سال ۳۲۷ هجری قمری یعنی تاریخ وقف قدیمی‌ترین جزوه قرآن خطی را سال تاسیس و تشکیل قرآن‌خانه و کتابخانه آستانه می‌دانند. از مفاد برخی از وقفنامه‌ها چنین بر می‌آید که کتابخانه آستانه مقدسه رضوی در سال ۸۶۱ هجری قمری دایر و مورد استفاده عموم بوده است اما توجه جدی به جایگاه کتابخانه به اوایل قرن ۱۴ هجری قمری باز می‌گردد.

کتابخانه مرکزی از قدیم‌الایام تا کنون دارای اسامی گوناگونی همچون قرآن‌خانه حضرت، کتابخانه مبارکه، کتابخانه مشهدالرضا، کتابخانه روضه مرضیه رضویه و کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بوده و اکنون به نام «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» به فعالیت‌های فرهنگی خود ادامه می‌دهد.

از حدود سال ۱۱۵۰ هجری قمری مکان ویژه‌ای برای کتابخانه در نظر گرفته شد. گرچه در طول سالیان بارها محل کتابخانه تغییر یافت اما همواره در جوار مرقد مطهر و داخل اماکن متبرکه این آستان مقدس قرار داشته است.

نخستین بنای جامع و مستقل کتابخانه در سال ۱۳۲۲ شمسی در ضلع شمال غربی رواق امام خمینی‌(ره) کنونی ساخته شد. این بنا در سال ۱۳۵۳شمسی تخریب شد و سپس کتابخانه در سال ۱۳۵۶ به ساختمان جدید و وسیعی در طبقه فوقانی موزه آستان قدس رضوی واقع در ضلع شرقی همان رواق انتقال یافت. کتابخانه‌های ملی ملک تهران، وزیری یزد و هرندی کرمان تنها کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی قبل از انقلاب اسلامی بود.

بنای باشکوه کنونی کتابخانه مرکزی که از سال ۱۳۶۰ شمسی آغاز شده بود، در سال ۱۳۷۲ با مساحت ۲۸ هزار ۸۰۰ متر مربع زیربنا در سه طبقه به پایان رسید و از نیمه دوم سال ۱۳۷۳ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

تعلق کتابخانه رضوی به آستان مقدس حضرت رضا(ع) به عنوان نمادی از وقف فرهنگی در ایران و جهان اسلام، دیرینگی بسیاری از آثار خطی، اسنادی، هنری و موزه‌ای که عمر برخی به بیش از یک‌ هزار سال می‌رسد و وجود شمار زیاد قرآن‌ها و نفایس خطی موجود در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی برخی از شاخص‌های این مجموعه به شمار می‌رود که آن را در میان کتابخانه‌های بزرگ کشور متمایز می‌کند.

آستان قدس رضوی در مجموع با داشتن ۵۹ کتابخانه وابسته در مشهد و شهرستان‌ها با وسعتی بالغ بر ۹۷ هزار متر مربع قریب به ۱۰۹ هزار نسخه خطی، بیش از ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی، حدود چهار میلیون و ۴۰۰ هزار منبع چاپی، قریب به ۱۶۲ هزار و ۵۰۰ منابع سمعی و بصری و بیش از ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار منابع دیجیتال‌سازی شده و میکرو فیلم را در اختیار ۷۶۸ هزار عضو خود قرار داده است.

جایگاه کتابخانه رضوی در عرصه بین الملل

بر اساس گزارش سایت پایگاه داده‌های آموزشی آزاد(OEDB) آمریکا کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی رتبه هفتم را بین ۲۰ کتابخانه معتبری که جهان را تغییر داده‌اند، از آن خود کرده است.

این رتبه‌ها به ترتیب به کتابخانه‌های سلطنتی آشور بانی‌پال، اسکندریه، ویلا از پاپیری، نالاندا، بیت‌الحکمه بغداد، کتابخانه سلطنتی قسطنطنیه، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مالاتستیانا(ایتالیا)، کتابخانه واتیکان، کتابخانه پالافوکسیانا(مکزیک)، کتابخانه ملی فرانسه و کتابخانه کنگره آمریکا تعلق دارد.

بر اساس گزارش روابط عمومی آستان قدس رضوی قرار گرفتن کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی از سوی اتحادیه جهانی انجمن‌ها و موسسه‌های کتابداری IFLA در فهرست ۱۰۰۱ کتابخانه دیدنی جهان و کسب رتبه اول در ایران و منطقه و کسب رتبه سوم در جهان اسلام با گردآوری بیش از ۱۰۰ هزار نسخه خطی بر اساس طرح بررسی تطبیقی جایگاه و رتبه مرکز مخطوطات آستان قدس رضوی بین کشورهای جهان اسلام با استفاده از کتاب مرجع  World Guide to Libraries چاپ سال ۲۰۱۲ از دیگر دستاوردهای کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در عرصه بین‌الملل به شمار می‌رود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی حاصل شده است.

انتهای پیام