دکتر علی یوسفی در نشستی با عنوان «گزارش طرح پژوهشی ارزیابی وضعیت سلامت زائران پیاده اربعین» که در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با بیان اینکه «ارائه این گزارش به طور مشترک توسط دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه العمید عراق انجام گرفته است»، اظهار کرد: در حقیقت کمبود اطلاعاتی خیلی شدیدی در مورد زائران اربعین در عراق وجود دارد و ما قبل از سفر تلاش کردیم که اطلاعات اولیه خصوصا برآوردی از تعداد نمونه به دست آوریم اما متاسفانه موفق نشدیم.
وی افزود: براساس گفتوگوهایی که با مسؤولان دانشگاه العمید انجام دادیم در واقع آماری تخمینی از تعداد زوار اربعین در عراق و نسبت جنسی و سنی را به دست آوردیم. تخمینی هم برای نمونه زدیم که برآورد اولیه 2000 نفر بود ولی در عمل موفق شدیم با 1500 زائر اربعین مصاحبه انجام دهیم.
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد، عنوان کرد: البته تا انتشار نتایج نهایی فرصت کافی در اختیار داریم که خطاهای احتمالی نمونهگیری و نتایج ناشی از آن را تا حد زیادی به لحاظ آماری کنترل کنیم. نتایجی هم که در این گزارش ارائه میشود تقریبا بدون کنترل خطای نسبت به نمونهگیری است. ما در گزارش نهایی که در روزهای آینده ارائه خواهیم کرد، این خطاها را به لحاظ آماری کنترل میکنیم.
وی تصریح کرد: این خلاء جدی که در مورد اطلاعات جمعیتی و اجتماعی زوار وجود دارد خود یک محدودیت برای شروع و تحقیقات عمیق درباره این واقعه است و امیدواریم شرایطی فراهم شود که اطلاعات جامع و همهجانبهای در مورد زوار اربعین به همان ترتیبی که در عراق حضور پیدا میکنند، داشته باشیم.
عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی، اذعان کرد: در ایران بعضی از خصوصیات زواری که عازم عراق میشوند، ثبت میشود، اما از مجموع زواری که از کشورهای مختلف وارد عراق میشوند و حتی خود زوار عراقی که از بخشهای مختلف وارد میشوند، اطلاعات دقیقی در دست نیست و امیدواریم که انجام این کار مقدمهای برای ارائه یک طرح جامع آماری در مورد زوار اربعین در عراق باشد.
پیادهروی اربعین یک پدیده اجتماعی نوظهور برای شیعه است
یوسفی اضافه کرد: حقیقتا پیادهروی اربعین با چنین گستردگی و فراگیری یک پدیده اجتماعی مذهبی نوظهور برای شیعه است، اگرچه از نظر تاریخی پیاده رفتن به زیارت سابقه زیادی دارد، اما چنین رخداد و وسعتی کاملا جدید و به شدت نیازمند مطالبه از زوایای مختلف به ویژه برای جامعهشناسی، مردمشناسی و روانشناسی دین است.
وی بیان کرد: این اقدام یک فرصت استثنایی و دست نخوردهای است که جامعهشناسی و مردمشناسی میتواند به آن ورود کند و ما مطمئن هستیم که این اتفاق رخ خواهد داد؛ کما اینکه یک علاقه ویژه مطالعاتی در حوزه مطالعات زیارت و اربعین به وجود آمده و این کنجکاوی در همه جای دنیا و نیز در دپارتمانهای مطالعاتی بین مردمشناسان و روانشناسان دین وجود دارد که این پدیده عظیم را تا حدی بهتر درک کنند.
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: من به عنوان یک محقق اجتماعی که هم علاقه پژوهشی و هم تمرکز خاصی به لحاظ آموزش و پژوهش در حوزه مطالعات دین دارم تصور میکنم این پدیده خیلی منحصر به فرد است و در طی این تجربه پیادهروی، تقریبا همه روالهای زندگی هم در عراق، هم برای زوار عراقی و هم زواری که از سایر کشورها در این پیادهروی شرکت میکنند به حالت تعلیق در میآید و به لحاظ پدیدارشناسی، زندگی روزمره آنها دچار تعلیق میشود و داخل پرانتز قرار میگیرد و زوار دنیای کاملا جدی را در چارچوب این پیادهروی تجربه میکنند.
وی اضافه کرد: یک تعلیق به لحاظ گستردگی و در یک مقیاس وسیع اجتماعی در هیچ جای عالم سراغ نداریم که در واقع یک جمعیت بسیار گسترده از کشورهای مختلف و مردمانی که در عراق زندگی میکنند مدتی زندگی و روالهای معمول زندگیشان دچار تعلیق شود.
یوسفی گفت: نکته فوق العاده کلیدی که ما به آن توجه داشتیم و آن را از نزدیک لمس کردیم، سازمان یافتن بخشش و سخاوت در یک مقیاس عظیم و گسترده اجتماعی است اگرچه این ظرفیت در شیعه وجود دارد که سخاوت، بخشش و نظم را در مقیاس وسیع رقم بزند، اما هیچ وقت با این مقیاس و گستردگی، بخشش جریان پیدا نمیکند و این پدیده در مطالعه زیارت اربعین بسیار منحصر به فرد است.
وی افزود: ما میدانیم بسیاری از نذورات و خیرات در مراسم مذهبی شکل میگیرد، اما نه با این وسعت و سازماندهی اجتماعی که میلیونها نفر درگیر سخاوت، بخشش و نیکوکاری شوند. این موضوعی بود که ما عمیقا به آن توجه کردیم و امیدوار هستیم که تمرکزی به طور ویژه در این امر مهم ایجاد کنیم.
پیادهروی اربعین یک جریان اجتماعی گسترده با خصلت بازاندیشی است
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد، عنوان کرد: پیادهروی و زیارت اربعین یک جریان اجتماعی گسترده با خصلت بازاندیشی است و این کلمه در پدیدارشناسی بدین معناست که بر روی یک موضوعی به طور خیلی ویژه و مکرر تمرکز پیدا کنیم زیرا این تمرکز باعث میشود فرد را به حرکتی وادارد. این بازاندیشی هم برای خود و هم درباره دیگری است و زوار فرصت کافی پیدا میکنند که خود را در یک چارچوب کاملا تعریف شده پیدا کنند.
وی بیان کرد: به عنوان مثال در تجربه سفر حج، افراد مُحرم میشوند و این عمل هم یک دوره و زمان تعلیق است که در واقع فرد به کار دیگری مشغول است و فارغ از همه تعلقات در یک چارچوبی مُحرم میشود و باید آن قواعد، مقررات و هنجارهایی که وجود دارد را رعایت کند. ما در این سفر تعجب میکردیم چطور ممکن است افرادی که دچار فقر و محرومیت هستند اینقدر بخشش کنند و این از منظر جامعهشناسی فوقالعاده مهم است و ما را متوجه یک وحدت و لایه پنهانی از یک واقعه عظیم کرد.
پیادهروی اربعین باعث تقویت سلامت در ابعاد مختلف میشود
یوسفی افزود: من به عنوان یک محقق تصور میکنم که اگر این تجربه به درستی و در چارچوب دینی رقم بخورد نه فقط سلامت به مخاطره نمیافتد بلکه سلامت در ابعاد مختلف به طور خاص تقویت میشود. موضوعی که در این تحقیق به صورت ویژه به آن توجه کردیم و تمرکز داشتیم در واقع ارزیابی از وضع سلامت در ابعاد چهارگانه جسمانی، اجتماعی، معنوی و روانی است. این موضوع تا حد زیادی مؤید این رویکرد و برداشت ما هم قرار دارد که ابعاد چهارگانه در این سفر تقویت میشوند.
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد، خاطرنشان کرد: پیادهروی اربعین فرصت اجتماعی را برای زائران فراهم میکند که با افراد بیشتری آشنا شوند و به سرمایه اجتماعی آنها در این سفر افزوده میشود. البته ما در کنار این موضوع سنجش سلامت رصدهای دیگری هم داشتیم و آنها را انجام دادیم. در این سفر به اندازه کافی عکس، فیلم و تصویر تهیه کردیم؛ چراکه بتوانیم تحلیل نشانهشناختی و یا نشانهشناسی بر روی زیارت و سفر انجام دهیم.همچنین مصاحبههای خیلی عمیقی با زوار انجام دادیم تا بتوانیم قصد آنها را از آمدن به این سفر تشخیص و آنان را از یکدیگر تفکیک کنیم.
انتهای پیام