضعیت واکسیناسیون گروه‌های پرخطر و محل‌های پرخطر هم در دسترس نیست. در حال حاضر پیشنهاد می‌کنیم افرادی که هنوز برای تزریق نوبت‌های واکسن خود مراجعه نکرده‌اند هرچه سریع‌تر اقدام کنند.

وی در بخش دیگری از سخنانش، تاکید کرد: اگرچه هنوز به طور قطع نمی‌دانیم که با کاهش سطح ایمنی جامعه و ادامه تکامل و تغییر ویروس، آیا مجددا ابتلا به فرم های شدید بیماری خواهیم داشت یا خیر اما ممکن است که با کاهش سطح ایمنی در طول زمان، نیاز به تزریق واکسن‌های یادآور و توسعه واکسن‌های جدید وجود داشته باشد. باید در نظر داشت که در صورتی که بیماری به سطح اندمیک برسد، باز هم احتمالا نیاز به انجام واکسیناسیون دوره‌ای مخصوصا برای گروه‌های پرخطر وجود دارد و در نتیجه باید از الان برای تامین واکسن برای تعداد زیادی از افراد (مانند واکسن آنفلوآنزا) برنامه ریزی لازم را انجام داد.

وی افزود: بررسی مداوم سطح ایمنی جامعه با انجام مطالعات ایمنی شناسی برای بررسی سطح ایمنی سلولی و هومورال افراد ( ایمنی که با آنتی بادی اندازه گرفته می شود) ، بررسی واریانت‌های در گردش و میزان واکسن گریزی آنها و پی‌گیری سیاست افزایش پوشش واکسیناسیون در جامعه، مخصوصا در مورد گروه‌های پرخطر، باید همچنان به طور جدی توسط سیاست گذاران بهداشتی و اجرایی و مراکز تحقیقاتی کشورها دنبال شود.

او در خاتمه تاکید کرد: آنچه مسلم است این است که در گذر زمان، با تحولاتی که اتفاق می‌افتد، سطح اپیدمی و میزان درگیری جامعه هم تغییر می‌کند پس باید مدیران و متولیان بهداشتی، تغییراتی در شیوه نامه‌هایی که در ابتدای پاندمی و متناسب با آن شرایط تدوین شده بود، ایجاد کنند. مسوولین امر نباید این اطمینان را به مردم بدهند که با فروکش کردن فعلی موارد بیماری و مرگ، همه چیز عادی شده است؛ در عین حال باید در بعضی از محدودیت‌های وضع شده کرونایی تغییرات متناسبی ایجاد کرد. سیاستگذاران بهداشتی کشورها باید خود را برای هر دو سناریوی اندمیک شدن بیماری و یا تکرار پیک‌های اپیدمی آماده کنند تا بتوانند پاسخی متناسب با شرایط پیش رو ارائه کنند. کووید۱۹ نشان داد که کشورها و سازمان‌های بین‌المللی باید بیش از پیش به تقویت زیرساخت‌های بهداشتی و ارتقای بهداشت عمومی اهتمام ورزند. باید از درس آموخته‌های پاندمی کووید۱۹ برای مدیریت بهتر آینده این بیماری و آمادگی برای پاندمی‌های مشابه در آینده بهره کافی را برد.

انتهای پیام