کمال‌الدین غراب در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص امی‌بودن پیامبر به عنوان یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد پیامبر اکرم(ص) اظهار کرد: همین موضوع باعث جذب مردمان و پیشبرد پیام و اعتلای رسالت ایشان می‌شده است. البته منظور ویژگی‌های روحی و اخلاقی ایشان نیست چرا که به تصریح قرآن تمایزی میان انبیا وجود ندارد. 

وی ادامه داد: در این خصوص منظور برخی از خصوصیاتی است که در ارتباط با شخص ایشان یا پیام و کار ایشان بوده و در تناسب با شرایط محیط در پیشبرد دعوت و اعتلای رسالت وی نقشی مثبت ایفا کرده است. هرچند درجات کمال انسان‌ها متفاوت است اما میان انبیا این چیزی نیست که ما بتوانیم از مقایسه ایشان با یکدیگر به دست آوریم و به داوری بنشینیم. با این حال اجازه داریم که از منظر تناسبی که با شرایط قرن و محیط ایشان دارد، ویژگی‌های اختصاص‌یافته به پیام، کار و شخص هر نبی را شناسایی و کشف و تاثیر آن را در پیشبرد رسالت وی ارزیابی کنیم.

این کارشناس قرآنی بیان کرد: در پیام، کار و شخص پیامبر اسلام(ص) نیز این ویژگی‌ها وجود دارد و می‌توان تأثیر مثبت و لزوم برخی از آن‌ها را در پیشبرد دعوت و اعتلای رسالت ایشان دریافت که از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به امی بودن پیامبر اسلام(ص) اشاره کرد.

غراب اضافه کرد: در میان پیامبران عظام تنها پیامبر اسلام(ص) امی به معنای درس ناخوانده و مکتب نرفته بوده است. البته منظور فقدان بینش و معرفت نیست بلکه تنها آشنایی‌ نداشتن با کتابت و خط است. درباره هیچیک از پیامبران دیگر بر این امر تاکید نشده است. از آدم(ع)، نوح(ع) و ابراهیم(ع) اطلاعاتی در این‌باره در دست نداریم. شاید آنان نیز امی بوده‌اند اما در هیچیک از کتب دینی تورات، انجیل و قرآن تأکیدی در این خصوص نیامده است.

وی با بیان اینکه از اوضاع اجتماعی و سیاسی زمانه و جامعه آن‌ها نیز اطلاعاتی که بتواند ما را به سوی رأی صائبی در این باره سوق دهد، وجود ندارد، خاطرنشان کرد: آدم(ع) نخستین نبی بوده است. اگر بر خلاف روایات تاریخی او نخستین بشر نبوده باشد، شاید در عهد وی کتابت و خط وجود داشته و وی با آن آشنا بوده است اما این فقط یک حدس غیر قابل اثبات و بی‌برهان است. 

این کارشناس قرآنی عنوان کرد: درباره نوح(ع) نیز می‌توان حدس زد که در طول ۹۰۰ سال دعوت خویش با علائم نوشتاری مرسوم در میان قوم خود اگر اساسا این علائم پدید آمده بوده، خواه ناخواه آشنا شده باشد. ابراهیم(ع) برادرزاده یک بت‌تراش بود و در خانه او زندگی می‌کرده است. اگر وظیفه بت‌تراشی قرابتی با شغل سدانت و سرپرستی امور دینی داشته باشد و اگر میان قوم او علائم نوشتاری پدید آمده بوده، لاجرم باید نتیجه گرفت که طبقه روحانی با این علائم آشنا بوده و در نتیجه ابراهیم(ع) نیز از طریق پدر یا عموی خود می‌توانسته با کتابت و خط آشنایی یافته باشد.

غراب افزود: با این وجود تمام این‌ موارد چیزی جز حدس و گمان نیست و برهانی در رد و قبول آن وجود ندارد اما درباره انبیائی که در روشنی تاریخ زیسته‌اند، اطلاعات دقیق‌تری در این زمینه به دست می‌آید. 

وی گفت: موسی(ع) وابسته به خاندانی بود که همه نیاکانش از جمله اسحاق(ع)، یعقوب(ع) یوسف(ع) عالمان دین بوده‌اند و در میان بنی‌اسرائیل به مقام نبوّت شناخته می‌شده‌اند. لاجرم اگر خط و کتابتی وجود داشته، اینان باید با آن آشنا می‌بوده‌اند؛ چنان‌که نمی‌توان پذیرفت که یوسف(ع) خزانه‌داری مصر را بر عهده داشته اما خواندن و نوشتن نمی‌دانسته است. علاوه بر این پرورش موسی(ع) در دستگاه فرعون، ناگزیر وی را با خط و کتابت آشنا می‌کرده است. به گونه‌ای که تورات نیز تصریح می‌کند که موسی(ع) به فرمان خدا ۲ لوح سنگی تراشید و بالای کوه برد و پس از چندین شبانه‌روز بازگشت و ۱۰ فرمان را بر لوح‌ها نوشته داشت. 

این کارشناس قرآنی اظهار کرد: اگرچه از این کلام برنمی‌آید که ۱۰ فرمان را خود موسی(ع) بر لوح‌ها کنده باشد اما بعید هم به نظر می‌رسد که در آن تنهایی و انزوا فرد دیگری فرامین را حک کرده باشد؛ چه این امری غیر لازم بوده و بیشتر هنگامی ضرورت می‌یابد که موسی(ع) خواندن و نوشتن ندانسته باشد. همچنین بعید به نظر می‌رسد کسی الواحی را که بر آن‌ها فرامینی نوشته است، با خود بیاورد و دیگران را تشویق به فراگرفتن آن‌ کند اما خود نتواند آن را بخواند.

غراب بیان کرد: همچنین منزلت خاندان یعقوب(ع) میان بنی‌اسرائیل نه‌ تنها به عنوان وارثان نبوت بلکه همچنین رهبران اجتماعی و قومی بنی‌اسرائیل اجازه نمی‌داد که میان قوم آشنایی با خط و کتابت وجود داشته باشد و ایشان از آن بیگانه پرورش یابند.

وی خاطرنشان کرد: عیسی(ع) در مکتب‌خانه کنیسه‌ای که در کنار خانه او قرار داشت، تعلیم دیده بود و صحف انبیاء بنی‌اسرائیل را مطالعه کرده بود و بسیاری از قطعات آن‌ را در حافظه داشته است. اناجیل می‌گوید عیسی(ع) در نخستین خطابه‌ای که پس از بعثتش در کنیسه شهر ناصره ایراد کرد، سخنان خود را با قرائت جملاتی از صحیفه اشعیای نبی(ع) که حاوی بشارت ظهور او بود، آغاز کرده است. از این صریح‌تر متنی در اثبات توانایی عیسی(ع) بر خواندن و نوشتن وجود ندارد.

این کارشناس قرآنی بیان کرد: از مطالعه تورات نیز چنین برمی‌آید که همه انبیای بنی‌اسرائیل یا اکثر آن‌ها مثل داوود(ع) سلیمان(ع)، جامعة‌بن‌داود(ع)، دانیال(ع) و بر همین قیاس اشعیا(ع)، ارمیا(ع)، عاموس(ع) و... خواندن و نوشتن می‌دانسته‌اند و صحف آنان به دست خود ایشان نگارش یافته است.

غراب با بیان اینکه انبیا و حکمای مشرق‌زمین نیز جملگی با کتابت و خط آشنا بوده‌اند، عنوان کرد: زرتشت یک مغ‌زاده بود و با تعلیم و تربیت دینی پرورش یافته و قطعا با کتابت و خط آشنا بوده است. بودا شاهزاده بود و برخورداری از نعمت سواد از مزایای طبقه ایشان بوده است. لائوتزو و کنفوسیوس حکیمان برجسته‌ای بوده‌اند که به مشاغل بلندپایه دیوانی و اداری اشتغال داشته‌اند. کنفوسیوس دارای مکتب و مدرسه تعلیم و تربیت بوده است. شرح کنفوسیوس بر کتاب تقدیرات(یی‌جینگ) و کتاب شعرگونه «دائو دِ جینگ» منسوب به لائوتزو معروف است.

وی تصریح کرد: هرچه به دوران بعثت پیامبر اسلام(ص) نزدیک‌تر می‌شویم، توانایی کتابت و خط از انحصار طبقات بالا -پادشاهان، امرا، نظامیان، منشیان، متولیان امور دینی، مالکان، حکما و فلاسفه، دانشمندان و شعرا و خطیبان و...- خارج شده و میان طبقات محروم و پایین جوامع گسترش می‌یابد. داستان کفشگرزاده‌ای که پدرش حاضر شد به شرط اجازه تحصیل به پسرش در نظام طبقاتی ساسانی تمام هزینه سپاه خسرو پرویز را در جنگ تامین کند اما خسرو به خاطر اینکه نظام طبقاتی فرو نپاشد و قداست فاصله‌ها -طرح یزدان برای زندگی ایرانیان در دنیا و آخرت- محفوظ بماند، نه این پیشکشی را پذیرفت و نه آن اجازه را داد. روشنگر این نکته است که مقارن ظهور پیامبر اسلام(ص) تعلیم و تربیت میان طبقات پایین جامعه نیز طرفدارانی یافته و اکثر مردم به لزوم فراگیری خواندن و نوشتن پی برده و از آن استقبال می‌کردند.
 
این کارشناس قرآنی اضافه کرد: در چنین شرایطی است که پیامبر اسلام(ع) به عنوان آخرین پیامبر خدا مبعوث می‌شود و بر خلاف اکثر پیامبران، حکما و فلاسفه پیش از خود یک امی است و با کتابت و خط آشنایی ندارد. در همین خصوص سوره عنکبوت قرآن تصریح می‌کند «ما کنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِن کتابٍ ولاتَخُطُّهُ بِیمینِک اذاً لارتابَ المَبطِلونَ؛ پیش از این هیچ نوشته‌ای را نمی‌توانستی بخوانی و نه با دست خود می‌توانستی آن را بنویسی که در این هنگام نادرست‌دانان شک می‌کردند». 

انتهای پیام