پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه امر مهمی تلقی شد و وزارت علوم تحقیقات و فناوری چهارمین هفته آذر ماه را به عنوان «هفته پژوهش و فناوری» نامگذاری کرد. محققان به عنوان سرمایه فکری، گام مهمی در ارتفا سطوح علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشوری دارند و بدون آنها امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود.
در فرهنگ قرآن و اهل بیت علیهم السلام نیز از آنان با عبارت‌های مختلف تجلیل شده است؛ چنان که امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «همه جنبندگان زمین بر طالب علم درود می‌فرستد، حتّی ماهی‌های دریا».
محققان از دو منظر «یافتن پرسش» و دیگر «پاسخ دادن به آن» محرک پیشرفت و توسعه محسوب می‌شوند، حتی اگر نشانه هایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود.
اکنون ایران توانسته به رتبه پانزدهم در تولید مقاله و پژوهش های موثر دست یابد. اما طی سال‌های اخیر با افزایش فارغ التحصیلان مقاطع ارشد و دکتری، توجه بیشتری در تولید و نشر مقالات و طرح‌های پژوهشی در برهه‌ای که دانش‌های نوین جهانی شتابی فراگیر دارند، احساس می‌شود. زیرا پژوهش فراغت پذیر نیست و ذهن پویا هیچگاه منفعل نمی‌ماند و این مستلزم تعامل سازنده تمامی بخش های آموزشی و پژوهشی در ایجاد فضایی قابل دسترس و مجهز به امکانات است. از طرفی رویکرد پژوهش مدار در آموزش مقاطع مختلف تحصیلی پژوهشگرانی را تربیت خواهد کرد که با تلاش خود مرزهای دانش را فراتر ببرند.
پژوهش زمینه‌ساز توسعه
"فریبا خیرخواه‌زاده"، عضو هیأت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا گفت: «طرح پژوهشی برنامه‌ای تدوین شده برای انجام یک کار پژوهشی است که می‌تواند به منظور جواب دادن به یک سؤال یا امتحان ِ یک فرضیه در طرح‌های بنیادی یا تولید یک محصول در طرح‌های کاربردی و یا بهبود کارایی یک محصول در طرح‌های توسعه‌ای برنامهریزی شود.»
وی با اشاره به این موضوع که در دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای با توجه به مهارت محور بودن آموزش‌ها در این دانشگاه و تاکید بر امر کارآفرینی، طرح‌های «محصول‌محور» شانس بیشتری برای تایید و تصویب نهایی دارند، افزود: «سالانه یک فراخوان برای ارائه طرح‌های پژوهشی داده می شود، طرح‌های ارائه شده توسط مدرسان موظف و اعضاء هیئت علمی داوری شده و در صورت تصویب، طبق زمان‌بندی و برنامه زمانی پیشنهاد شده در پروپوزال طرح به مرحله اجرا درمی‌آید.»
این متخصص مهندسی صنایع پیرامون زمان‌بندی طرح‌های پژوهشی بیان کرد: «معمولاً این طرح ها در سه مرحله انجام می‌شود، در مرحله اول انجام تحقیقات اولیه و آماده‌سازی وسایل و تجهیزات، در مرحله دوم آزمایشات لازم و بخش عملی طرح و در مرحله سوم آزمایشات تکمیلی و تدوین گزارش انجام می‌شود. در پایان طرح نیز محصول پژوهش و گزارش کامل پژوهش انجام شده به معاونت پژوهش دانشگاه ارسال خواهد شد تا با تأیید نهایی داور مربوطه، اختتام طرح اعلام شود.»
وی با بیان اینکه زمان انجام طرح وابسته به حجم کار و موضوع مورد بررسی دارد افزود: «این مدت می‌تواند از چند ماه تا یک سال متغیر باشد. هزینه اختصاص یافته به طرح نیز با توجه به مخارج لازم برای انجام تحقیقات، خرید تجهیزات و مواد لازم و انجام آزمایشات تکمیلی توسط مجری پیشنهاد شده و یکی از مواردی است که به دقت بررسی می‌شود.»
جایگاه ایران در امر پژوهش
مهندس خیرخواه‌زاده درباره جایگاه ایران از نظر کار پژوهشی می‌گوید: «در سال‌های اخیر وضعیت ما در امر پژوهش و تولید علم در جهان بهبود چشمگیری داشته به طوری که در سال ۹۷ برای نخستین بار جایگاه پانزدهم را در بین کشورهای جهان از منظر تولید علم داشته‌ایم و در بین کشورهای اسلامی رتبه نخست را کسب کرده‌ایم. اما می دانیم که مبنای این آمار تعداد مقالات علمی و پژوهشی است.»
این مدرس دانشگاه می افزاید: «هم اکنون ایران از پنج شاخص عمده در سنجش تولید علم تنها در زمینه ارسال مقالات پیشرفت قابل توجهی داشته است و در سایر شاخصها همچون رتبه کشور در میزان ارجاع به مقالات، سهم تولیدات علمی در مقایسه با سایر تولیدات، نسبت تولید علم به تولید ناخالص ملی و تعداد محققان به ازای یک میلیون نفر با وجود پیشرفت، از موقعیت مناسبی برخوردار نیست.»
وی معتقد است: «آنچه که در پیشرفت کشور اثر مهم‌تری دارد، ورود فناوریها و محصولات پژوهشی به عرصه بازار و صنعت است که سبب می‌شود پژوهشهای انجام شده در رشد اقتصادی و تولید کشور سهم به‌سزایی داشته باشند.»
موانع و فرصت های پژوهشی
این متخصص علوم مهندسی ضمن موثر دانستن تحریم ها در اخلال در روند طرح‌های پژوهشی تاکید می کند: «اما برای تهیه مواد و تجهیزات لازم مهمترین مانع، افزایش مستمر قیمت‌ها در اثر نوسانات ارز است. به طوری که معمولاً مواد و تجهیزات مورد نیاز قابل خریداری است اما با قیمت بسیار بالا. به همین دلیل گاهی از زمان ارائه پیشنهاد طرح تا زمان تصویب نهایی آن، قیمت‌ها به حدی افزایش یافته که انجام طرح با بودجه پیش‌بینی شده امکان‌پذیر نیست.»
فریبا خیرخواه‌زاده همچنین به فرصت پیش آمده در شرایط تحریم برای توجه به ظرفیت های مغفول مانده داخلی اشاره می‌کند و عنوان می‌کند: «برای مثال می‌توان به تولید داروهای تسکین‌دهنده بیماران کرونا اشاره کرد که به علت عدم دسترسی به نمونه‌های خارجی، اکنون در داخل کشور تولید می شوند، یا شاهد رشد کمی و کیفی شرکت‌های دانش بنیان هستیم که در سال‌های اخیر نقش مهمی در تولید دستگاهها و تجهیزات مورد نیاز صنایع مختلف و رشد تولید در کشور داشته اند.»
درآمدزایی لازمه توسعه‌ی پژوهش
عضو هیأت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان بوشهر درباره چگونگی درآمدزایی از فعالیتهای پژوهشی می گوید: «لازم است فعالیتهای تعریف شده در راستای نیازهای کشور و جامعه بوده، ضمناً نتایج به دست آمده از پژوهش‌ها به یک محصول تجاری یا صنعتی ختم شوند که دارای ارزش افزوده باشد و همچنین لازم است نتایج این پژوهش‌ها به حوزه صنعت و بازار معرفی شوند.»
وی افزود: «به منظور تحقق این اهداف به مدیریتی قوی، ارتباط بیشتر و موثرتر صنعت و دانشگاه و فرایندی متمرکز برای عرضه محصولات به بازارهای مصرف نیاز داریم که در این موارد باید بیشتر تلاش کنیم تا به نتایج بهتری برسیم.»
تاثیر پژوهش بر رشد علمی دانشجویان
این مدرس دانشگاه می گوید: «انجام یک فرایند پژوهشی علاوه بر ایجاد اعتماد به نفس در پژوهشگر، باعث پرورش قوه ابتکار و خلاقیت فرد می شود و ورود به این عرصه سبب تقویت روحیه پویایی، فعال بودن و نقش آفرینی دانشجو در محیط های علمی و اجتماعی می شود.»
وی خاطر نشان کرد: «برای تشویق دانشجویان به ورود به این عرصه می بایست تمامی طرح‌های پژوهشی دانشگاه توسط سرمایه گذارها اعم از دانشگاه و یا هر نهاد خصوصی یا دولتی، مورد حمایت مالی قرار گیرند. مهمترین مسئله در حمایت مالی طرح‌های پژوهشی توجیه سرمایهگذار به لحاظ بازگشت سرمایه و سوددهی آن است.»
خیرخواه زاده ادامه داد: «علاوه بر پشتیبانی دانشجوی پژوهشگر برای تامین هزینه های مالی طرح از طرف سرمایه گذار، می توان به هدایت و راهنمایی دانشجویان توسط اساتید مسلط به موضوع پژوهشی، تأمین کمک هزینه لازم برای شرکت در سمینارها و گردهمایی‌های علمی، در نظر گرفتن امتیاز پژوهشی برای ادامه تحصیل و کاریابی وکمک به تجاری‌سازی و عرضه محصول پژوهش به بازار مصرف و ایجاد درآمد برای دانشجو اشاره کرد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان بوشهر در مورد جایگاه رشته صنایع شیمیایی و تمایل دانشجویان به انتخاب این رشته می‌گوید: «فارغ التحصیلان رشته صنایع شیمیایی در دو مقطع کاردانی و کارشناسی، تکنسین‌ها و مهندسین ماهری هستند که آماده‌ی فعالیت در حوزه صنعت هستند.»
راهکار ورود دانشجویان دختر به رشته صنایع شیمیایی
وی معتقد است «در استان بوشهر با توجه به وجود قطب‌های صنعتی مثل پارس جنوبی و نیروگاه اتمی، مدیران تمایل و استقبال خوبی نسبت به این رشته نشان می دهند. اما متأسفانه به علت کمبود زمینه اشتغال برای خانم‌ها در این حوزه، تمایل خانم‌ها در سال‌های اخیر به انتخاب این رشته کاهش یافته است.»
خیرخواه زاده می‌افزاید: «تلاش ما بر این است که در قدم اول با معرفی فارغ التحصیلانی که در مشاغل مهم و موثر مشغول به کار و فعالیت هستند و در گام بعدی با هدایت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان به سمت گرایش‌هایی که برای خانم‌ها مناسب‌تر است مثل شیمی دارویی، صنایع غذایی، نانومواد، نانوشیمی، مهندسی مواد پلیمر و شیمی مواد آرایشی و بهداشتی امید به آینده را در آنها افزایش دهیم.»
انتهای پیام