دکتر محمدجواد کلایی در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اینکه علم نجوم چه از لحاظ تاریخی و چه از نظر علاقه‌مندی بین جوانان یکی از پر اهمیت‌ترین علوم در کشور ما بوده است، افزود: علم نجوم مانند دیگر علوم پایه، یک علم تجربی است که متکی بر داده‌های رصدی و مشاهداتی و بودن داده‌های تجربی برای این علم اساسی است.

وی با اشاره به تاسیس رصدخانه‌های متعدد در کشور ادامه داد: گرچه مقدار معدودی رصدخانه در چند دهه قبل احداث شده‌اند، ولی متاسفانه به علت فرسودگی تجهیزات، کمبود تجهیزات جانبی آنها، کمبود بودجه و غیر، عملا کارایی کافی را ندارند، هر چند همکاران دانشگاهی دلسوز تلاش خود را می‌کنند، ولی متاسفانه رصدخانه‌های موجود به طور خاص و علوم پایه به طور عام از کمبود تجهیزات رنج می‌برند؛ از این رو راه‌اندازی رصدخانه ملی می‌تواند گام بزرگ و نقطه عطفی برای این منظور باشد.

کلایی خاطر نشان کرد: بر این اساس طبیعی است با تجهیز و راه‌اندازی رصدخانه ملی، در وهله اول اعتماد به نفس محققان و جوانانی که عاشق نجوم هستند، بالا می‌رود و در وهله دوم ضمن رشد علم نجوم به‌ویژه نجوم رصدی، این امکان برای محققان بوجود می‌آید که نه تنها از داده‌های رصدخانه ملی استفاده کنند، بلکه داده‌های به دست آمده را به اشتراک بگذارند و حتی پروژه‌های بین‌المللی تعریف کنند.

رییس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران با اشاره به توانمندی‌های علمی ایجاد شده در حوزه نجوم با راه‌اندازی رصدخانه، یادآور شد: با توجه به بزرگی آینه اصلی تلسکوپ و قدرت بالای آن، درصورتی که لوازم و تجهیزات جانبی آن از جمله تجهیزات مرتبط با نورسنجی و طیف سنجی نیز تکمیل و نصب شود، به خوبی می‌تواند در حوزه‌های مختلف نجوم و اخترفیزیک ایفای نقش کند، به خصوص در زمینه نورسنجی و طیف سنجی و همچنین در مطالعات سیستم‌های ستاره‌ای، مطالعات کهکشانی و در مورد سیستم‌های منظومه‌ای و کشف سیارات فراخورشیدی مؤثر خواهد بود.

نقش رصدخانه اپتیکی، رادیویی و فضایی در توسعه علم آسمانی

کلایی به بیان انواع رصدخانه‌ها پرداخت و گفت: اجرام سماوی مختلف گستره وسیعی از طیف الکترومغناطیسی را از خود ساطع می‌کنند که طیف نوری، تنها قسمت کوچکی از این طیف است و برای آشکارسازی و گرفتن داده از قسمت‌های مختلف طیفی نیاز به ابزار و آشکارسازهای حساس به آن طیف است.

وی ادامه داد: مثلا در طیف رادیویی نیاز به رادیوتلسکوپ و در طیف انرژی‌های بالا مانند اشعه ایکس یا گاما نیاز به تلسکوپ‌های فضایی حساس به این طیف است و یا در بخش مادون قرمز نیاز به تلسکوپ‌های مخصوص به این طیف خواهد بود.

کلایی طیف نوری را مأنوس‌ترین طیفی دانست که چند سده از اولین ساخت ابزار آشکارساز آن یعنی "تلسکوپ اپتیکی" می گذرد و اظهار کرد: در قرن گذشته تعداد زیادی رصدخانه اپتیکی در سراسر جهان راه‌اندازی شدند، ولی همزمان با پیشرفت فناوری در زمینه‌های مختلف علاوه بر تلسکوپ‌ها، ابزارهای جانبی از جمله طیف نگارها، نورسنج‌ها و تجهیزات محاسباتی و کنترلی آن نیز پیشرفت چشمگیری کردند.

وی اضافه کرد: علاوه بر آن پای رصدخانه‌های اپتیکی به فضا باز شد و تلسکوپ‌های اپتیکی به نوعی از مزاحمت‌های جوی خلاص شدند، به طوری که در دهه‌های اخیر تعداد قابل توجهی تلسکوپ فضایی به فضا پرتاب شدند.

رییس بخش خورشید و نجوم دانشگاه تهران ادامه داد: تمام رصدخانه‌های فضایی الزاماً اپتیکی نیستند، بلکه تعدادی از آنها برای اهداف خاص نجومی به فضا ارسال شدند و روی یک محدوده طیفی خاص کار می‌کنند، به گونه‌ای که بعضی از آنها گونه‌های مختلف ستاره در فازهای متفاوت تحولی را بررسی می‌کنند، بعضی از آنها سیارات فراخورشیدی و بعضی از آنها به دنبال تست یا روشن‌تر کردن نظریه‌های کیهان‌شناسی هستند.

وی نمونه آن را تلسکوپ فضایی "کپلر" و "جیمز وب" نام برد و گفت: تلسکوپ "جیمزوب" که در قسمت طیف مادون قرمز کار می‌کند، قرار است علاوه بر اینکه به اعماق فضا و زمان‌های اولیه شکل‌گیری جهان نگاه کند، به دنبال سیارات فراخورشیدی نیز باشد. این تلسکوپ فضایی قرار است پاییز امسال در مدار قرار گیرد.

این محقق حوزه نجوم دانشگاه تهران، نجوم رادیویی را مطالعات تابش‌های رادیویی عنوان کرد که به طور طبیعی از اجرام سماوی تابش می‌شود و ادامه داد: ساخت اولین رادیوتلسکوپ‌ها به عنوان ابزار اصلی این مطالعات به دهه‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ بر می‌گردد و از آن زمان تاکنون رادیوتلسکوپ‌های زیاد و قدرتمندی در جهان ساخته شده و تکامل یافته‌اند و طرح‌های بلندپروازانه در مورد آنها هنوز در حال اجرا است.

به گفته وی رصدخانه‌های اپتیکی رادیویی، اشعه ایکس، مادون قرمز و حتی اخیرا رصدخانه‌های گرانشی هر کدام تکمیل کننده پازل و فرآیندهای فیزیکی در مطالعه جهان هستی و اجرام سماوی هستند و هر کدام اهمیت خاص خود را دارند.

تحولات مورد نیاز در دانشکده‌های فیزیک با راه‌اندازی رصدخانه ملی

کلایی ادامه داد: امرزه با توجه به حجم بالای داده‌ها به خصوص در زمینه علوم تجربی از جمله نجوم، کمتر رصدخانه‌ای است که داده‌های خود را جهت تجزیه و تحلیل به اشتراک نگذارد، بنابراین برای رصدخانه ملی هم فرصت مناسبی خواهد بود که داده‌ها را علاوه بر اینکه در اختیار محققان داخلی قرار دهد، آنها را در پروژه‌های بین‌المللی نیز اشتراک بگذارد تا کشور نقش پر رنگ‌تری در زمینه همکاری‌های علمی بین‌المللی پیدا کند.

وی در خصوص تحولات مورد نیاز در دانشگاه‌ها در صورت توسعه رصدخانه ملی، گفت: طبیعی است که به موازات راه‌اندازی و توسعه رصدخانه، نیازمند توجه بیشتر به بخش آموزش هستیم. هر چند خوشبختانه در بخش آموزش از نظر وجود اساتید خبره و جوانان علاقه‌مند مشکل چندانی وجود ندارد، ولی می‌توان با آینده‌نگری و توجه بیشتر به توسعه و گسترش این علم کمک کرد.

این محقق حوزه نجوم، اضافه کرد: افزایش دروس نجومی، ایجاد واحدهای رصدی و عملی برای دانشجویان، ایجاد گرایش نجوم و اخترفیزیک در دوره کارشناسی فیزیک و ریاضی، ایجاد رشته نجوم و اخترفیزیک به طور مستقل از جمله تحولاتی است که دانشگاه‌ها همزمان با راه‌اندازی رصدخانه به آنها نیاز دارند و باید مورد توجه قرار گیرند.

کلایی ابراز امیدواری کرد که مشارکت و بهره‌مندی از رصدخانه ملی برای تمام محققان و منجمان کشور فراهم شود و رصدخانه بتواند اهداف و برنامه مشخصی در داده‌گیری و به اشتراک گذاشتن آنها داشته باشد و نهایتاً بتواند اهدافی را نیز که در راستای تحقیقات بین‌المللی باشد، دنبال کند و در پروژه‌های جهانی مشارکت داشته باشد.

رییس بخش خورشید و نجوم دانشگاه تهران در پایان در مورد اتصال به شبکه‌های جهانی و امکان استفاده محققان ایرانی از تلسکوپ‌های دنیا گفت: تحقق این امر معمولا مستلزم یکسری قوانین و شرایط مشارکت است که امیدواریم این شرایط برای مشارکت بهتر و بیشتر فراهم شود.

انتهای پیام