همواره نقاط استراتژیک و سوق‌الجیشی در جهان مورد مناقشه کشورهای مختلف و به ویژه قدرت‌های بزرگ در طول تاریخ بوده، به طوری که این مناطق از نظر اقتصادی، سیاسی، نظامی یا مذهبی دارای اهمیت زیادی هستند. کشورهای کوچکی نیز که در همسایگی یک نقطه استراتژیک هستند از نظر قدرت‌های بزرگ دارای اهمیت ژئوپلتیکی می‌شوند، چرا که با تسلط بر این کشورها می‌توانند به قدرت‌های رقیب فشار وارد کنند.

یکی از این نقاط استراتژیک که همواره مورد توجه و مناقشه قدرت‌های بزرگ و قدرت‌های منطقه‌ای بوده است تنگه "باب المندب" است که خلیج عدن و دریای سرخ و قاره‌های آسیا و اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند. دریای سرخ و تنگه باب المندب نقش و اهمیت برجسته‌ای در اقتصاد کشورهای ساحل خود دارند. دریای سرخ در حرکت تجارت جهانی به ویژه نفت و گاز نقش مهمی را بازی کرده است. هم‌چنین این دریا از نظر راهبردی گذرگاه مهمی برای هرگونه تحرک نظامی کشورهای اروپایی و آمریکا به سوی منطقه خلیج فارس است که چنین تحرکی از دریای سرخ به سوی خلیج فارس مشروط به گذشتن از تنگه باب المندب است.

به همین دلایل تأمین امنیت تنگه باب المندب و سلطه بر این تنگه از اهمیت زیادی برای کشورها و تجارت جهانی برخوردار است.

برای بررسی بیشتر اهمیت تنگه باب المندب و تأثیر این تنگه بر معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی، ایسنا با محمدعلی بصیری- استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان به گفت و گو پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

باب المندب، دومین گذرگاه آبی بین‌المللی است

محمدعلی بصیری گفت: تنگه باب المندب دومین گذرگاه آبی بین‌المللی است که دارای اهمیت نظامی، اقتصادی و ارتباطی است و بعد از کانال سوئز از اهمیت زیادی در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار است. این تنگه سبب می‌شود ارتباطات سریع و کم هزینه میان قاره آسیا به اروپا و از اروپا به آمریکا برقرار شود، به طوری که اقیانوس هند از طریق دریای عرب به تنگه باب المندب و بعد به دریای سرخ و از کانال سوئز به مدیترانه و از دریای مدیترانه به اقیانوس آرام می‌رسد و ارتباطات بین‌المللی و دریایی را تسهیل می‌کند.

وی افزود: این تنگه عملاً در اختیار دو کشور یمن در جنوب و جیبوتی در شمال است. در قسمت باریکه تنگه باب المندب دو گذرگاه شرقی و غربی وجود دارد که از کانال غربی کشتی‌های بزرگ تجاری عبور می‌کنند و از کانال شرقی آن کشتی‌های کوچک. بنابراین سلطه بر تنگه باب المندب تأثیر زیادی بر مسائل کلان نظامی، تجاری و اقتصاد بین‌الملل دارد، به همین دلیل از گذشته تا کنون تنش‌های زیادی برای تسلط بر این تنگه رخ داده است.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، گفت: البته تنگه باب المندب بعد از اینکه کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ ایجاد شد از اهمیت بالایی برخوردار شد و قبل از این تاریخ چون کانال سوئز وجود نداشت دریای سرخ بسته بود و این تنگه هم تنگه‌ای محدود بود.

هزینه کشتی‌های تجاری کاهش می‌یابد

بصیری با بیان اینکه تنگه باب المندب دارای سه اهمیت کلان است، تصریح کرد: از نظر اقتصادی و جغرافیایی این گذرگاه ارتباط بین‌المللی را برقرار می‌کند و سبب کوتاه شدن ارتباطات تجاری و حمل‌ونقل دریایی شده است، به طوری که قبل از آن از نظر جغرافیایی کشتی‌ها مجبور بودند از طریق دماغه "امیدنیک" و از پایین آفریقای جنوبی و از آسیا به اروپا و بر عکس حمل و نقل دریایی را انجام دهند که با ایجاد کانال سوئز راه دریایی نصف شد و هزینه‌های حمل و نقل کشتی‌های نظامی و تجاری کاهش زیادی پیدا کرد که این امر اهمیت تنگه باب المندب را برای جهان مسجل کرد.

وی ادامه داد: عرض تنگه باب المندب ۳۰ کیلومتر است و در برخی نقاط آن عمق کاهش پیدا می‌کند، اما مدیریت رفت و آمد در قسمت کانال شرقی و غربی آن تقریباً به راحتی پذیرای تمام کشتی‌هاست و این امر از نظر جغرافیایی اهمیت زیادی دارد.

روزانه ۴ میلیون تن نفت از باب المندب عبور می‌کند

این کارشناس روابط بین‌الملل، گفت: اهمیت دیگری که تنگه باب المندب دارد از نظر تجارت بین‌المللی و گذر کردن کشتی‌های نفتی است به طوری که روزانه کشتی‌های نفتکش چهار میلیون تن نفت از این تنگه عبور می‌دهند و سالانه حدود ۲۱ هزار کشتی تجاری از تنگه باب المندب عبور می‌کنند و حجم زیادی از اقتصاد جهان وابسته به این تنگه و امنیت آن است.

ناامن شدن باب المندب اقتصاد جهان را مختل می‌کند

بصیری با بیان اینکه اهمیت دیگر تنگه باب المندب از نظر نظامی است، افزود: این اهمیت سبب شده که سلطه بر این تنگه از اهمیت زیادی برخوردار باشد به همین دلیل تأمین امنیت تنگه باب المندب اهمیت خاصی دارد چرا که بسته شدن این تنگه و تهدید امنیتی در این آبراه بین‌المللی به راحتی می‌تواند اقتصاد جهان را مختل کند و هزینه‌ها را برای کشورهای مختلف افزایش دهد. به همین دلیل از گذشته تا کنون قدرت‌های بزرگ بر تأمین امنیت تنگه باب المندب حساس بوده‌اند.

وی اظهار کرد: آمریکایی‌ها، روس‌ها و اروپایی‌ها بر تأمین امنیت تنگه باب المندب تأکید زیادی دارند و تقریباً در قرن گذشته تلاش کردند که با کنترل این تنگه از طریق جیبوتی و یا از طریق یمن بتوانند امنیت تنگه را برقرار و بر آن مسلط شوند. به همین دلیل آمریکایی‌ها پایگاه‌هایی را در جیبوتی تأسیس کردند و روس‌ها نیز از طریق یمن شمالی که در اختیار کمونیست‌ها بود سعی می‌کردند سهم امنیتی خودشان را در تنگه باب المندب بر عهده داشته باشند و اخیراً با درگیری که در یمن رخ داده تا حدی امنیت باب المندب به مخاطره افتاده است که آمریکایی‌ها سعی کرده‌اند در جیبوتی باقی بمانند که این رقابت عمدتاً بین عربستان، ایران، روسیه و اسرائیل هم رخ داده است.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، افزود: رژیم صهیونیستی با حضور در "اریتره" که در قسمت بالای "جیبوتی" قرار دارد سعی کرده در بنادر اریتره، قسمت شرق دریای سرخ و باب المندب را برای خود امن کند. اما در مدتی که جنگ رخ داد و تهدید دزدان دریایی سومالی جدی شد بخش عمده تجارت و حمل و نقل دریایی عربستان از طریق دماغه "امید نیک" انجام می‌شد، ولی با آمدن کشتی‌های نظامی قدرت‌های بزرگ سعی کردند دوباره امنیت را در باب المندب برقرار کنند تا برخورد جدی رخ ندهد.

جیبوتی نمی‌تواند امنیت تنگ باب المندب را تامین کند

بصیری گفت: تأمین امنیت تنگه باب المندب برای ایران و عربستان سعودی از اهمیتی که دیگر کشورها برای آن قائل هستند بسیار بیشتر است چراکه گلوگاه تجاری برای عربستان محسوب می‌شود و بخش عمده‌ای از تجارت ایران به سمت اروپا نیز از طریق تنگه باب المندب است به همین دلیل ایران اخیراً چند کشتی نظامی را برای تأمین امنیت کشتی‌های تجاری خود در این تنگه مستقر کرده است. جیبوتی کشوری کوچک با ارتشی ضعیف است و به تنهایی نمی‌تواند امنیت باب المندب را تأمین کند.

وی ادامه داد: عربستان این هدف را دنبال می‌کند که از طریق یمن بر باب المندب تسلط پیدا کند به همین دلیل تنش‌ها و جنگ در یمن ادامه پیدا کرده است. به هر حال دومین گذرگاه مهم بعد از کانال سوئز باب المندب است و در واقع کانال ارتباط تجاری و دریایی میان شرق و غرب و قاره‌های آسیا، اروپا و آمریکا تنگه باب المندب است. به همین دلیل امن بودن این تنگه برای تسهیل روابط تجاری برای تمام کشورهای دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است.

باب المندب و تدارکات دو جنگ جهانی

این کارشناس روابط بین‌الملل، افزود: هم‌اکنون قسمتی از خلیج عدن در اختیار حوثی‌ها قرار دارد و به این دلیل که حوثی در محاصره دریایی هستند و نیروی دریایی عربستان و متحدانش آنان را از تجارت دریایی دور کرده‌اند این گروه به تنگه باب المندب دسترسی ندارد به همین دلیل برخی از کشتی‌های تجاریِ عربستان را هدف قرار می‌دهند تا امنیت این تنگه را به مخاطره بیندازند، اما برتری در دریا با عربستان و آمریکا است.

بصیری خاطرنشان کرد: روسیه از گذشته در یمن شمالی پایگاه داشت، اما با فروپاشی شوروی، روس‌ها از بسیاری از مناطق تحت سلطه خود عقب کشیدند و از یمن خارج شدند، اما به هر حال روسیه برای تأمین امنیت و سلطه نسبی بر این تنگه همیشه تلاش کرده است و هم‌اکنون نیز اگر بررسی کنیم بیشتر سلاح‌های موجود در یمن ساخت روسیه هستند و با وجودی که مانند زمان شوروی، روسیه حضور تأثیرگذاری بر این ناحیه ندارد، اما کماکان یک بازیگر مهم در تحولات تنگه باب المندب است.

وی افزود: در جنگ‌های جهانی اول و دوم میان متفقین و متحدین در منطقه باب المندب تنش و درگیری وجود داشت و ارتش آلمان وقتی با همکاری ارتش ایتالیا به شمال آفریقا و مصر نفوذ کرد درگیری‌هایی برای تسلط بر تنگه باب المندب به منظور کنترل تدارکات جنگ جهانی رخ داد که ناامنی در این منطقه سبب شد که حمل و نقل دریایی به سمت دماغه امید نیک، تنگه بسفر و داردانل برود و هزینه‌های جنگ را اضافه کند. بعد از جنگ جهانی دوم و تقسیم یمن به شمالی و جنوبی باز هم درگیری‌هایی در این ناحیه استراتژیک رخ داد و در کل درگیری‌هایی به شکل مقطعی یا مستمر میان قدرت‌ها برای تسلط بر تنگه باب المندب رخ داده است.

انتهای پیام