گلاله غفاری، در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: هر چند این پدیده از توالی و تکرار بالایی برخوردار است ولی به دلیل کند بودن حرکات زمین، درک و اندازه گیری آن بسیار سخت است و اکثراً زمانی شناسایی می شوند که موفورلوژی سطح زمین با تغییر مواجه شود و تخریب و خسارت به بار آورد.
وی افزود: نشست زمین پدیده بسیار خطرناکی بوده و به عنوان آخرین و غیرقابل بازگشت‌ترین مرحله از فرآیند بیابان‌زایی شناخته شده است، این پدیده شامل فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین است.
این پژوهشگر عنوان کرد: فرونشست به طورکلی ناشی از دلائلی همچون انحلال تشکیلات زیرسطحی، تراکم رسوبات در اثر استخراج سیالات و دخایر زیرزمینی، بارگذاری، زهکشی و یا ارتعاش، تراکم هیدرولیکی، ناپایداری خاک ها در سطح شیبدار، انقباض خاک های رسی، ذوب یخ لایه های منجمد در اعماق زمین و ... پدیدار می شود.
وی ادامه داد: در اکثر مواقع این پدیده را نمی توان رخدادی طبیعی به حساب آورد زیرا عامل انسانی نقش بسیار مهمی در بروز و تشدید آن داشته و می تواند خسارت های سنگین مالی و جانی را به همراه داشته باشد.
غفاری، عنوان کرد: به وجود آمدن شکاف‌های عمیق و گودال های وسیع در سطح زمین، خرابی ساختمان ها، کج‌شدن لوله‌های نفت و گاز، ایجاد ترک و شکاف در جاده ها و خطوط راه آهن از مهم‌ترین نشانه‌های فرونشست زمین است که باعث کاهش مقاومت سازه‌ها در برابر زلزله می شود.
وی بیان کرد: از علل اصلی این پدیده، سیاست‌گذاری نادرست و مدیریت نامناسب در بهره برداری از منابع آب زیرزمینی است؛ نتایج مطالعات نشان می دهد که یک رابطه قوی بین تغییرات سطح آب زیرزمینی و فرونشست وجود دارد به گونه ای که این پدیده عمدتاً در زمین‌های کشاورزی واقع در حاشیه شهرها و روستاها رخ داده است که از رسوبات یا خاک ریزدانه تشکیل شده‌اند و در این فرآیند ذرات آبخوان‌ها بر اثر فرونشست زمین جمع و فشرده می‌شوند و به هیچ وجه قابلیت بازگشت به وضعیت اولیه را نداشته و از آن به عنوان یک مخاطره غیر قابل بازگشت یاد می شود و حتی اگر بتوانیم به صورت مصنوعی به زمین آب تزریق کنیم نیز فایده‌ای ندارد چون جایی برای تزریق آب وجود ندارد.
به گفته این پژوهشگر، نتایج مطالعات نشان می دهد که خشکسالی رابطه غیرمستقیمی با پدیده فرونشست دارد، به گونه ای که خشکسالی باعث کمبود بارش و منابع آب سطحی می شود که در نهایت باعث فشار به منابع آب زیرزمینی و برداشت بی رویه از این منابع می شود، با بروز خشکسالی و برداشت بی رویه از ذخایر آب های زیرزمینی، سطح آب به شدت افت کرده و حاصل این فرآیند افت سطح زمین در بعضی از نقاط است.
وی بیان کرد: در استان کردستان دشت قروه و دهگلان از مناطقی است که طی سالیان اخیر به دلیل بهره برداری بیش از حد از آب های زیزمینی و کشت محصولات آببر جزو دشت های ممنوعه استان معرفی شده است که با پدیده فرونشست دست و پنجه نرم می کند.
غفاری تصریح کرد: مطابق گزارش شرکت آب منطقه ای استان کردستان و مطالعات تداخل سنجی راداری انجام شده در سطح استان، در این دشت میزان افت آب های زیرزمینی از سال ۶۶ تا ۸۲ در حدود ۸/۸۵ متر بوده است.
وی افزود: با توجه به اینکه مناطق جنوبی دشت قروه منطبق بر ارتفاعات و دامنه های بدر و پریشان است و میزان بهره برداری از آب های زیرزمینی کمتر است، میزان افت کمتری داشته، در حالی که مناطق شرقی و غربی و همچنین شمالی دشت قروه به دلیل افزایش روزافزون بهره برداری، میزان افت بیشتری داشته است.
این پژوهشگر اعلام کرد: مجموعه ای از عوامل مذکور بیانگر این است که دشت قروه سالانه حدود ۱۰ سانتی متر فرونشست دارد، همچنین میزان فرونشست در بخش شمالی دشت چهاردولی استان همدان به مراتب بیشتر از فرونشست صورت گرفته در بخش جنوبی دشت چهاردولی در استان کردستان است.
وی با بیان اینکه راهکار مقابله با پدیده فرونشست در بخش کشاورزی بسیار گسترده و متفاوت است و باید پیش از وقوع آن اقدام به پیشگیری شود افزود: بیشتر راهکارها مبتنی بر کاهش مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی است.
غفاری، مدیریت ضابطه‌مند منابع آب، آمایش سرزمین و تغییر در الگوی کشت، کشت محصولات کم آببر، تغییر در الگوی آبیاری و استفاده از روش های با راندمان بالای آبیاری، مدیریت حفر چاه ها و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز از جمله راه های پیشگیری از وقوع پدیده فرونشست است.
این پژوهشگر، با اشاره به اینکه آبخیزداری و آبخوانداری با مدیریت سیلاب باعث تغذیه آبخوان و افزایش سطح آب زیرزمینی می شود، خاطرنشان کرد: اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای تغذیه سفره ها به منظور جبران بخشی از بهره برداری های غیرمجاز در دهه های گذشته می تواند بسیار مفید باشد.
وی تاکید کرد: این برنامه ها باید در چهارچوب حوزه آبخیز و با استفاده از سیستم های سطوح آبگیر متناسب اجرایی شود و می تواند بخش مهمی از راهکار حل مسئله فرونشست زمین باشد.
انتهای پیام
نظرات