مهم‌ترین مباحث کلی حکومت دموکراتیک مثل آزادی‌های مدنی و سیاسی، جمهوریت، اصل تفکیک قوا برای جلوگیری از استبداد و تمرکز و قدرت، پارلمانتاریسم، فرایند تشکیل حکومت در دموکراسی‌ها، فرآیند تصمیم‌گیری سیاسی و مسئولیت مقامات حکومتی در مقابل مردم، همگی در ذیل مفهوم مبانی حکومت در دموکراسی‌ها بحث می‌شود.

دموکراسی اساسا مبتنی بر شناسایی مجموعه‌ای از حقوق مدنی برای شهروندان است. حقوق مدنی حقوقی است که شهروندان به موجب قانون اساسی و سایر قوانین از آنها برخوردارند. مفهوم حقوق مدنی در کنار حقوق بشر به مفهوم کلی آن  به کار می‌رود. حقوق بشر حقوقی است که هر کس به حکم آن که انسان است از آن برخوردار است. حقوقی نظیر مصونیت جان، حق زندگی، حق مالکیت و... . 

اعلامیه جهانی حقوق بشر که در سال ۱۹۴۸ از جانب سازمان ملل متحد انتشار یافت، حاوی اهم حقوق بشر است. حقوق بشر طبعا مبنای حقوق مدنی شهروندان است اما حقوق مدنی هم در قوانین داخلی به طور مشخص تصریح می‌شوند و هم به ارتباط میان افراد یا شهروندان و حکومت ناظر هستند.

آزادی بیان مهمترین حق مدنی و سیاسی در دموکراسی‌های امروز به شمار می‌رود. به طور کلی آزادی بیان به معنی آزادی ارتباط به صورت شفاهی و مکتوب میان شهروندان است. این ارتباط ممکن است از طریق روزنامه‌ها، کتاب‌ها، رسانه‌ها و... صورت گیرد. از این رو در دموکراسی‌ها، فرهنگ و هنر و ادبیات عرصه آزادی بیان و خارج از حیطه اقتدار دولتی است. آزادی بیان مستلزم آزادی و اختیار در تصرف و تملک وسایل آن نیز هست.

آزادی بیان اساس دگراندیشی است که یکی از مبانی شیوه زندگی دموکراتیک را تشکیل می‌دهد. در این شیوه از زندگی، دگراندیشان را نمی‌توان به جرم عقاید مختلف و مخالفت با حکومت مورد آزار و شکنجه قرار داد.

به طور کلی آزادی بیان موجب رشد ذهن و توانایی‌های شهروندان برای مشارکت در زندگی اجتماعی و سیاسی می‌شود؛ امکان دست‌یابی به نظریاتی را که به حقیقت نزدیکترند،  افزایش می‌دهد؛ از خودکامگی سیاسی و انحصار قدرت جلوگیری می‌کند و با ایجاد امکان نقد به برقراری جامعه باز یاری می‌رساند.

بنیاد اصلی جامعه مدنی و حوزه عمومی آزاد، همان آزادی بیان است. مفهوم شهروندی و فضائل سیاسی بدون آزادی بیان ممکن نیست. جان میلتون، نویسنده قرن هفدهم و نخستین مدافع بزرگ آزادی بیان، استدلال می‌کرد فضائلی که از طریق آزادی بیان و آزادانه تحصیل نشده باشد، ارزش چندانی ندارد.

مهم‌ترین حقوق مدنی و سیاسی در دموکراسی‌های امروز حق رای است. حق رای می‌باید عمومی، برابر، مخفی و مستقیم باشد. این ویژگی‌ها چهار اصل اساسی حق رای در دموکراسی‌های امروز به شمار می‌روند. منظور از عمومی بودن حق رای، آن است که همه شهروندان یک کشور صرف نظر از قومیت، جنسیت، زبان، مذهب، سواد، مالکیت، موقعیت طبقاتی، عقاید سیاسی، ایدئولوژی و غیره حق رای دارند. با این حال تعیین شروط خاصی مانند سن مشخص، تابعیت، اقامت، شهروندی، سلامت روانی و فقدان پیشینه کیفری منافی اصلی عمومیت نیست.

منظور از اصل برابری در حق رای این است که ارزش آرای افراد برابر است. به عبارتی دیگر نمی‌توان آرای مردم را بر اساس وزن اقتصادی، آموزشی، عقیدتی، نژادی، طبقاتی و جنسی آن‌ها سنجید و میان آن‌ها تفاوت قائل شد و بهای بیشتر یا کمتری به آنها داد. بر همین اساس نمی‌توان برای طبقه خاصی از مردم، شمار خاصی از نمایندگان تخصیص داد. بر اساس اصل مخفی بودن، رای افراد به صورت مخفی، بدون اطلاع اشخاص دیگر و بدون امضا به صندوق انداخته می‌شود.

اصل چهارم حق رای به این معنی است که رای‌دهندگان، خودشان نمایندگان خویش را برمی‌گزینند، نه آن که کسانی را برگزینند که بی‌توجه به آرای ایشان، کسانی را به عنوان نمایندگان آن‌ها انتخاب کنند.

منبع: کتاب آموزش دانش سیاسی-دکتر حسین بشیریه

انتهای پیام