به گزارش ایسنا، مهدی رهبر با اعلام این خبر گفت: نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی دخمه «ترک‌آباد» در اردیبهشت امسال با هدف بررسی اصالت قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها، با همکاری باستان‌شناسان، استخوان‌شناس، نقشه‌بردار، عکاس، طراح و مرمت گر انجام شد.
این باستان‌شناس در نشست تشریح نتایج کاوش و گمانه زنی برج خاموشی تُرک‌آباد در اردکان یزد در توضیح «دخمه تُرک‌آباد» گفت: پلان دخمه ترک‌آباد به صورت دایره‌ای به قطر ۳۴ متر است که دیوارهای آن با چینه ساخته شده‌اند. همچنین ورودی دخمه در سمت شرق قرار دارد که در آخرین مرحله ترک محوطه به وسیله خشت مسدود شده است.
رهبر با بیان این نکته که در فصل نخست فقط شش اتاق از مجموع ۳۰ اتاق کاوش شد، گفت: مطالعات ما نشان داد که هرکدام از این اتاق‌ها، استودانی است که در دو یا سه لایه، استخوان ها را به طور نامنظم قرار داده و به وسیله خاک نرم می‌پوشاندند.
او با بیان این‌که از این ۶ اتاق بیش از ۱۲ صندوق بزرگ استخوان‌های مختلف بدن از جمله جمجمه و ساق دست و پا و غیره جمع آوری شد، ادامه داد: مطالعات اولیه نشان می‌دهد در این استودان‌ها استخوان‌های نوزاد تا افراد مسن وجود دارند و مقدار زیادی هم پارچه سفید و رنگی به دست آمده که به عنوان کفن استفاده می‌شده است.
تجمع زرتشتیان در تُرک‌آباد در دوره ایلخانی
او وجود استخوان‌های زیاد در استودان‌های مورد اشاره را نشانه تجمع زیاد زرتشتیان در دوره ایلخانی در تُرک‌آباد دانست و افزود: تاکنون شناخت ما از استودان‌ها، شامل محفظه‌هایی مانند خمره‌های کوچک یا بادیه های بزرگ سفالی و سنگی بود و این اولین‌بار است که استودان ها را به صورت اتاق‌های بزرگ مشاهده می‌کنیم.
رهبر افزود: به دنبال شناخت محل قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها بودیم و خوشبختانه با کاوش محدودی که در فضای مرکزی انجام دادیم، سطحی با اندود گچ یافتیم که ظاهرا همه‌ی محوطه مرکزی را می‌پوشانده است.
او اضافه کرد: اجساد را روی اندود گچ در مقابل لاشخورها قرار می‌دادند تا این‌طور از آلوده شدن خاک جلوگیری کنند و بعد از زایل شدن گوشت اجساد، استخوان‌ها را به استودان‌ها منتقل می‌کردند. ساخت این گونه دخمه‌ها در تُرک‌آباد که به توصیه پارسیان هند ساخته شده تاکنون سابقه ای پیش تر از دوره ایلخانی ندارد و نه تنها از دوره ساسانی بلکه از دوره های قدیمی تر نیز هیچگونه نشانه ای از قرار دادن اجساد زرتشتیان در مقابل لاشخورها وجود ندارد.
این باستان‌شناس افزود: به نظر می‌رسد بعد از دوره ایلخانی و احتمالا در دوره صفوی این رسم متروک شده و بعدها در زمان ناصرالدین‌شاه با آمدن شخصی بنام «مانکجی» از پارسیان هند به ایران و درخواست ساختن دخمه، دوباره اجساد مقابل لاشخورها قرار داده شده و دخمه‌های زیادی در یزد و کرمان ساخته شد.
ممنوعیتِ قرار دادن اجساد در بالای بلندی ها
او گفت: اغلب باستان شناسان خارجی و ایرانی، اعتقاد دارند زرتشتیان اجساد را در فضاهای دایره شکل در بلندترین نقطه دور از شهرها قرار می‌دادند تا لاشخورها گوشت اجساد را بخورند سپس استخوان ها را جمع‌آوری و در محفظه‌ای بنام استودان (استخوان دان) قرار می‌دادند.
به گفته این باستان‌شناس، زرتشتیان نه تنها به این مساله اعتقاد داشتند، بلکه تا ۵۰-۶۰ سال پیش به آن عمل می کردند و دخمه های آنها در یزد و کرمان وجود دارند.
او با اشاره به ممنوعیت قرار دادن اجساد در بالای بلندی‌ها در زمان پهلوی اول به دلیل مسایل بهداشتی گفت: به همین دلیل در حال حاضر زرتشتیان مانند سایر ادیان، اجساد را دفن می‌کنند با این تفاوت که برای جلوگیری از آلوده شدن خاک، قبور را با آجر و سیمان می‌سازند.
قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها ارتباطی به آیین زرتشت ندارد
رهبر افزود: مطالعات ما نشان می‌دهد که قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها هیچ ارتباطی به آیین زرتشت ندارد بلکه آیینی از ایرانیان قدیم است.
او در ادامه توضیح داد: مغ‌ها که گروهی از طوایف مادها بودند، اجساد درگذشتگان خود را در معرض لاشخورها قرار می دادند. این گروه که عهده دار مراسم آیینی، طبابت، معلمی، پیشگویی جامعه بودند، در دربار پادشاهان ایران و بین جامعه نفوذ داشتند و بسیاری از آداب و رسوم دین ایرانیان قدیم را به دین زرتشت تحمیل کردند.
وی از آداب و رسوم تحمیل شده توسط مغ‌ها به قربانی کردن حیوانات، نوشیدن هوم که مسکر نامیده شده و خویدوده یا ازدواج با محارم و نیز قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها اشاره کرد.
به گفته رهبر، مغ‌ها در تحمیل قربانی کردن و هوم موفق بودند اگرچه زرتشت هر دو اینها را منع کرده، اما قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها در هیچ دوره‌ای اعم از هخامنشی و اشکانی و ساسانی مورد اقبال مردم قرار نگرفت.
متداول شدن دخمه گذاری در اردکان
وی افزود: این در حالی است که در دوره اسلامی (ایلخانی) در یک دوره بحرانی با تفسیر نادرست از وندیداد که در قرون اولیه اسلامی نوشته شده، رسم دخمه‌گذاری یا قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها، در اردکان یزد متداول شد.
او با بیان این‌که به دلیل آزار زرتشتیان ایران در این دوره توسط برخی مسلمانان متعصب، باعث شد تا زرتشتیان به نقاط دورافتاده‌ای مانند تُرک آباد مهاجرت کنند، افزود: زرتشتیان که به شدت آسیب پذیر شده بودند، دنبال حامیان و پشتیبانانی بودند که از لحاظ مادی و معنوی به آنها کمک شود و شواهدی در دست است که در قرن هشتم هجری مراودات و مکاتباتی بین زرتشتیان ترک آباد و پارسیان هند برقرار بوده است.
رهبر تاکید کرد: طبیعی بود که زرتشتیان ایران که خود را آسیب‌پذیر می‌دانستند، از حامیان خود که ساکن هند بودند، بی‌چون و چرا تبعیت کنند.
او با بیان این نکته که وندیداد و دیگر کتب مذهبی زرتشتیان در دوره‌ای نوشته شده که دوره بحرانی و سردرگمی زرتشتیان تلقی می‌شود، گفت: در این دوره برداشت‌های شخصی افراد، در کتب مذهبی اجتناب ناپذیر بوده است. زرتشتیان هند با تصور احیا آیین زرتشت در خاکسپاری، توصیه‌هایی به زرتشتیان ایران کرده و آنها را تشویق به ساختن دخمه و قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها کردند که در بزرگترین تجمعات زرتشتیان در قرن هشتم موثر بود و دخمه‌های چندی در ترک آباد ساخته شد.
به گفته این باستان شناس در دیگر شهرهای یزد تاکنون گزارشی از دخمه‌های شبیه تُرک‌آباد در این دوره گزارش نشده است.
انتهای پیام