وابستگی دانشگاه‌های دولتی به لحاظ منابع مالی به دولت، تبعاتی را به همراه دارد. در صورت بروز نوسانات اقتصادی وکاهش درآمدهای دولت، بودجه دانشگاهها نیز کاهش یافته و اداره آن لاجرم دشوار می‌شود.
از سویی دیگر، عموما اولویت‌های بودجه‌ای دانشگاهها به پرداخت حقوق کارکنان، اعضاء هیات علمی و برنامه‌های آموزشی دانشگاهها تعلق می‌گیرد، لذا برنامه‌های توسعه‌ای یا سرمایه‌گذاری، مانند خرید تجهیزات مورد نیاز، ارتقاء کیفی فضاهای دانشگاهی و فعالیت‌های پژوهشی، برگزاری سیمنارهای پژوهشی بین‌المللی و آنچه که می‌تواند فعالیت‌های پژوهشی را پررنگ کند از اولویت خارج می‌شوند.
یکی دیگر از پیامدهای وابستگی به بودجه دولتی، عدم احساس نیاز دانشگاهها به جامعه است. در همین راستا، دانشگاهها به ارائه خدمت به جامعه و حل نیازهای جامعه، صنعت و... ضرورتی احساس نمی کنند تا از این مسیر درآمدی را کسب کنند. در نتیجه، خروجی فعالیت‌های علمی به جامعه نمی‌رسد و دانشگاه از صنعت و جامعه دور می‌شود و صنعت برای تامین نیازها به خارج از کشور روی می‌آورد و احساس نیاز به دانشگاه از بین می‌رود و در این صورت دانشگاه در توسعه، نقشی نخواهد داشت.
با توجه به اهمیت این موضوع، ایسنا، سلسله گفت وگوهایی را در این خصوص انجام داده است که در ادامه مصاحبه این خبرگزاری با دکتر رضا لطفی، رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی را می‌خوانید.
لطفی در این خصوص اظهار کرد: یکی از بدترین اتفاقاتی که در کشور ما افتاده، این است که ما قدر نفت را ندانسته‌ایم و عموم جامعه و بخش زیادی از جامعه تبدیل به افراد کم تولید و پر مصرف شده‌ایم. پدر پولداری داشته‌ایم که هر زمانی که خواسته‌ایم پول توجیبی ما را پرداخت کرده است. به همین جهت گاهی هم دلخور شده‌ایم که چرا به برادر بزرگتر بیشتر پرداخت شده و تلاشی برای دریافت بیشتر نداشته‌ایم.
تاثیر منفی پول نفت در دانشگاهها
وی افزود: پول نفت در دانشگاهها تاثیر بسیار منفی داشته است و باید برنامه‌ریزی شود و در برنامه ششم هم بخشی از این موارد آورده شده است اما نمی‌دانم قرار است چقدر اجرایی شود و بنده تغییری جدی در دانشگاهها نمی‌بینم. یکی از مشکلات پول نفت این است که بنده در دانشگاه دولتی استخدام شده‌ام و اگر بدترین کیفیت تدریس و پژوهش را هم داشته باشم دانشگاه نمی‌تواند کاری انجام دهد.
دست سرمایه‌گذاران خطرپذیر در جیب خودشان نیست
رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی اظهار کرد: نظر شخصی بنده این است که اوضاع استارت‌آپ‌ها در کشور خوب نیست. یکی از عمده علت‌ها این است که افرادی که تحت عنوان سرمایه‌گذار خطرپذیر وارد این قضیه می‌شوند دستشان در جیب خودشان نیست و دست در جیب دولت می‌کنند. یا بسیاری از دیگر موارد مانند صندوق نوآوری و شکوفایی، همه صندوق دولتی است. من اگر از این پول هزینه می‌کنم، پول شخص خودم نیست و اگر پول شخص خودم باشد ممکن است هزینه کردن به صورت دیگری باشد.
لطفی در خصوص سرمایه‌گذاری خطرپذیر تصریح کرد: تعداد آدم‌هایی که دست در جیب خودشان کنند یا سرمایه‌گذار جسورانه باشند، به صورت ریسک پذیر و جسورانه از خودشان هزینه کنند و به شرکت‌های نوپا کمک کنند، بسیار کم است.
وی ادامه داد: جالب اینجاست که خیلی‌ها معتقدند که این کار وظیفه دولت است و وظیفه مردم نیست. همانطور که باورمان شده که از نفت باید استفاده شود و همانطور که در دانشگاهها از نفت پرداخت می‌شود، وضعیت نامناسبی است و باید بازنگری شود.
رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی بیان کرد: مدتی را در دانشگاه هلند حضور داشته‌ام و چند تفاوت در آنجا و دانشگاه‌های ایران دیده‌ام که گفتنش خالی از لطف نیست. در دانشگاه آنجا، هیچ رساله دکتری تعریف نمی‌شد مگر اینکه بودجه از قبل پیش‌بینی شده باشد و این بودجه از صنعت بود یا پروژه‌های ملی که یک نفر قبل از شروع کار، طرف مقابل را قانع کرده است. در حالی که در اکثر دانشگاه‌های ایران، رساله‌های دکتری انجام می‌شود و هیچ ربطی به صنعت ندارد.
وی خاطر نشان کرد: پولی که دانشجوی دکتری در آنجا می‌گیرد، زندگی‌اش را تامین می‌کند، اما در ایران اینطور نیست. در خصوص دلیل خودکشی پژوهشگر پسادکتری دانشگاه فردوسی اطلاعی ندارم، اما معمولا یکی از مشکلات جدی که دانشجویان دکتری دارند این است که به سنی رسیده‌اند که می‌خواهند زندگی‌شان را تامین کنند و از طرفی دیگر درآمدی ندارند و ما اصرار داریم که دانشجویان دکتری بگیرند.
لطفی با اشاره به اینکه «اگر بخواهیم دانشگاه‌های ایران را با دیگر کشورها مقایسه کنیم»، عنوان کرد: در ایران به این صورت است که بنده به عنوان استاد، دانشجو دیگری را می‌گیرم که حقوق هم نمی‌گیرد و از پول نفت یک یا دو مقاله چاپ می‌کنم و این دانشجو پس از پنج سال تبدیل به یک آدم خسته‌تر می‌شود که دو مقاله چاپ کرده و هیچ مسئله واقعی را حل نکرده است.
وی افزود: هر آدمی را ببینید که ۶ یا هفت سال عمرش را پای یک مسئله‌ای گذاشته است که واقعی نبوده، حس خیلی خوبی نخواهد داشت و به صورت کلی حال خوب زیادی را در دانشجویان دکتری نمیبینیم.
یکی از کارهای جدی این است که صنعت، دانشگاه را باور کند
رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی مطرح کرد: در مقطع کارشناسی دانشگاه‌های هلند، از خود هلندی‌ها شهریه کمی می‌گرفتند اما در عوض شهریه خارجی‌ها رقم بسیار بالا و قابل توجهی بود. از آن طرف در دانشگاه‌های خارجی حساب و کتاب دقیق‌تری وجود دارد چون پول نفت نیست. در آمریکا دانشگاه‌هایی داریم که ایالتی هستند و بودجه‌های دولتی می‌گیرند. اما این طور نیست که نزدیک به صد درصد بودجه دانشگاه براساس پول نفت باشد و بخش مهم دیگرش از راه‌های دیگری است. یکی از کارهای جدی این است که صنعت، دانشگاه را باور کند و پول جدی پرداخت کند تا پول به دانشجو و دانشگاه برسد.
دانشجوی پولی دانشگاهها را به مدرک‌فروشی نزدیک می‌کند
لطفی با بیان اینکه «مدل‌های زیادی در آموزش داریم»، اظهار کرد: یکی از مضرات اقتصاد نفتی این است که تنبل می‌شویم. ما وقتی تنبل می‌شویم سراغ اولین راه‌حل می‌رویم و بهترین راه حل را انتخاب نخواهیم کرد. این کار ممکن است به این منجر شود که دانشجوی پولی هم بیاوریم. دانشجوی پولی کیفیت لازم را ندارد و گاهی نیز دانشگاهها را به مدرک فروشی نزدیک می‌کند که با اصل و اساس دانشگاه فاصله دارد و در تعارض است.
وی ادامه داد: در حال حاضر روش‌های آموزش بین‌المللی جایگزین داریم. اما به سراغ روش‌های آنلاین نمی‌رویم. جواب اصلی این است که حسش نیست و برای انجام ندادن کار هزار بهانه وجود دارد. برای آموزش در دنیا پول جابجا می‌شود و خیلی‌ها حاضرند برای این کار پول پرداخت کنند. دانشگاه می‌تواند با ارائه محتوای بین‌المللی پول دربیاورد. راه حل سوم این است که دانشگاه‌های خارج از کشور، با فارغ‌التحصیل شریک می‌شوند و شرکت می‌زنند. دانشجوی دکتری ایده می‌آورد، دانشگاه ۳۰ درصد سهام دارد و با گذاشتن پول بخش خصوصی باعث می‌شود که ایده به جای خوبی برسد و دانشگاه هم سهامش رشد خواهد کرد.
دانشگاهها به پول دولتی عادت کرده‌اند
رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی تاکید کرد: روش‌های خوبی برای پول درآوردن وجود دارد و دانشگاهها مسئله جدی شان این نیست و به پول دولتی عادت کرده‌اند. «اللّهمّ إنّی أعوذ بک من علم لا ینفع» خطرناک است. اگر مجبور باشید مسئله‌ای را حل کنید، باید حل شود و با پایان‌نامه این امر صورت نمی‌گیرد. علم لاینفع تبدیل به علم نافع خواهد شد. باید بازنگری شود. باید ساختار دانشگاه به سمت حل مسئله واقعی پیش رود و حتما به اصلاحات نیاز دارد.
روز به روز وضعیت ارتباط دانشگاه و جامعه بدتر خواهد شد
لطفی عنوان کرد: مشکل اینجاست که دیوار بی‌اعتمادی جدی بین جامعه و دانشگاه شکل گرفته است. از طرفی دانشگاه اعتماد صنعت را خراب کرده و اگر به دانشگاه مسئله‌ای داده شده پاسخ مشخصی دریافت نشده است. به عنوان مثال، در شهرداری مشهد سه مطالعه در خصوص وضعیت ترافیک انجام شده و در حد کلیات گفته شده و زمانی که من سه بار راه حل می‌دهم و کلی گویی می‌کنم دیگر اعتماد به دانشگاه از بین خواهد رفت. از طرفی من هم به عنوان دانشگاه حاشا می‌کنم و می‌گویم مسائل جامعه و صنعت مرتبط با ۵۰ سال پیش است و ما در مرزهای دانش حرکت می‌کنیم. مرجعیت علمی داریم اما رسالت خودم را برای حل مسائل جامعه انکار می‌کنم. نتیجه این است که روز به روز وضعیت ارتباط دانشگاه و جامعه بدتر خواهد شد.
وی خاطر نشان کرد: بنیاد نخبگان برنامه‌ای دارد با عنوان طرح احمدی روشن که مسئله محور برای حل مسائل جامعه است. مسئله تعریف می‌شود و یک استاد خبره و راهبر با ۵ تا ۱۵دانشجو کار می‌کند و هزینه را به صورت کامل بنیاد می‌دهد تا حساسیت دانشجویان و اساتید به حل مسائل، افزایش داشته باشد و تا کنون ۵ مرحله این طرح انجام شده است.
رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی عنوان کرد: جنبه دیگر این است که هر جا کارمند رسمی داشته باشید بسیار خطرناک است و اگر پایین‌ترین کیفیت کار را داشته باشم هیچ کاری در قبال من انجام نخواهد شد و اخراج من نزدیک به محال است. کیفیت تدریس و پژوهش پایین باشد، اما رسمی باشم کاری انجام نخواهد شد.
اگر دانشگاه به پول نفت وابسته باشد، رسالتش را فراموش می‌کند
لطفی تاکید کرد: اگر من به عنوان دانشگاه، به پول نفت وابسته باشم رسالتم را فراموش خواهم کرد و یکی از رسالت‌های مهم من این است که افرادی را تربیت کنم که مسائل جامعه را حل کنند. اما زمانی که پول نفت می‌آید، خیلی خروجی من اندازه گرفته نمی‌شود. ما خروجی دانشگاهها را مقاله می‌بینیم درحالی که خروجی دانشگاهها آدم‌ها هستند. من باید ببینم انسانی که وارد دانشگاه شد، چقدر به انسانی بهتر تبدیل شده است. من وقتی پولم پول نفت باشد رسالتی جدی برای کارم قائل نخواهم بود و به دنبال رزومه‌سازی می‌روم. نقطه مقابل اخلاص در دانشگاه رزومه است. اگر برای روزمه کار کنم تنها به درد رزومه می‌خورم و کار می‌کنیم تنها به دلیل اینکه تعداد مقالات را بالا ببریم.
دانش‌آموزی که از دبیرستان فارغ‌التحصیل می‌شود، انسانی تستی، کم عمق، کم صبر و نتیجه گرا است
رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان رضوی با اشاره به روند تحصیل دانش‌آموزان در آموزش‌وپرورش اظهار کرد: دانش‌آموزی که از دبیرستان فارغ‌التحصیل می‌شود و زیر دست استاد می‌آید به انسانی تستی، کم عمق، کم صبر و نتیجه گرا تبدیل شده است. در حالی که انسانی که تحویل جامعه داده می‌شود باید انسانی عمیق، صبور و عملگرا باشد. حتی خود دانشگاه هم می‌گوید اگر فوق لیسانس می‌خواهی باید تست بزنی. تربیت بسیار مهم است و در یک سیستم درست، وظیفه دانشگاهها تبدیل به تربیت شده است و طبیعتا کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته شده است. کتابی در این زمینه توسط دو دانشجوی همین دانشگاه ترجمه شده است با عنوان آنچه در دانشکده مهندسی نمی‌آموزیم. دانشجو را برخلاف مصلحتش تربیت می‌کنیم. چشم‌ها را باید شست، جور دیگری باید دید.
وی عنوان کرد: مرحوم مطهری می‌فرمایند ستایش‌گر معلمی هستم که به من اندیشیدن را آموخت نه اندیشه‌ها را. شبیه به این جمله را آلبرت انیشتین دارد که می‌گوید، دانشگاه آموختن اندیشه‌ها نیست بلکه تمرین دادن دانشجو به اندیشیدن است. دنیا آنقدر کوچک شده که بهترین مطالب درسی را می‌توانیم به راحتی از دانشگاه‌های دیگر پیدا کنیم. نکته مهم این است که یاددهیم چطور یادگرفتن را. اصل ماجرا تربیت است و متاسفانه به دلیل اینکه تربیت و اندازه‌گیری آن سخت‌تر است از آن فاصله می‌گیریم.
انتهای پیام
نظرات