مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان از مسجد تاریخانه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران و جهان نام برد و گفت: معماری این مسجد که از نخستین مساجد ساخته شده در ایران است کاملا ساسانی است.

حسین خواجه‌بیدختی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا-منطقه سمنان، اظهار کرد: جدای از ویژگی‌های معماری حتی در استفاده از مصالح نیز در ساخت این بنا از مصالحی استفاده شده که در معماری ساسانیان کاربرد داشته است.

وی به نظر آندره گدار باستان‌شناس برجسته و نامدار فرانسوی در خصوص این مسجد اشاره و یادآوری کرد: این باستان‌شناس فرانسوی در همین ارتباط رساله بسیار مفصلی نوشته و در آن می‌گوید معماری مسجد تاریخانه دامغان صد درصد منطق با ویژگی‌های معماری ساسانی است و اشکال و ویژگی‌های معماری استفاده شده در بنای این مسجد به طور خالص ساسانی است و حتی مصالح استفاده شده در این مسجد که عمدتا آجر، خشت، گچ و چوب و....است که در آثار معماری ساسانیان نیز به‌کار گرفته می‌شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان با اشاره به مسلم بودن شباهت معماری این مسجد به آثار معماری ایرانی دوران ساسانیان گفت: آثار و خصوصا ستون‌های به‌جا مانده از یک کاخ دوره ساسانی در نزدیکی دامغان، شباهت بسیار زیادی با ستون‌های این مسجد تاریخی دارد.

وی با اشاره به تحقیقات انجام شده در خصوص این مسجد کهن افزود: به نظر می‌رسد که مسجد تاریخانه دامغان از نخستین مساجدی است که در آن مناره نیز ساخته شده و در واقع مناره‌ها به عنوان بخش مهمی از اجزای تشکیل دهنده مسجد مطرح شده است.

خواجه‌بیدختی با بیان اینکه بنای این مسجد به قررون اولیه اسلامی برمی‌گردد گفت: مسجد تاریخانه دامغان بعد از مسجد فهرج یزد قدیمی‌ترین مسجد ساخته شده در ایران است.

وی بااشاره به تاریخ دقیق ساخت این مسجد اضافه کرد: براساس نوشته‌های به جا مانده از قرون اولیه اسلامی مسجد تاریخانه دامغان در زمان جلوس اولین خلیفه عباسی یعنی در سال 132 ه.ق و یا در زمان هارون‌الرشید یعنی حدودا170 ه.ق ساخته شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان با اشاره به تعدد ستون‌های این مسجد خاطرنشان کرد: این مسجد ستون‌های مدور زیبایی دارد که زیبایی آن را دوچندان می‌کند و به واسطه تعدد همین ستون‌ها به آن چهل ستون نیز گفته‌اند اگرچه تعداد ستون‌های آن به 40 نمی‌رسد اما به دلیل همین تعدد ستون‌ها ، این نام نیز برآن اطلاق شده است.

خواجه‌بیدختی با بیان اینکه این مسجد در حال حاضر 256 ستون دارد گفت: ممکن است تعداد ستون‌ها در گذشته بیش از این‌ها بوده باشد چرا که این بنا در طول دوره‌های مختلف بارها مرمت شده است.

وی با بیان اینکه ضخامت هرکدام از ستون‌ها چهار متر است گفت: بلندای این ستون‌ها نیز دو متر و 84 سانتیمتر است.

وی از وجود 6 دهنه طاق و یک طاق بزرگ در این مسجد تاریخی خبر داد و اضافه کرد: منبر و محراب مسجد در محل همین طاق بزرگ واقع شده است.

وی با بیان اینکه مناره فعلی مسجد بعدها ساخته شده افزود: این مناره 26 متری که با فاصله از مسجد ساخته شده همچنان که از کتیبه آن پیدا است بعدها و در فاصله بین سال‌های 420 تا 430 هجـــری قمری ساخته شده و به آن الحاق شده است.

به گزارش ایسنا،در وجه تسمیه نام این مسجد عنوان شده که تاری لفظی ترکی و به معنای "خدا"است و تاریخانه به معنای خانه خدا است.