دکتر سعدالله نصیری قیداری، رییس دانشگاه شهید بهشتی و مسؤول سابق تیم مکان یابی رصدخانه ملی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به تصمیم انجمن فیزیک ایران در سال ۱۳۷۸ برای تاسیس رصدخانه ملی ایران و مجهز کردن آن به تلسکوپی با آینه‌ای به ابعاد ۲ متر گفت: این پیشنهاد در حالی بود که امکانات رصدی کشور در آن زمان عبارت بود از تلسکوپ نیم متری دانشگاه شیراز که من به همراه برخی همکلاسی‌ها برای انجام تحقیقات دانشجویی در این رصدخانه فعال بودیم و تلسکوپ ۶۰ سانتی‌متری دانشگاه تبریز که منجمین این دانشگاه در آن به کار رصدی مشغول بودند. ولی این رصدخانه‌ها و امکانات موجود نجومی به هیچ وجه قابل مقایسه با امکانات موجود در فضای بین الملل نبودند، ضمن آنکه علی رغم آنکه منجمان خوبی در حوزه نجوم نظری در کشور داریم، ولی با یک تلسکوپ نیم متری در حوزه رصدی نمی‌توانیم با دنیا رقابت کنیم و این تلسکوپ می‌توانست تا حدی در این زمینه ما را یاری کند.
مسؤول مکان یابی رصدخانه ملی ایران، فاز اول ساخت رصدخانه ملی را مکان یابی عنوان کرد که این مطالعات به دانشگاه علوم پایه زنجان واگذار شد و اظهار کرد: پروفسور "ثبوتی" که در آن زمان ریاست دانشگاه را بر عهده داشت، از من برای اجرای این مطالعات دعوت کرد و من به عنوان "مدیر کمیته مکان یابی رصد خانه ملی" این مطالعات را آغاز کردم. در آغاز هیچ دانشی در حوزه مکان یابی در ایران وجود نداشت و برای این منظور اقدام به برگزاری کارگاه آموزشی مکان یابی در دانشگاه علوم پایه زنجان کردیم و از محققان این حوزه چون پروفسور "سارازین" از کشور آلمان (مسؤول مکان یابی رصدخانه جنوبی اروپا به عنوان بزرگترین رصدخانه جهان)، پروفسور "کِرسی" از دانشگاه تولوز فرانسه، دکتر "خاچیکیان" محقق رصدخانه ارمنستان و پروفسور "تاندون" از رصدخانه هند و همچنین حدود ۶۰ نفر از منجمان آماتور و دانشجویان فیزیک و نجوم برای حضور در این کارگاه دعوت شدند.
وی اضافه کرد: در منطقه ما تنها کشوری که مطالعات مکان یابی را خودش انجام داده بود، کشور هند است و سایر کشورها مانند ترکیه و آذربایجان که دارای تلسکوپ‌های از مرتبه ۲ متری هستند، مطالعات مکان یابی آنها از سوی محققان کشورهای انگلستان، فرانسه و روسیه و امریکا انجام شده است.
رییس دانشگاه شهید بهشتی، خاطر نشان کرد: بر اساس یافته‌های این کارگاه، کارگروه تخصصی تشکیل دادیم و حدود ۳۲ نفر از افراد آموزش دیده در این کارگاه در گروه‌های ۴ نفره برای مطالعات "هواشناسی"، "زلزله شناسی" و "بررسی پارامترهای مکان یابی" در ۴ منطقه منتخب برای احداث رصدخانه، شامل "جنوب خراسان"، "کرمان"، "قم" و کاشان" انتخاب شدند.
وی با تاکید بر اینکه برای هر یک از زمینه‌های تحقیقاتی یک پایان نامه تحصیلات تکمیلی تعریف شد، اظهار کرد: به عنوان نمونه در مطالعات هواشناسی این طرح، پروژه هایی در این زمینه توسط دکتر عباس عابدینی (دانشجوی کارشناسی ارشد آن موقع و از محققان فعلی دانشگاه قم) و لیلا رافضی و فاطمه توحیدلو در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد آنها مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج این تحقیقات در مجله فیزیک ایران و مقاله نامه کنفرانس‌های بین المللی و کنفرانس‌های سالانه فیزیک ایران به چاپ رسیده است.
دکتر نصیری قیداری خاطر نشان کرد: ما برای این منظور اطلاعات و داده‌های سینوپتیکی و ماهواره‌ای کشور از ۱۰ سال تا ۵۰ سال را در حوزه‌های سرعت و جهت وزش باد، بادهای آرام، رطوبت، تعداد روزهای آفتابی و ابرناکی و غبار را مورد بررسی قرار دادیم.
مسؤول مکان یابی رصدخانه ملی مطالعات هواشناسی زمان اجرای این طرح را به مدت ۳ سال عنوان کرد و یادآور شد: در این زمینه چندین رساله فوق لیسانس از سوی دانشجویان این رشته اجرایی کردیم. در واقع ضمن اجرای این مراحل، اقدام به بومی سازی توانمندی‌های مکان یابی نیز شد و با مطالعه هواشناسی، ۴ منطقه فوق انتخاب شدند.
نصیری قیداری با تاکید بر اینکه تعیین مکان کنونی این رصدخانه در سال ۸۶ بوده است، یادآور شد: ما در این ۴ منطقه حدود ۶۰ قله را با سیستم DIMM مورد مطالعه قرار دادیم.
زیر ساخت‌های نجومی که اکنون در کشور بومی شدند
وی تصویب طرح ملی رصدخانه ملی در دولت در اسفند ماه سال ۱۳۸۲ را به عنوان یک اتفاق مهم در حوزه نجوم توصیف کرد و گفت: با این مصوبه این طرح، حمایت دولتی یافت. تا قبل از آن اعتبارات این طرح از محل دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان و کمک محدود معاونت پژوهشی وقت وزارت علوم تامین می‌شد. طرح‌هایی با مقیاس تلسکوپ ۳.۴ متری را بدون حمایت دولتی نمی‌توان اجرایی کرد. اینها پروژه‌های کلان هستند و بودجه و اعتبارات دولتی را می‌طلبند و با این مصوبه طرح رصد خانه ملی جدی‌تر دنبال شد.
مسؤول مکان یابی رصدخانه ملی با بیان اینکه ۸ تیم این کارگروه حین انجام مطالعات مکان یابی، آموزش‌های لازم را هم دیدند، گفت: در حین مطالعات هواشناسی این افراد به گونه‌ای آموزش دیدند که بتوانند با ابزاری به نام Differential Image Motion Monitor یا DIMM کار کنند.
وی اساس عملکرد دستگاه "دیم" را مکانیک سیالات در حضور تلاطم دانست که همراه با یک تلسکوپ ۱۱ اینچ سلسترون و ماسکی است که دو حفره در دهانه دارد و امکان مطالعات مکان یابی را برای محققان فراهم می کند و افزود: ما در این مطالعات توانستم پنج ست دستگاه "دیم" تهیه کنیم که چهار ست مستقر در چهار منطقه با یک دستگاه "دیم" در زنجان کالیبره شد و دکتر دَرودی از اساتید گروه فیزیک دانشگاه تحصیلات تکمیلی نیز موفق به نوشتن نرم افزار دستگاه "دیم" شد و با این اقدام نیاز ما در این مطالعات مرتفع شد. ادامه این کار به عنوان رساله دکتری "رامین شمالی" که هم اکنون نیز با رصدخانه ملی همکاری دارد، تعریف شد که حاصل آن طی مقالاتی در مجلات بین المللی به چاپ رسید.
دکتر نصیری قیداری اضافه کرد: بعد از دو سال داده برداری و مقایسه آنها، اولین جایی که علی رغم میل باطنی ما از این لیست خارج شد، بیرجند بود؛ چرا که این منطقه یک منطقه محروم است و ما تمایل داشتیم که این رصدخانه در این منطقه راه اندازی شود تا رونق یابد. در هر جایی که این رصدخانه راه اندازی شود، رونق اقتصادی و فرهنگی را به همراه دارد، چون محل تردد محققان و دانشمندان دنیا خواهد شد.
مسؤول سابق مکان یابی رصدخانه ملی با بیان اینکه در نهایت دو قله "گرگش" و "دینوا" در لیست باقی ماند، گفت: در این زمان این مطالعات از دانشگاه زنجان گرفته و به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی سپرده شد و با حضور دکتر خسروشاهی نهایتا ارتفاعات گرگش کاشان در این رقابت ۸ ساله برنده شد تا رصدخانه ملی را برای سالیان سال در ارتفاعات خود داشته باشد.
رییس دانشگاه شهید بهشتی، اجرای مطالعات آلودگی نوری را با تعریف پروژه پایان نامه "صونا حسینی" و "داوود افشار"، زلزله شناسی را با تعریف پروژه پایان نامه "نبی خانی" و اجرای پایان نامه‌ای در زمینه سرعت و جهت باد و غبار را از دیگر دستاوردهای این طرح نام برد و یادآور شد: مطالعات غبار بر اساس دستگاه "لیدار"ی که از سوی دکتر حمید رضا خالصی فرد از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پایه زنجان پیاده سازی شده بود، اجرایی شد. اگر این دستگاه در کشور نبود، ما ناچار باید متوسل به خارج از کشور می‌شدیم.
این محقق حوزه مکان یابی با بیان این که مقاله نهایی مکان‌یابی رصدخانه ملی ایران در مجله Monthly Notices of Royal Astronomical Society به چاپ رسیده است، یادآور شد: مطالعات مکان یابی در ایران برای اولین بار انجام می‌شد. برای نصب تلسکوپ نیم متری نیاز به مطالعات مکان یابی نیست و زمانی که قطر تلسکوپ افزایش می‌یابد، از آنجایی که قیمت آن بسیار بالا می‌رود، از این رو مطالعات مکان یابی بسیار مهم است؛ چرا که اگر تلسکوپ ۳ متری در مکان نامناسبی نصب شود، در حد یک تلسکوپ یک متر هم عملکرد ندارد.
حواشی که نیاز به تامل دارد
مسؤول سابق مطالعات مکان یابی رصدخانه ملی با اشاره به بیانیه صادر شده از سوی انجمن نجوم ایران در زمینه افتتاح طرح رصدخانه ملی، توضیح داد: دوستان انجمن نجوم ایران به نظر می‌رسد اطلاعات درستی نداشتند که اقدام به صدور چنین بیانیه‌ای کردند. از سوی دیگر این افراد متخصص رصدخانه و تلسکوپ نیستند. دکتر خسروشاهی که در حال حاضر مدیریت پروژه رصدخانه ملی را در اختیار دارد یکی از منجمان خوب کشور و یک فرد شناخته شده در سطح بین المللی است و مشاورانی که با تیم وی همکاری دارند، بعد از آنکه آن گزارش در ژورنال ساینس منتشر شد، واکنش نشان دادند.
نصیری قیداری انتشار گزارش ساینس را که توسط یک همکار با تخصص غیر مرتبط و از سوی فردی که از کار رصد و رصدخانه اطلاعات تخصصی ندارد را کار بسیار اشتباهی دانست و یادآور شد: ما نباید به پروژه‌های بزرگی که در کشور انجام می‌شود و موجب اقتدار ملی ما است، در سطح بین الملل آسیبی وارد کنیم.
وی اضافه کرد: جالب است که بعد از انتشار این خبر بلافاصله مشاوران بین المللی نیز که عمدتا از منجمین رصدی تراز اول دنیا هستند و در تاسیس رصدخانه‌های بزرگ دنیا نقش داشته اند، نسبت به آن عکس العمل نشان دادند و اعلام کردند که پروژه رصدخانه ملی ایران در تراز بالایی اجرا شده است و آن را کار بزرگی دانستند که به دست منجمان و مهندسان ایرانی تحقق پیدا کرده است. عجیب است که کار انجام شده توسط منجمین و مهندسین خودی را متخصصین خارجی تایید میکنند و برخی افراد غیر متخصص و خودشیفته از کشور خودمان آن را در یک مجله خارجی تضعیف می کنند!
دکتر نصیری قیداری در پایان خاطر نشان کرد: وقتی که همکارانی در این زمینه با ابهاماتی مواجه می‌شوند، بهتر است بازدیدی از رصدخانه ملی داشته باشند و این کار ارزشمند را که توسط محققان کشور انجام شده، از نزدیک ببینند و سپس با اطلاعات واقعی نقد و اظهار نظر کنند. اطمینان دارم که آنها خواهند دید که یکی از آرزوهای دیرین جامعه نجوم کشور برآورده شده است.
انتهای پیام
نظرات