مجید کبیریان در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص تحلیل مفهوم عدالت از نگاه امام علی(ع) و در سیره زندگانی ایشان با اشاره به تاریخ ۴۰سال پیش از شهادت حضرت علی(ع)، اظهار کرد: زمانی که پیامبر اکرم(ص) در جزیرة‌العرب ظهور کردند، با آوردن دین اسلام، نگرش جاهلی عرب را تغییر داده و مسیر فکری، عقیدتی، اجتماعی و رفتاری آن‌ها را به سوی مسیر آزادگی، هدایت و انسانیت سوق دادند. پیامبر اکرم(ص) زحمات زیادی در این مسیر کشیدند و زمانی که در آستانه رحلت بودند، خداوند آیه «وَما مُحَمَّدٌ إِلّا رَسولٌ قَد خَلَت مِن قَبلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِن ماتَ أَو قُتِلَ انقَلَبتُم عَلیٰ أَعقابِکُم ۚ وَمَن یَنقَلِب عَلیٰ عَقِبَیهِ فَلَن یَضُرَّ اللَّهَ شَیئًا ۗ وَسَیَجزِی اللَّهُ الشّاکِرینَ» را بر ایشان نازل کرد.

وی ادامه داد: این آیه در واقع خطاب به مردم مدینه، مکه و حجاز بیان شده است که خداوند در آن می‌فرماید: «اگر پیامبر فوت کند یا کشته شود، آیا شما به گذشته خود باز خواهید گشت؟» به تعبیری دیگر این آیه استفهام انکاری است و در واقع بیان می‌کند که مردم مدینه، مکه و حجاز چنین کاری خواهند کرد؛ یعنی به گذشته و جاهلیت خود برمی‌گردند. به طوری که چنین اتفاقی نیز رخ داد و امت، پس از رحلت پیامبر به جاهلیت خود بازگشتند.

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مشهد بیان کرد: لذا امام علی(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر که به عنوان عهدنامه مالک اشتر شناخته می‌شود، بیان می‌کند «فَإِنَّ هذا الدِّینَ قَدْ کانَ أَسِیراً فِی أَیدِی الْأَشْرَارِ یعْمَلُ فِیهِ بِالْهَوی وَ تُطْلَبُ بِهِ الدُّنْیا» منظور حضرت از این عبارت این است که بنی‌امیه پس از پیامبر(ص) سکان حکومت را به دست گرفتند و قصد داشتند اصل اسلام را از بین ببرند، اما نتوانستند و بنابراین مکتب را به اسارت گرفته و اسلام را با هوا و هوس دنیایی خود پیش بردند.

کبیریان عنوان کرد: پس از گذشت ۲۵ سال که امام علی(ع) خلافت را با رأی و استقبال مردم به عهده گرفتند، باید همانند رسول خدا در جهت برگرداندن مردم از آداب و نگرش جاهلیت عمل می‌کردند. به این ترتیب همان‌طور که تخریب و از بین بردن یک ساختمان، سهل و آسان است، اما ساختن همان ساختمان زمان‌بر و همراه با سختی است، امام علی (ع) نیز تخریب دین را بسیار ساده به مردم معرفی می‌کند، اما ساختن دین را بسیار پرهزینه می‌داند، لذا حضرت علی(ع) زمانی که ساختن بنای تخریب شده مکتب اسلام را آغاز کرد، هزینه زیادی برای آن پرداخت کرد.

وی تصریح کرد: به عنوان مثال از جمله انحرافات فکری و اعتقادی که در دوره بنی‌امیه ایجاد شده بود، می‌توان ممنوعیت نقل حدیث را بیان کرد که شعار آن‌ها در رواج این انحراف عبارت «حسبنا القرآن» بوده است. بدین صورت که تنها به ظاهر قرآن که در اختیار مسلمانان قرار داشته است، استناد می‌کرده‌اند و اجازه نمی‌دادند اهل بیت(ع) آیات را تبیین و تفسیر کنند، زیرا این تفاسیر حقیقت قرآن را نمایان می‌کرد.

این استاد الهیات و معارف اسلامی خاطرنشان کرد: در حوزه اجتماعی و اقتصادی نیز افرادی که رابطه خویشاوندی با دستگاه حکومتی داشتند، وارد دستگاه‌های حکومتی شده و بدنه حکومتی فاسد و فاسقی را به وجود آورده بودند. به طوری که بیت‌المال جامعه برای گروه خاصی استفاده می‌شد. در چنین شرایطی امیرالمؤمنین بلافاصله پس از ورود و به دست گرفتن حکومت، به مردم گفتند که این سرمایه‌های بیت‌المال که در دست افراد خاصی قرار دارد را حتی اگر به عنوان مهریه زنان آن‌ها باشد، از آن‌ها خواهیم گرفت. منظور حضرت از افرادی که بیت‌المال را در اختیار دارند، اقلیتی از جامعه است که در دستگاه حکومتی اهل رانت بوده‌اند.

کبیریان افزود: بنابراین افرادی مانند طلحه و زبیر و برخی از همسران پیامبر در مقابل حضرت علی(ع) موضع‌گیری کردند که اولین موضع‌گیری آن‌ها بر پایه جنگ جمل روی داد. این افراد کسانی بودند که همراه امیرالمؤمنین و پیامبر بودند و در اسلام نقش پررنگی داشتند، اما چرا در مقابل حضرت علی(ع) مقاومت کردند و جنگ جمل را به راه انداختند؟ زیرا این افراد به مرور زمان از امکانات خود در ۲۵ سال گذشته محروم می‌شدند و به این ترتیب امیرالمؤمنین علی(ع) در چالش عمیقی در مقابل آن‌ها قرار گرفت.

وی خاطرنشان کرد: در نتیجه در طول دوران حکومت کوتاه امام علی(ع) ایشان با سه جنگ بزرگ مقابله کردند که این جنگ‌ها در واقع مولود جبهه‌گیری افرادی بود که نمی‌توانستند همانند گذشته از امکانات و رفاه حکومت استفاده کنند. زیرا حضرت علی(ع) همه این افراد را از این امکانات و سرمایه‌های بیت‌المال خلع کرده بودند.

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مشهد با بیان این‌که «حضرت علی(ع) شخصیتی عادل در همه زمینه‌ها و ابعاد فردی و اجتماعی زندگی داشتند»، اضافه کرد: هیچ‌کس نمی‌توانست هیچ ایرادی به شخصیت ایشان وارد کند. به عنوان مثال زمانی که عقیل، عموی امام علی(ع) نزد ایشان آمد و بیش از آنچه سهمش بود مطالبه می‌کرد، امیرالمؤمنین(ع) آتشی را مقابل چشمان عقیل که نابینا نیز بود قرار دادند و بیان کردند که این عذاب و ناراحتی که تو از حرارت این آتش متحمل می‌شوی را فردا من باید به سبب بیشتر برخوردار کردن تو بچشم.

کبیریان اظهار کرد: همچنین در کتابی آمده است که امام علی(ع) در مسجد کوفه مشغول خواندن خطبه بودند. کودکی بر روی شانه‌های پدر خود می‌نشیند و مشاهده می‌کند که امام آستین پیراهن خود را تکان می‌دهند. کودک از پدر خود می‌پرسد که چرا حضرت علی(ع) این کار را انجام می‌دهند؟ پدرش پاسخ می‌دهد که امام علی(ع) یک پیراهن دارد که آن را شسته است و آن را برای آمدن به نماز به تن کرده است، اکنون آستین‌های خود را تکان می‌هد تا پیراهن خشک شود.

وی ادامه داد: اغلب مفسران آیه «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا» سوره انسان را به معنی ایثارگری و رأفت امام علی(ع) و خانواده ایشان به مساکین و یتیمان تفسیر می‌کنند. در حالی که با دقت به تاریخ متوجه می‌شویم که در آن زمان در مدینه اسیری وجود نداشته است، اما چرا خداوند در این آیه از اسیران نام برده است؟ یکی از علمای بزرگ بیان می‌کند که اسیری که در قرآن از آن نام برده شده است، کسانی بوده‌اند که در جنگ‌هایی که اسلام با مشرکین داشته است، به اسارت در می‌آمدند و این اسیران امکانات زیادی نیز در اختیار نداشتند، لذا زمانی که اسیری مشرک در خانه حضرت علی(ع) را زد، حضرت غذای خود را به او دادند.

این استاد الهیات و معارف اسلامی بیان کرد: این روایت اوج عدالت امام علی(ع) را نشان می‌دهد و به عبارتی حضرت با این کار خود بیان می‌کنند که من در سرزمینی زندگی می‌کنم که حتی یک مشرک نیز نباید گرسنه باشد. این رفتارها جمله‌ای از جرج جرداق مسیحی در کتاب «الامام علی صوت العدالت الانسانیه» را یادآور می‌شود که در آن بیان می‌کند که حضرت علی(ع) به دلیل شدت عدالت‌ورزی که اجرا می‌کرد، کشته شد. زیرا بسیاری از افراد تاب و تحمل این‌گونه رفتار عدال‌محور حضرت علی(ع) را نداشتند. بنابراین تحلیلی جامع از جامعه آن دوران و اتفاقاتی که در دوره ۲۵ ساله محرومیت حضرت علی(ع) از حکومت رخ داده است، مقدمه‌ای است تا بتوانیم عدالت‌محوری حضرت علی(ع) در حکومت را درک کنیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مشهد عنوان کرد: بنابراین دشمنان امام علی(ع) ویژگی‌ و فضائل ایشان را می‌شناختند و به آن‌ها آگاه بودند، اما به دلیل عناد و حب دنیا این فضائل را انکار کردند و با ایشان مقابله می‌کردند. در نتیجه خسارت بزرگی به جامعه بشری وارد شد، به طوری که جامعه بشری از وجود ایشان محروم شده است.

انتهای پیام