به گذشته ای دور، درست همین جا و همین نقطه که اکنون ایستاده ای، چشمانت را که به گذشته می گشایی در اوج این سفر، کوبه در قلعه را به صدا درمی آوری، انعکاس هیاهوی مستانه کودکان قلعه گوش تو را نوازش می دهد، بوی خوشه های طلایی گندم زار اطراف قلعه و درختان سبز و سربه فلک کشیده در اطراف قلعه که چون نگینی این بنای باعظمت سازه دست انسانی را تنگ در آغوش گرفته اند، تو را مشتاق تر برای سیر به این بنا در دل تاریخ می کند.

صبح بخیر تلألو نورخورشید صبحگاهی به تک تک اهالی قلعه، صدای زنگوله گوسفندان روانه به چرا، نغمه برزگر داس به دست خوشه چین، صدای دفه زنان قالیباف، بوی عطر نان محلی، بوی خوش جالیز و باغ های سیب و انگور، خنده دخترکان شاد گیسو بافته با چارقدی از بته جقه و پیراهنی چین‌دار از گل های نسترن به تن، کوزه به دست روانه به سمت جویبار، صدای رفت و آمدهای مردان دلیر اسب سوار، قامت استوار نگهبانان ایستاده بر برج قلعه و شیطنت ستاره ها در آسمان بی نقاب  شب، همه و همه به یکباره از گذشته ها مهمان خیالت شده و جان می گیرند.

حتم دارم اینجا جایی بوده که در آن صبح ها با آواز بلند خروس هایش ساکنانش سحرخیز می شدند و در هوای پاک صبحگاهش، کنار درختان سرسبز و پرمیوه اش، صبحانه خود را در اوج حس آرامش  شاعرانه می خوردند.

روستای خاکریز از توابع بخش مرکزی اسدآباد واقع در یک کیلومتری مرکز شهر دارای دو اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور شامل تپه باستانی و قلعه صاحب اختیاری ها(قلعه افشار) بوده که بازدید این آثار برای هر بیننده ای دیدنی و زیباست و معرفی و شناساندن این آثار قطعاً از نقش مؤثری در رونق گردشگری این روستا برخوردار خواهد بود.

قدمت این تپه باستانی و قلعه قدیمی پایین دست تپه باستانی به نام قلعه سلیمان اختیاری ها ما را بر آن داشت تا به اتفاق گروهی از خبرنگاران و محقق و پژوهشگر فرهنگی و تاریخی شهرستان اسدآباد نویسنده کتاب «سیری در تاریخ، فرهنگ و هنر اسدآباد» به شوق بازدید از این اثر تاریخی به عنوان سوژه خبری عازم روستای خاکریز شویم.

به گزارش ایسنا، قبل از عزیمت مهدی غنی‌پارسا، محقق و پژوهشگر خوش مشرب فرهنگی و تاریخی اسدآباد با کوله باری از علم و تجربه هماهنگی های لازم با صادق سلیمان اختیاری یکی از نوادگان «سلیمان خان صاحب اختیار» را انجام داده و او نیز در میان مسیر به ما می پیوندد.

تپه باستانی روستای خاکریز با خارج شدن از شهر خود را از دور  نمایان می کند، استوار هنوز ایستاده است، گویی داستان ها در سینه دارد، عجیب دلت می خواهد این تپه زیبا را بالا بروی و از بالادست، پایین پایت را  تا دورترین نقطه ها نگاه کنی.

به روستای خاکریز که می رسیم قبل از بازدید از قلعه صاحب اختیاری ها به اتفاق پیاده برای بازدید تپه باستانی روانه می شویم. تپه باستانی که پیش از قلعه صاحب اختیاری ها(که در پایین دست تپه قرار دارد) قلعه ای بر بالای تپه وجود داشته که گذر تاریخ این قلعه را در سینه این تپه با تمام خاطراتش مدفون کرده است.

پایت را به سمت دامنه تپه که برمی داری بی اختیار گام هایت را آهسته می کنی تا با تمام احساست به سوی گذشته پر برکشی، خاطرات تپه گویی با ذهن تو نیز خاطر بازی می کند، هنگام پیاده روی به سمت بالای تپه، تکه های سفال های خرد شده در جای جای تپه زیر پایت در حال خوددنمایی هستند، سفال هایی که حاکی از قلعه قدیمی مدفون شده در این تپه باستانی است، خم می شوم و تکه ای از این سفال را به دست می گیرم، شاید این تکه سفال روزی روزگاری در دل تاریخ این تپه کوزه و سبویی بر دوش دخترکی شادمان بوده که سرخوش از زیبایی های طبیعت هر صبحگاهان برای پر کردن سبوی کوچک خود از سخاوت آب جویباران به پایین دست تپه روانه می شده، نمی دانم اما هر چه بوده حس عجیبی است با طعمی عجیب که سایه روشن ذهنت را خط خطی می کند و تصویری دیگر از خاطرات تپه و آدم های گذشته این تپه و قلعه مدفون بر سینه این تپه را در ذهن تو نیز تداعی گر می شود.

به بالای تپه که می رسی، از اینجا گردنه زیبای اسدآباد برای هر بیننده ای دلبری می کند، اینجا بالای این تپه گویی تمام حوالی زیر پایت قرار دارد، چشم انداز زیبای تپه خواه ناخواه تو را محو و مجذوب تماشای زیبایی های دور دست ها که به نقطه کوچکی  تبدیل شده اند، خواهد کرد.

محقق و پژوهشگر فرهنگی و تاریخی شهرستان اسدآباد، نویسنده کتاب «سیری در تاریخ، فرهنگ و هنر اسدآباد» در حین تماشای این همه زیبایی می گوید: اسدآباد در طول تاریخ یک منطقه سوق الجیشی بوده و به همین منظور این تپه به دست انسان و با مشقت بسیار زیاد ساخته شد، قلعه ای بر روی آن ایجاد شد تا هم حالت برجک نگهبانی و هم سکونتگاهی امن برای حاکمان باشد.

مهدی غنی‌پارسا با اشاره به اینکه قلعه خاکریز به عنوان قلعه اصلی در بالای تپه باستانی روستای خاکریز  قرار داشته و این قلعه متعلق به دوره ساسانی بوده است، ادامه می دهد: ناصرالدین شاه قاجار در مهرماه سال ۱۲۴۹ که از تهران به کربلا عازم بوده، به این قلعه اشاره کرده و عکاسش نیز عکسی از این قلعه که تا آن زمان همچنان سرپا و استوار بوده ثبت کرده که این عکس هم اکنون در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

وی با بیان اینکه قلعه روی تپه در گذر زمان تخریب و در بالای تپه باستانی مدفون می شود، اضافه می کند: در دهه ۶۹۰ و زمان جنگ تحمیلی برای دفاع از ماهواره مخابراتی و شهر، قسمت هایی از کناره تپه تخریب و بر بالای آن ضدهوایی مستقر و آسیب بسیاری بر آن وارد شد.

به گزارش ایسنا، این محقق و پژوهشگر با اشاره به اینکه  قدمت تاریخی و باستانی این تپه ارزشمند به هزاره سوم تا دوم قبل از میلاد می رسد و در تاریخ ۱۳۵۳/۱۲/۲۴ به شماره ثبت ۱۰۴۱ در مجموعه آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است، اظهار می کند: با توجه به موقعیت و چشم انداز و همچنین امنیت، قلعه در بالای تپه و محل استقرار نایب الحکومه و منازل اهالی در اطراف تپه قرار داشته است.

باورش برایم سخت است که روزی ناصر الدین شاه نیز از این چشم انداز و طبیعت و از این تپه ۵۰۰۰ ساله و از قلعه خاکریز که مربوط به دوره ساسانیان است(و آن زمان همچنان برجا بوده) دیدن کرده و چه کسان دیگری که پیش از او به اینجا آمده و رفته اند و خواهند آمد و خواهند رفت!

در ادامه به سمت قلعه صاحب اختیاری متعلق به دوره قاجار که در داخل روستا و پایین تپه قرار دارد، روانه می شویم این در حالیست که نواده سلیمان خان صاحب اختیار نایب الحکومه اسدآباد در زمان ناصرالدین شاه قاجار با ما برای نشان دادن داخل قلعه همراه است.

به دروازه این قلعه که می رسی ناخودآگاه  دلت می خواهد کوبه در را به صدا درآوری و یکی از اهالی زمان قاجار درب قلعه را به رویت بگشاید. در طرفین دروازه قلعه، سکویی سنگی تعبیه شده که به گفته غنی پارسا، این سکوها در آن زمان محلی برای ایستادن نگهبانان قلعه و یا نشستن افراد پیر قلعه بوده است. دو کوبه روی دروازه یکی مربوط به کوبه زدن زنان و دیگر مربوط به کوبه زدن مردان بوده تا اهالی قلعه با توجه به زیر و بم بودن نوع صدای کوبه دروازه متوجه مرد یا زن بودن فرد پشت در شوند.

درازای بنای قلعه از برج به برج ۵.۱۳۲ متر و پهنای آن از برج به برج ۱۰.۱۰۲ متر بوده و در چهار گوشه قلعه، چهار برج مدور ساخته شده که هم اکنون تا کف نگهبانی آنها فرو ریخته است. در ابتدا دیوارهای قلعه بسیار بزرگتر و بلندتر و عریض تر از وضعیت فعلی آن بوده به طوریکه گفته می شود برای نگهبانی از قلعه از اسب و سواره بر روی دیوارها استفاده می شده که به مرور زمان   دیوارها و باروهای آن در برابر باد، باران و ... مقاومت خود را از دست داده است.

در حالیکه نواده سلیمان خان صاحب اختیار ما را به داخل قلعه مشایعت می کند، غنی پارسا در رابطه با قلعه صاحب اختیاری ها(قلعه افشار) اظهار می کند: قلعه صاحب اختیاری در روستای خاکریز، در حدود یک کیلومتری اسدآباد قرار دارد که این قلعه به فرمان «خان بابا خان» پسر سلیمان خان صاحب اختیار، از رجال سیاسی و مهم دوره قاجار و نایب الحکومه اسدآباد در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده و این اثر یکی از مهمترین آثار تاریخی روستای خاکریز بوده که در آن سلیمان خان و فرزندان و نوادگان او که معروف به سلیمان اختیار و صاحب اختیار هستند، زندگی می کرده اند و هنوز در داخل قلعه ساکنانی زندگی می کنند که از نسل و بازماندگان این حاکمان هستند.

وی با اشاره به اینکه دکتر مسعود گلزاری معتقد است، بنای اولیه این قلعه متعلق به دوره ساسانی است، می گوید: بنای داخل قلعه در آن دوران از پنج حیاط مجزا و دو قطعه زمین وسیع که به نام نارنجستان معروف بوده، تشکیل می شده و حیاط اصلی قلعه در هر چهار ضلع دارای بناها و اطاق هایی بوده که متأسفانه همانگونه که می بینید، همگی تخریب شده اند.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۸۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، اضافه می کند: ناصر الدین شاه قاجار در سفرنامه عتبات عالیات(عراق) از این منطقه و خوانین افشار آن یاد کرده است و بعضی از افراد کهنسال این منطقه سفر ناصرالدین شاه و اتراق چند روزه شاه قاجار در قلعه افشار را از پدران خود شنیده اند و نقل می کنند.

غنی پارسا بیان می کند: طایفه ای از ایل بزرگ افشار توسط نادرشاه افشار، پس از بیرون رانده شدن عثمانی ها از همدان و اطرافش، به اسدآباد فرستاده می شود و پس از آن به اسدآباد و اطراف آن «دشت افشار» گفته شد.

در ادامه این بازدید رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان اسدآباد در گفت‌وگو با ایسنا، از اقدام و پیگیری ثبت پنج اثر تاریخی این شهرستان در فهرست آثار ملی کشور خبر می دهد و می گوید: کتیبه مسجد جامع شهر مربوط به دوران صفویه، حمام تاریخی شهر آجین، حمام روستای کمک سفلی و دو درخت کهنسال در پیر اسماعیل بالا و پایین در روستای ترخین آباد آثار در دست پیگیری برای ثبت آثار ملی در این شهرستان هستند.

کامران اکبری‌شایگان با بیان اینکه شهرستان اسدآباد دارای ۱۵۸ آثار تاریخی و باستانی بوده که ۵۸ اثر آن ثبت آثار ملی کشور شده و از این تعداد ۷۹ مورد را تپه های باستانی شامل می شوند، ادامه می دهد: از این تعداد ۶۰ تپه باستانی در بخش مرکزی و ۱۹ تپه در بخش پیرسلمان قرار دارد که تاکنون ۵۰ تپه باستانی ثبت آثار ملی کشور شده است.

وی با اشاره به تپه باستانی روستای خاکریز اظهار می کند: این تپه باستانی تاریخی یکی از آثار ملی ثبت شده ایران در اسدآباد است که قدمت آن مربوط به هزاره دوم و سوم قبل از میلاد بوده و در تاریخ تاریخ ۱۳۵۳/۱۲/۲۴ به شماره ۱۰۴۱در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت شده است.

اکبری‌شایگان با بیان اینکه بر بالای این تپه باستانی قلعه خاکریز وجود داشته که این قلعه مربوط به دوره ساسانی بوده و اکنون دیگر اثری از آن وجود ندارد و مدفون شده است، تصریح می کند: مانند تپه نوشیجان ملایر می توان نسبت به تعیین حریم این تپه باستانی و لایه نگاری و کاووش تپه اقدام کرد که البته این امر نیازمند اعتبار و زمان خواهد بود و باید ابتدای امر اعتبار آن تأمین شود.

به گزارش ایسنا، وجود چنین آثار تاریخی ارزشمند در جای جای خاک پرقدمت و با تمدن کشورمان نیاز به معرفی هر چه بیشتر داشته، آثاری که گاه به علت گمنامی چندان برای مردم دیگر نقاط کشور آشنا نبوده و غفلت از ارزش این آثار گاهی موجب تخریب برخی از این درهای گرانبها توسط برخی افراد ناآگاه می شود.

ضمن اینکه در رابطه با قلعه افشار خاکریز نیاز به مرمت و بازسازی این بنای زیبا و فاخر بوده و با راهکارهای مناسب با پیگیری تأمین اعتبار مورد نیاز آن توسط دستگاه های ذیربط باید شرایط بازسازی اثر فراهم شود چراکه در غیر این صورت با گذشت سالیان نه چندان دور از بنای این قلعه نیز اثری نخواهند ماند.

انتهای پیام