ابهر که دروازه تمدن شمال غرب کشور محسوب می‌شود این روزها خود را مهیای پذیرایی از مهمانان و گردشگران نورورزی می‌کند.
به گزارش ایسنا، منطقه زنجان، شهرستان ابهر دومین شهر پرجمعیت استان زنجان است که در ۹۰ کیلومتری جنوب‌شرقی زنجان و ۲۳۰ کیلومتری غرب تهران واقع شده است.
طبق متون قدیمی، ابهر در قدیم اوهر نامیده می‌شده است و در حال حاضر نیز مردم محلی به آن اَبَر می‌گویند. نام ابهر از آب + هر تشکیل شده و در زبان تاتی به معنی آب آسیاب است. ریزآبه‌های ابهررود از قدیم آسیاب‌های زیادی را به چرخش درآورده که امروز آثار برخی از آن‌ها باقی است.
از مهم‌ترین اماکن تاریخی و دیدنی ابهر می‌توان به بقعه پیر احمد زهرنوش، روستای تاریخی درسجین، مسجد روستای قروه، آبشار کوله‌خانا، چشمه علی‌بلاغی، ابهررود، سد کینه‌ورس، امامزاده زیدالکبیر، تپه صائین‌قلعه، امامزاده یعقوب و حوزه علمیه علوی هیدج اشاره کرد.
بقعه پیر احمد زهرنوش
بقعه پیر احمد زهرنوش مربوط به سده ششم و هفتم هجری‌قمری است. این بنا در حاشیه جنوبی شهر ابهر واقع شده و در تاریخ اول مهر ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۹۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بقعه آرامگاه سه تن از بزرگان ابهر است و به گفته محمد آقامحمدی این بنا بر بقایای خانقاهی متعلق به قرن چهارم هجری ساخته شده است. خانقاه اولیه متعلق به ابوبکر محمد بن عبدالله ابهری متوفی ۳۳۰ هجری‌قمری بوده است و بنا به گفته ابوالمعالم فخیم ابهری در جلد دوم از کتاب ابهر جلوه‌گاه تمدن باستان، سه تن از علما و فقهای برجسته ابهر در این محل مدفون هستند. نخستین آنان ابوبکر محمد بن عبدالله ابهری است که در قرن چهارم هجری می‌زیسته است. مولانا شیخ شهاب‌الدین ابهری که در اوایل دوره صفویه می‌زیسته دومین فردی است که در این محل دفن شده و نفر سوم مولانا قطب الدین احمد ابهری معروف به پیر احمد زهر نوش متوفی ۵۷۷ هجری است.
این بنا در سال‌های اخیر و با گسترش شهر به بخشی از شهر ابهر تبدیل شده است. در بین مردم ابهر معروف است که مکان این بقعه با رونق شهر بارها درون شهر قرار گرفته و پس از گذشت آن دوران به بنایی در حاشیه ابهر تبدیل شده است. در حال حاضر این بنا در میان میدانی به همین نام در جنوب ابهر قرار دارد.
جنس بنای بقعه آجر است و با توجه به بی‌پیرایه بودن بناهای اطراف، احتمال می‌رود کاربری اولیه آن خانقاه باشد. معماری مقبره یک بنای چهار طاقی است. این بنا با شکست‌ها و جرزهای ایجاد شده، از داخل به بیست وجهی تبدیل شده است. بر فراز چهار طاقی مقبره گنبد زیبایی به سبک پنج و هفت از گونه گنبدهای سلجوقی استوار گشته است. این گنبد به گنبدهای مساجد جامع قروه و سجاس مانند است.
علاوه بر ورودی مقبره از ساختمان غربی، ورودی اصلی مقبره از بیرون دری در ضلع شمالی بنا و کف مقبره یک پله بالاتر از ورودی در اصلی است و محل گورها در سرداب قرار دارد. سرداب با پلان چلیپا بوده که پنج پله پایین‌تر از کف مقبره بوده و سقف سرداب طاقی از جنس آجر است.
«درسجین»؛ روستایی به دور از هیاهوی شهری
روستای درسجین ابهر در 13 کیلومتری جنوب‌شرقی ابهر قرار گرفته و با توجه به اینکه یکی از روستاهای هدف گردشگری استان زنجان است، در طرح هادی، علاوه بر بهسازی روستا، همه موارد مربوط به ایجاد زمینه حضور بدون مانع معلولان و سالمندان در آن لحاظ شده است.
روستای درسجین یکی از 76 روستای هدف گردشگری در سطح کشور و دارای جاذبه‌های توریستی فراوانی است نیز از فرصت‌های گردشگری شهرستان ابهر به‌شمار می‌رود.
آبشار «کوله‌خانا» در ابهر؛ جاذبه اکوتوریسمی ابهر
اگر از جاده ترانزیت به جاده شمالی ابهر خارج و مسیر جاده رشت به سمت روستای مرشون را حدود 22 کیلومتر طی کنید به روستای کوله‌خانا می‌رسید، این روستا در سمت چپ جاده در قسمت پایین رودخانه قرار دارد.
خلق طبیعت زیبا با عناصر آب، کوه و انواع درختان انبوه تابلویی زیبا از عظمت و زیبایی خالق هستی را نشان می‌دهد. مسیر رودخانه و آبشار زیبای آن یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان ابهر است.
ابهررود؛ بیانگر تمدن ابهر
این رودخانه از دو شاخه دائمی و فصلی تشكیل شده که شاخه فرعی آن از حوالی چمن سلطانیه سرچشمه می‌گیرد و در نزدیكی ابهر به شاخه اصلی می‌پیوندد. شاخه اصلی آن از كوه‌های غرب و جنوب غربی ابهر سرچشمه می‌گیرد. جهت جریان این رودخانه شمال غربی - جنوب شرقی است و پس از گذشتن از شهرهای صائین‌قلعه، هیدج، ابهر، خرم‌دره، ضیاء‌آباد در جنوب تاكستان به رود شور می‌پیوندد. در حال حاضر سد کینه‌ورس بر روی این رودخانه اجرا شده است.
سد کینه‌ورس
این سد در فاصله 14 کیلومتری جنوب‌غربی ابهر و حدود 5 کیلومتری روستای کینه‌ورس قرار دارد و بر روی شاخه‌کینه‌ورس از رودخانه ابهررود که از جنوب به طرف شمال جریان داشته و به دشت تاکستان وارد می شود و این محل با طبیعت زیبایش به یک منطقه تفریحی تبدیل شده است و علاوه بر این شاهد برگزاری اردوهای ورزشی در این منطقه نیز هستیم.
چشمه علی‌بلاغی
چشمه علی‌بلاغی یکی از چشمه‌های شهرستان ابهر در جاده ابهر به قیدار واقع شده است. این چشمه در عرف منطقه دارای ویژگی‌های مذهبی نیز بوده و مردم در مناسبت‌های مختلف جهت برآورده شدن راز و نیازهای خود در آن حضور پیدا می‌کنند.
قروه، میزبان قدیمی‌ترین مسجد استان زنجان
روستای قروه که قدیمی‌ترین مسجد استان زنجان با قدمت 1025 سال را در خود جای داده و معماری صخره‌ای دست‌کند نیز در آن وجود دارد، از دیگر جاذبه‌های گردشگری ابهر است.
امامزاده زیدالکبیر
امامزاده زیدالکبیر در منتهی‌الیه شرق شهرستان ابهر در استان زنجان قرار دارد، که بر اساس کتاب منتقله‌الطالبین نسبت شاهزاده زیدالکبیر به نخستین پیشوای شیعیان جهان باز می‌گردد.
گنبد این بنا دوپوش و از نوع رک است که با گلویی مخروطی و بلند خود تداعی برج‌های آرامگاهی است، سبک خاصی که در سده‌های سوم و چهارم هجری قمری وارد عرصه معماری ایران کرد، از جمله ویژگی‌های این گنبد سطوح خارجی آن است که دارای پوشش کاشی فیروزه‌ای مزین به طرح‌های هندسی و کاربندی رنگی زیبای آن بر سطح گچی در نمای داخلی است.
بدنه گریو بلند، از آجرکاری زیبایی برخوردار است و در بالای آن، قطار متناسبی ایجاد شده که یک لبه پیش آمده را بر روی خود حمل می‌کند و از روی آن، بدنه مخروطی شکل گنبد بر پا شده‌است. بلندی دکل بنا، ۱۳ متر، ارتفاع گنبد، و قطر ساقه آن ۵ متری است. گنبد بنا از نوع دو پوسته بوده که پوستهٔ داخلی آن در ارتفاع ۵ متری از سطح بقعه قرار دارد.
به استناد متن کتاب منتقله الطالبین، شجره نامه امامزاده شاهزاده زیدالکبیر به مولای متقیان رسیده است. وی ابوعلی محمد بن احمد بن عبدالله بن دردار بن حسین بن زید شهید بن علی زین العابدین بن حسن بن علی بن ابیطالب (ع) است که از شهر مدینه به شهر ابهر عزیمت نموده است. امامزاده زیدالکبیر (ع) نوه برادری حضرت عبدالعظیم شهر ری است. عده‌ای از علمای انساب من جمله سیدابوالعزّ نسابه، نسب وی را با محمد ساطوره بن احمد بن عبدالله القاضه اشتباه نموده‌اند که امام فخر رازعابه این مطلب اشاره دارد.
تپه تاریخی صایین‌قلعه
تپه تاریخی صایین‌قلعه، به هزاره اول پیش از میلاد تعلق دارد با وسعت 40×60 و ارتفاع 4 متر، در داخل محوطه امامزاده یحیی (ع) قرار گرفته است. گمانه‌های موجود حاکی از این است که وسعت این تپه تاریخی بیشتر از تپه امروزی بوده است. قبرهای موجود در محوطه از زیست انسان‌ها در این تپه و در سه دوره مشخص در این تپه حکایت دارد. آثار کشف شده از این تپه بر استقرار انسان ها در هزاره اول قبل از میلاد، قرن هشتم هجری قمری و آثار مربوط به دوره‌های جدیدتر اسلامی گواهی می‌دهند.
به دلیل تاریخ دیرین صائین‌قلعه، محوطه و آثار باستانی متعددی در گوشه و کنار شهر به چشم می‌خورد که بسیاری از آن‌ها اکتشاف نشده و از آن جمله می‌توان به تپه باستانی علی یورد، تپه باستانی موجود در محوطه امامزاد یحیی، محوطه قدیمی طالیب ایوانی (ایوان طالب)، حوض باستانی گاودره. همچنین بقعه‌های متبرکه چند امامزاده از جمله امامزداه یعقوب، امامزاده یحیی، ینگه امام (سارا و قاسم)، امامزداه عبدالله اشاره کرد.
از مکان‌های گردشگری شهر نیز علاوه بر امامزاده یعقوب، دربند و آبشار خراسانلو در شمال صائین قلعه سلسله کوهایی وجود دارد که دارای طبیعت بسیار جالب و خیره کننده‌ای می‌باشند از جمله جاذبه‌های طبیعی این کوها دربند و اوجاق (مکان زیارتی در کمرکش کوه) و همچنین آبشار در خراسانلو و سد چرگر را می‌توان برشمرد. همچنین در کوه‌های شمالی ده‌ها معدن فعال گرانیت و سنگ آهک وجود دارد.
هیدج؛ شهر عالم‌پرور زنجان
هیدج یکی از شهرهای ابهر است. این شهر محل تولد حکیم هیدجی (حکیم و فیلسوف) است. زبان مردم این شهر ترکی آذربایجانی با لهجه‌ای خاص هیدج است.
این شهر دارای ادبا و شاعرانی مانند ملامحمدعلی معروف به حکیم هیدجی، عوضعلی صالحی معروف به رهگذر هیدجی و شاعران دیگر از جمله علی کیانی (کیان)، حمیده صالحی (غریبه)، نعیمه مرسلی (ن.م.رها) است که انجمن شعرای این شهر از قدیمی‌ترین انجمن‌های ادبی است. این شهر دارای حوزه علمیه با قدمت بالای یک قرن‌است، که بزرگانی چون فخیم ابهری، حکیم هیدجی، استاد بلاغت‌نیا در آن پرورش یافته‌اند.
در گذشته مردمان آن را «هیه» می‌گفتند، که در آن دروازه و کاروانسرا برای استراحت کاروان بوده، نام هیدج از هودج یا محمل گرفته شده که در زمان‌های گذشته برای حمل بزرگان استفاده می‌شده است، قدمت این شهر به زمان‌های دور برمی‌گردد ولی از زمانی که دختر شاه خدابنده سلطان محمد خدابنده که مقبره آن در گنبد سلطانیه‌است، هنگام عبور از آن شهر که آن زمان روستایی دور بوده، دخترش دچار بیماری شدیدی شده و بعد از مداوا در همان مکان فوت می‌کند از آنجا که امین منطقه آب و هوایی بسیار مطبوع داشته در همانجا دخترش را دفن و مقبره‌ای زیبا از سنگ مرمر سفید و کمیاب برایش بنا می‌کند، که در سال ۱۳۵۲ توسط تاراجگران هویت ربوده شد و از آن زمان نام هیدج در بین شهرهای معروف در تاریخ ایران به یاد می‌ماند.
وجود جاذبه‌های این گونه در گوشه‌ای از استان قطعا نظر گردشگران به ویژه طبیعت دوستان را با ابهر جلب خواهد کرد.
زهرا فتحی ـ خبرنگار ایسنا (منطقه زنجان)