به گزارش ایسنا، مدتی است که کاغذ کیمیا شده و بیم کمتر شدن یا تمام شدن همین تیراژ ناچیز مطبوعات به جان مدیران مسؤول و البته دلواپسان فرهنگ افتاده است. مسالهای که واکنش بسیاری از مطبوعات خصوصی را به دنبال داشت و حتی برخی از روزنامهها از روی ناچاری یا اعتراض اعلام کردند که برای مدتی فقط به صورت الکترونیکی منتشر خواهند شد یا تعداد صفحات خود را کم میکنند.
به دنبال خبر افزایش تعرفه واردات کاغذ و تحریر روزنامه در هفتههای اخیر، وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که تعرفه انواع کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه تا پایان سال جاری کماکان مطابق روال قبل بوده و افزایش نخواهد یافت؛ اما طبق گفته برخی مدیران مسؤول روزنامههای خصوصی، اعلام صرف این خبر هم به افزایش قیمت کاغذ و کمبود آن منجر شده است.
در این میان چهارشنبه (۲۲ آذر ماه) حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد که «یک محموله کاغذ در حال ترخیص از گمرک است.»؛ او گفت: با مساعدت بانک مرکزی که ارز مبادلهای در اختیار واردکنندگان کاغذ قرار داد، یک محموله ١٠ هزار تنی کاغذ روزنامه و تحریر در حال ترخیص از گمرک است و تا هفته آینده به انبارهای چاپخانهها میرسد. این محموله شامل عرضهای مختلف مصرفی است که کمک میکند التهاب موجود بازار کاغذ مرتفع شود. با نگاه مثبت دولت به حوزه نشر و مطبوعات، موضوع افزایش تعرفه واردات کاغذ منتفی شد تا شایعاتی که در این زمینه موجب بلاتکلیفی واردکنندگان شده بود، خود به خود منتفی شود.
اعلام رسیدن کاغذ به کشور هر چند میتواند خبر خوبی برای اهالی رسانه و حوزه نشر به حساب بیاید، اما باید دید که این کاغذ با چه قیمتی در بازار به بنگاههای مطبوعاتی به فروش میرسد و اینکه آیا باز هم این حجم از کاغذ وارداتی برای مصرف چندماهه یک موسسه مطبوعاتی خریداری خواهد شد؟ چراکه در این صورت باز هم سر مطبوعات خصوصی بیکلاه خواهد ماند و روز از نو و روزی از نو!
روزهای گذشته را میتوان از سختترین روزهای مطبوعات خصوصی ایران برشمرد؛ مطبوعاتی که در شرایطی عادی هم در رقابتی نابرابر همچون جنگ پشه با حبشه خودشان را در فضای رسانهای حفظ میکنند. هرچند به گفته محمد حیدری، دبیر انجمن مدیران رسانه شاید با کمی تدبیر میشد این قضیه را بهتر مدیریت کرد.
حیدری در نشست «اقتصاد مطبوعات چاپی در عصر دیجیتال» گفته است: «امسال در کل جهان ۲۸ درصد قیمت کاغذ بالا رفته است اما کشور ما متوجه این قضیه نشد؛ این در حالی است که ما باید ۸ ماه پیش، پیشبینیهای لازم را انجام میدادیم. در این میان دو کارخانه کاغذسازی چین هم تعطیل شد اما به دلیل این که ما مطالعه و سواد تحلیلی نداریم این گرانی اتفاق افتاد.»
در ادامه بخشهایی از صحبتهای مدیران مسؤول رسانههای خصوصی در گفتوگوهای انجام شده با خبرنگاران ایسنا را دراین باره میخوانید.
دومینوی نابودی مطبوعات
مهدی رحمانیان، مدیر مسوول روزنامه «شرق» به خبر افزایش تعرفه واردات کاغذ که چندی پیش اعلام و سپس منتفی شد، اشاره کرد و گفت: اگر دولت بخواهد تعرفههای واردات کاغذ را افزایش دهد، نشان میدهد که بدیهیترین ادبیات مدیریت را هم متوجه نیست، به دلیل اینکه ما در شرایطی قرار داریم که کاغذ پیدا نمیشود و اگر هم کاغذ موجود باشد باید با قیمت گزافی یعنی ۶۰ درصد بیشتر از قیمت یک ماه گذشته پول بدهند تا بتوانند نقدی خریداری کنند، در صورتی که در گذشته به صورت چندماهه خریداری میکردند؛ البته افزایش تعرفه اتفاق نیفتاد.
او با اشاره به وضعیت موجودی کاغذ و تاثیر آن بر مطبوعات اظهار کرد: با توجه به وضعیتی که بر مطبوعات حاکم است، در حال حاضر علاوه بر مشکلات گذشته، این مشکل هم اضافه شده است. بر اساس خبرهایی که دارم میدانم حدود هفت یا هشت روزنامه به دلیل اینکه کاغذ ندارند، چاپ نمیشوند و این وضعیت بقیه نشریات را هم به شکل دومینووار دربرمیگیرد. بر اساس خبرهایی که دارم میدانم حدود هفت یا هشت روزنامه به دلیل اینکه کاغذ ندارند، چاپ نمیشوند و این وضعیت بقیه نشریات را هم به شکل دومینووار دربرمیگیرد. این در حالی است که در یک ماه گذشته که درگیر مساله کاغذ بودیم، هیچ مدیر دولتی واکنش قابل توجهی نشان نداد. فقط چند روز پیش معاون وزیر صنعت در یک جلسه خصوصی گفته است که ما اجازه نمیدهیم این وضعیت ادامه پیدا کند اما در این یک هفته که او این حرف را زده، اتفاق خاصی نیفتاده است.
رحمانیان به کارخانههای تولید کاغذ در کشور اشاره کرد و گفت: متاسفانه کاغذهای تولیدی داخل کشور از کیفیت لازم برخوردار نیست؛ یعنی کم یا زیاد کاغذهای تولیدی مهم نیست؛ به دلیل اینکه همین کاغذهایی که در چاپخانهها وجود دارد، قابلیت استفاده ندارد. بنابراین در تولید روزنامه و انتشار آن هم موثر نیستند. بخشی از یارانهها و ارز به کارخانههای تولید کاغذ تعلق میگیرد، این درحالی است که برونداد این کارخانهها به شکلی نیست که برای رسانههای داخلی کارآمد باشد. در واقع این تولیدات برای مطبوعات آب ندارد اما ممکن است برای برخی نان داشته باشد.
تدارک برای مراسم تدفین روزنامههای خصوصی
منصور قنواتی، مدیر مسؤول روزنامه «بهار» با اشاره به گران شدن تعرفه کاغذ و سخت شدن شرایط برای روزنامههای بخش خصوصی، اظهار کرد: بارها گفتهام که روزنامههای بخش خصوصی بهویژه در حوزه سیاسی عملاً در مقابل مافیای مطبوعات دولتی تسلیم هستند. شرایط فعلی و گران شدن تعرفه کاغذ آنها را آماده مراسم تدفین روزنامههای خصوصی کرده است. تا امروز اگر از حضور مطبوعات خصوصی در عرصه رقابتی راه رفتن بر لبه تیغ تعبیر میشد، با گران شدن کاغذ در شرایط اورژانسی قرار گرفتند و دیگر باید مسؤولان محترم دولت تدبیر به فکر مراسم تدفین روزنامههای خصوصی باشند. تا امروز اگر از حضور مطبوعات خصوصی در عرصه رقابتی راه رفتن بر لبه تیغ تعبیر میشد، با گران شدن کاغذ در شرایط اورژانسی قرار گرفتند و دیگر باید مسؤولان محترم دولت تدبیر به فکر مراسم تدفین روزنامههای خصوصی باشند.
قنواتی درباره آینده روزنامه «بهار»، گفت: بعد از توقیف یکساله روزنامه در سال ۹۴، توانستیم از اول دی ماه سال ۹۵ مجدداً منتشر شویم و در چند روز آینده به یک سالگی روزنامه خواهیم رسید؛ البته این اولین یکسالگی روزنامه «بهار» در بیست و چند سال فعالیت است. در واقع میتوان گفت این اولین سالی است که روزنامه توقیف نشده است. اما الان شرایط به گونهای شده است که دیگر نیازی به توقیف نیست و روزنامههای خصوصی خواسته یا ناخواسته تعطیل میشوند.
مدیرمسؤول روزنامه «بهار» با بیان اینکه دیگر هیچ دورنمای مشخصی برای انتشار روزنامه وجود ندارد، خاطرنشان کرد: البته گفتن این حرفها فایدهای ندارد، چون هیچ گوش شنوایی نیست. آقایان بازار را رها کردهاند و هیچگونه نظارتی به شرایط چاپ و نشر وجود ندارد. کجای دنیا در عرض یک ماه نرخ کاغذ ۱۲۰ درصد افزایش نرخ پیدا کند؟ وقتی هم که وارد راهروهای آسیبشناسی موضوع میشویم، دستهای پنهان عجیب و غریبی نمایان میشوند. برخی از دوستان با علم به اینکه قرار است تعرفه کاغد برداشته شود، چندین هزار تن کاغذ را انبار کردهاند و مثلاً تلاش میکنند تا رعایت حال روزنامههای خصوصی را بکنند و کاغذی که یک ماه پیش ۲۲۰۰ تومان بود را به قیمت ۳ هزار خردهای میفروشند.
او اظهار کرد: هماکنون که تمام مسؤولان تلاش میکنند واقعیت را به گونه دیگری جلوه بدهند، ما مطبوعاتیها ماندهایم با انبوهی از مشکلات نابسامان. امیدواریم بتوانیم حداقل به پایان سال خودمان را برسانیم؛ چراکه سال دیگر را اصلا نمیتوان با این شرایط پیشبینی کرد.
مدیر مسؤول روزنامه «بهار» یادآور شد: متاسفانه در این مدت هیچ یک از مسؤولان مرتبط در وزارت ارشاد حالی از مدیران روزنامههای خصوصی هم نپرسیدند. اگر دوست دارند روزنامههای بخش خصوصی وجود داشته باشد باید حمایت اساسی بکنند؛ اگر هم نه که به همان روزنامههای دولتی خودشان اکتفا کنند. روزنامههایی که به گفته شهردار جدید ۸۰ درصد بازگشتی دارند و این خیلی حرف بزرگی است که روزنامههایی که با کیفیت بالا و قیمت پایین عرضه میشوند ۸۹ درصد بازگشتی دارند و ما با ۱۲ صفحه روزنامه سیاه و سفید با آنها رقابت میکنیم.
بدن رنجور مطبوعات هر روز ضعیفتر میشود
محمدعلی پیرعلی، مدیر مسوول روزنامه «سیاست روز» به افزایش قیمت کاغذ در بازار اشاره کرد و گفت: بدن و کالبد نحیف رسانهها متاسفانه هر روز از سوی مسوولان امر در دولتهای مختلف مورد عنایت جدی قرار میگیرد. ما معتقدیم که رسانهها دارای نارساییهای جدی هستند اما اگر قرار باشد نگاه سلبی و مزیدی نسبت به مطبوعات و رسانهها وجود داشته باشد، این مجموعه نیمبندی که داریم هم از بین خواهد رفت.
او ادامه داد: مسوولان برای افزایش قیمت کاغذ توجیهاتی دارند و مسائل اقتصادی را مطرح میکنند. همچنین میگویند مطبوعات و رسانههای ما در سطحی نیستند که خود را اداره کنند و ضرورت دارد که رسانهها خودشان هزینه خود را تامین کنند و روی پای خود بایستند اما این مساله در صورتی اتفاق میافتد که بسترش فراهم باشد. اما اغلب روزنامهها و نشریات این توان را ندارند و کماکان نیازمند حمایت و یارانه دولتی هستند.
مدیر مسوول روزنامه سیاست روز ادامه داد: متاسفانه بدن رنجور رسانههای مکتوب هر روز زیر آماج سیاستهای غلط مسوولان رنجورتر و ضعیفتر میشود. شاید بعد از مدتی شاهد هیچگونه رسانهای نباشیم البته منظور من روزنامههای دولتی نیست؛ زیرا آنها به آب کر وصل هستند متاسفانه بدن رنجور رسانههای مکتوب هر روز زیر آماج سیاستهای غلط مسوولان رنجورتر و ضعیفتر میشود. شاید بعد از مدتی شاهد هیچگونه رسانهای نباشیم البته منظور من روزنامههای دولتی نیست؛ زیرا آنها به آب کر وصل هستندو ممکن است بتوانند گلیم خود را از آب بیرون بکشند. اما زمانی که ما میخواهیم بخش خصوصی و نگاه مستقل در مطبوعات حاکم شود، قطعا این مساله با تنش روبهرو خواهد شد.
او به وضعیت کارخانه تولیدکننده کاغذ داخل کشور اشاره و بیان کرد: ما کارخانه تولیدکننده چوب و کاغذ مازنداران را داریم که با هزینهی بسیار بالا فعالیت میکند و کاغذهایش کیفیت لازم را ندارد. این کارخانه نمیتواند پاسخگوی نیاز داخل کشور باشد و کیفیت آن قابل ملاحظه نیست و عملا به درد مطبوعات نمیخورد. مطبوعات در بسیاری از مواقع کاغذهای هندی و دست چندم خارجی را به کاغذهای داخلی ترجیح میدهند. این مساله یک نوع ضعف و نقص جدی است که با گذشت چند دهه نتوانستیم حداقل در حوزه تامین کاغذ روزنامهها مجموعهای را ایجاد کنیم تا برای وارد کردن کاغذ از کشورهای مختلف نیازی نداشته باشیم.
محمدعلی پیرعلی در پایان با اشاره به افزایش قیمت کاغذ گفت: حدودا چند روز بعد از اعلام خبر افزایش تعرفه کاغذ، قیمت کاغذ حدودا بالای ۵۰ درصد افزایش داشته؛ این در حالی است که با این افزایش قیمت، کاغذ در بازار موجود نیست. ما در گذشته به صورت چکی و کیلویی ۲۲۰۰ تومان، کاغذ را خریداری میکردیم و چک ۱ یا ۲ ماهه میدادیم، اما در حال حاضر قیمت کاغذ ۳۳۰۰ شده و موجودی هم ندارند. بر این اساس مجبور شدیم تیراژ روزنامه خود را پایین بیاوریم و محدودیت ایجاد کردیم تا بتوانیم مدیریت کنیم و این بحران را از سر بگذارنیم.
چارهای نداریم جز اینکه ظالم را بپذیریم
ندا عابد، مدیرمسوول مجله ادبی «آزما» با اشاره به افزایش تعرفه کاغذ و تاثیراتی که بر روند انتشار نشریات خصوصی دارد، اظهار کرد:جریان گران شدن کاغذ، مستقیم اندیشه، فرهنگ و تفکر را نشانه رفته است. اینکه میگویند دولت نباید در این مقوله دخالت کند، چون سالها پیش دخالت کرده و یارانه داده است و اوضاع خرابتر شد را به شخصه اصلاٌ قبول ندارم. به هر حال باید راهحلی برای این مشکل سنجیده شود. هفته گذشته خیابان ظهیرالاسلام کلاً تعطیل بود و همه بنگاهها تعطیل کرده بودند تا گشتهای تعزیرات نتوانند به انبارهای آنها دسترسی پیدا کنند. این در حالی است که هم گشتهای تعزیرات هم خود کاغذفروشان خیلی خوب میدانستند که انبارهای کاغذ آنجا نیست.
مدیر مسؤول روزنامه «آزما» گفت: بانک مرکزی و وزارت صنعت و معدن و تجارت میگویند این مساله به آنها برنمیگردد. بنابراین حتماً بنگاهها و افرادی در این جریان منفعتی دارند که این نفع باید با متضرر شدن تعداد زیادی از مجلات، روزنامهها و مدیران و اهالی فرهنگ حاصل شود. تماً بنگاهها و افرادی در این جریان منفعتی دارند که این نفع باید با متضرر شدن تعداد زیادی از مجلات، روزنامهها و مدیران و اهالی فرهنگ حاصل شود. یقین بدانید که بنگاههای بزرگ مطبوعاتی که الان انبارهایشان پر از کاغذ است و یقیناً نیازی به کم کردن صفحات خود ندارند، متضرر نمیشوند و این موضوع فقط شامل حال ناشرهایی بخش متوسط و خصوصی میشود.
او با بیان اینکه «مسوولان با این کار میخواهند به مردم بگویند که اصلا نیازی نیست شما مجله، روزنامه و مطالب تحلیلی بخوانید»، اظهار کرد: به عنوان یک مطبوعاتی با بیش از بیست سال سابقه انتظار نداشتم که در این شرایط از برخی مسؤولان بشنویم که عصر دیجیتال است و رسانههای کاغذی دیگر رسالتی برعهده ندارند. شاید دوستان به همین ترتیب سیاستگذاری میکنند، ولی اگر دنبال کتابخوان شدن مردم هستید و آرزو میکنید که ای کاش ما هم همچون کشورهای اروپایی در مترو و اتوبوس کتاب بخوانیم، تنظیم قیمت کاغذ اولین کاری است که باید انجام بدهید و همانطور که گران شدن کاغذ یک شبه انجام شد تنظیم قیمت آن هم میتواند یک شبه انجام میشود. مگر اینکه دستهای دیگری در کار باشد.
خار مغیلان در چشم مطبوعات
آرش خوشخو، مدیر مسوول روزنامه «هفت صبح» به دلایل گرانی کاغذ اشاره کرد و گفت: برخی میگویند به دلیل اینکه بزرگترین کارخانه کاغذسازی چین تعطیل شده، چین تمام کاغذهای روسی را پیش خرید کرده و این مساله باعث افزایش قیمت شده است. همچنین سال جدید چینی در حال شروع شدن است و آنها هم مانند ایران مصرف کاغذشان برای چاپ سالنامه، کارت پستال و ... زیاد است؛ بنابراین بر قیمت جهانی کاغذ تاثیر ترسناکی گذاشته است.
او با اشاره به نقش روزنامههای دولتی در گران شدن کاغذ اظهار کرد: متاسفانه ما با رقبای بزرگی در بخش دولتی روبهرو هستیم که به جای اینکه کمککننده کسب و کار باشند، خار مغیلانند. برخی روزنامههای دولتی به خیال خود دوراندیشی کرده و با شروع زمزمههای گرانی کاغذ، بیشتر کاغذ موجود در بازار را خریدند و انبار کردند. در کشور ما بخش دولتی بزرگترین رقیب و دشمن بخش خصوصی است و این امر یک واقعیت است. و البته دوستانی که در دولت هستند هم نمیتوانند خود را نجات دهند.
خوشخو ادامه داد: بخش بزرگی از مساله گران شدن و کمبود کاغذ، به شیوه غلط مدیران خرید برخی روزنامههای دولتی برمیگردد. آنها زمانی که فهمیدند کاغذ گران میشود، شروع به خرید انبوه کردند که با قدرت مالی خوب آنها همخوانی دارد بخش بزرگی از مساله گران شدن و کمبود کاغذ، به شیوه غلط مدیران خرید برخی روزنامههای دولتی برمیگردد. آنها زمانی که فهمیدند کاغذ گران میشود، شروع به خرید انبوه کردند که با قدرت مالی خوب آنها همخوانی دارد. قدرت مالی خوب را در بخش مسکن هم دیده بودیم که بانکها چه بلایی سر بازار مسکن آوردند. آنها نیز با قدرت مالی خوب و دوراندیشی که داشتند موجب شدند وضعیت مسکن در رکود باورنکردنی فرو برود.
او با اشاره به تاثیر گرانی کاغذ بر روزنامههای بخش خصوصی، اظهار کرد: زمانی که کاغذ گران شود، قاعدتا روزنامههای بخش خصوصی دچار تزلزل میشوند و روزنامههای کمبنیهتر از دور خارج خواهند شد. همچنین روزنامههای قویتر هم مجبور میشوند تعداد صفحات خود را کاهش دهند. برای مثال ما روزنامه هفت صبح را پنج روز در هفته در ۲۴ صفحه منتشر میکردیم که به ۱۶ صفحه کاهش دادهایم البته قطع خود را بزرگتر کردهایم چون کاغذ قدیمیمان در بازار نبود. در حال حاضر برخی از روزنامههای مهم بخش خصوصی به خاطر کمبود کاغذ توزیع شهرستان خود را قطع کردند و با تیراژ تهران به حیات خود ادامه میدهند. افزایش قیمت بحران بزرگی است که امیدوارم تمام شود و پایان آن هم مبتنی بر این است که دولت، نهادهای عمومی، شهرداری، سپاه و همه نهادهایی که با بودجه عمومی به تولید نشریه میپردازند یک بار تصمیم بگیرند مشکل را حل کنند؛ البته میدانم با این مدیران خسته و ترسو این اتفاق نمیافتد.
مسائلی که کمر مطبوعات را میشکند
حسین عبداللهی، مدیرمسؤول روزنامه «آرمان امروز» با اشاره به خبر افزایش تعرفه واردات کاغذ که چند روز گذشته اعلام و سپس منتفی شد، بیان کرد: ما دارای مدیریت چندگانه و حتی مدیریت بیتفاوتی در این موضوعات هستیم. در حال حاضر داخل کشور کاغذ وجود دارد اما این کاغذها انبار و به گونهای احتکار شدهاند تا تعرفه بالا برود و با قیمت بیشتری کاغذ را بفروشند. اما نظارتی برای این مساله وجود ندارد. این احتکار برای افزایش قیمت در حالی اتفاق میافتد که تعرفه افزایش پیدا نکرده و دولت هم قول داده که افزایش نداشته باشد و هم اینکه این کاغذهای احتکار شده با تعرفه قبلی به داخل کشور وارد شدهاند. قول دولت برای افزایش پیدا نکردن تعرفه به وفاداری دولت نسبت به حرفش و همچنین به توانایی صنعت، معدن و تجارت برای ایستادگی در برابر این مساله و اقدام وزارت اقتصاد بستگی دارد.»
او ادامه داد: تصمیم درباره افزایش تعرفه واردات باعث میشود که رسانهها وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارشاد درگیر شوند. زمانی که ما صحبت از کتابخوانی میکنیم و میگوییم که فرهنگ کتابخوانی و روزنامه در کشور ما پایین است با این افزایش تعرفه از این حد هم پایینتر میرویم. در واقع زمانی که مسؤولان هیچ نظارتی ندارند ما باید به چه کسی پناه ببریم و صحبت کنیم.در وضعیتی که کاغذ در کشور کم است کیلویی ۳۰۰ تومان هم افزایش قیمت پیدا کرده است. این مساله نشاندهنده ضعف مدیریتی است و رسانه مکتوب را دچار مشکل اساسی میکند.
در وضعیتی که کاغذ در کشور کم است کیلویی ۳۰۰ تومان هم افزایش قیمت پیدا کرده است. این مساله نشاندهنده ضعف مدیریتی است و رسانه مکتوب را دچار مشکل اساسی میکند
مدیرمسؤول روزنامه «آرمان امروز» با اشاره به رسانههای مکتوب گفت: ما در بخش رسانههای مکتوبی که مخاطب دارند و همچنین دغدغه پایبندی مخاطب را دارا هستند، یک مدیریت راهبردی نداریم. مدیریت راهبردی در واقع همان تأمین مواد اولیه برای تولید کاغذ مناسب را انجام میدهد. گفته شد که تولیدکنندگان و واردکنندگان کاغذ خیالشان راحت باشد به دلیل اینکه ما ارز مبادلاتی کاغذ را تأمین میکنیم و مانع افزایش تعرفه خواهیم شد. اما با این گفته صحبت از افزایش قیمت کاغذ را داشتیم. صرف اینکه جلوی افزایش تعرفه کاغذ را بگیرند، کافی نیست. باید با افرادی که کاغذ را در انبارها نگه میدارند تا بتوانند با قیمت بیشتری آن را بفروشند برخورد شود.»
او به وظیفه دولت در این راستا اشاره و اظهار کرد: تنظیم بازار با دولت اتفاق میافتد و دولت باید مراقب وضعیت چاپ و نشر و کتابفروشیها باشد. استفاده از کاغذ تحریر، روزنامه و ... در کشور ما گسترده است و ما سالانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تن به کاغذ نیاز داریم. در وضعیتی که نشریات و روزنامههای ما در حال مرگ تدریجی هستند، با افزایش تعرفه نیز انگار روزنامهها را سر جدول گذاشتند و ذبح میکنند. مردم ما به رسانه کاغذی و کاغذ عادت دارند و ما نمیتوانیم آنها را به سمت مطالب الکترونیکی سوق بدهیم. ما تعداد زیادی کانال داریم اما رسانههای مکتوب و کتاب از بین نمیرود؛ البته صنعت چاپ و رسانه ما به دلیل ظهور فضای مجازی مجبور شده است تا در بخش چاپ و تولید محتوا تغییراتی ایجاد کند.
انتهای پیام