به گزارس خبرنگار ایسنا، به رسم هر ساله، اقشار مختلف مردم دیدارهایی را در ماه مبارک رمضان با مقام معظم رهبری دارند که در اواخر خردادماه جاری نیز گروهی از اساتید، نخبگان و پژوهشکران دانشگاهی با ایشان دیدار داشتند.
در ابتدای این دیدار اساتید و نخبگان کشور به طرح مسایل موجود در حوزه آموزشی، علمی و دانشگاهی پرداختند که یکی از موضوعاتی که در این دیدار بیان شد در خصوص انتقاد از مختومه شدن برخی طرح‌های کلان علمی در کشور بود.
طرح‌های کلان ملی بر اساس نیازهای اولویت‌دار کشور تعریف و در دستور کار شورای عالی علوم،تحقیقات و فناوری (عتف) قرار گرفت ولی برخی از این طرح‌ها به دلیل مشکلات فراوان که مهمترین آن کمبود اعتبارات بوده است از گردونه اجرا خارج شدند، به گونه‌ای که بر اساس اعلام شورای عتف، با شروع دولت یازدهم، شکایت‌های متعددی از سوی دستگاه‌های اجرایی بهره‌بردار، مجریان طرح‌ها و صاحبنظران ذیربط در خصوص نحوه انتخاب، اجرا و تخصیص اعتبار طرح‌های کلان ملی مصوب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) مطرح شد و دبیرخانه این شورا نیز به منظور جلوگیری از ایجاد حاشیه برای طرح‌های کلان ملی و با هدف برخورد علمی با چالش‌های مطرح شده، اقداماتی را برنامه‌ریزی و اجرا کرده است.
طرح‌های کلان ملی از تولد تا بلوغ
بر اساس سند چشم انداز 20 ساله، جمهوری اسلامی ایران باید تا افق 1404 به کشوری توسعه یافته تبدیل شود که در جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری منطقه قرار گیرد و در این مسیر بر اساس برنامه پنجم توسعه کشور، دولت مکلف است به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که در افق برنامه، ضمن افزایش اعتبارات پژوهشی، جایگاه دومی کشور در منطقه در شاخص‌های علمی و فناوری را تثبیت کند.
با اقداماتی که در این زمینه اجرا شد در سال 2012 نام ایران در میان 20 کشور اول دنیا قرار گرفت و پایگاه علمی "سایمگو" پیش بینی کرده است که ایران تا سال 2018 به رتبه چهارم جهانی دست خواهد یافت.
گام اول این اقدامات از برنامه ملی تحقیقات کشور در آذرماه سال 1375 با فراخوان شورای پژوهش‌های علمی کشور برداشته شد و با تصویب تبصره 63 قانون بودجه سال 1376 توسط مجلس شورای اسلامی شکل قانونی به خود گرفت.
در سال 1381 نیز سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به سفارش معاونت فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با پشتیبانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، طرح «تعیین اولویت‌های فناوری کشور» را به مرحله اجرا درآورد و گام بعدی با ایجاد دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) برداشته شد.
در راستای جمع‌آوری طرح‌های کلان ملی، شورای عالی عتف طی فراخوانی در سال 1387 از تمامی دستگاه‌ها، سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها خواستار ارائه طرح‌های اولویت دار شد. این طرح‌ها پس از جمع‌آوری به دفتر ریاست جمهوری ارسال شد که متأسفانه جمع‌آوری طرح‌های کلان ملی در همین مرحله متوقف شد.
با توجه به نقش شورای عالی عتف در برنامه‌ریزی برای توسعه علم و فناوری، دبیرخانه این شورا از ابتدای سال 1389 تصویب طرح‌های کلان ملی را مهمترین وظیفه خود دانست و در این راستا ابتدا معیارهای ارزیابی و انتخاب طرح‌های کلان ملی پژوهش و فناوری را تدوین کرد و در ادامه هر یک از کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی با توجه به معیارهای مصوب طرح‌های کلان ملی پژوهش و فناوری را در حوزه تخصصی و با همفکری صاحبنظران دانشگاهی و خبرگان دستگاه‌های ذیربط انتخاب کردند.
این دبیرخانه در دی ماه سال 1390 تعداد 37 طرح کلان ملی پژوهش و فناوری را با همکاری دستگاه‌های اجرایی تدوین کرد و در کمیسیون دائمی به تصویب رسانید و تا پایان سال 1392 تعداد طرح‌های کلان ملی به عدد 48 طرح رسید. که به این شرح است:
| ردیف | عنوان طرح‌های کلان |
| 1 | طراحی و ساخت سیکلوترون کوچک |
| 2 | توسعه فناوری و ساخت توربین‌های مگاواتی ملی توربین بادی |
| 3 | طراحی و ساخت توربین گازی 200 کیلوواتی با سیستم تولید همزمان برق و حرارت (CHP) برای تولید پراکنده و ذخیره‌سازی آن |
| 4 | طرح ذخیره‌سازی زیرزمینی نفت و گاز |
| 5 | کسب دانش فنی، بومی‌سازی و تولید صنعتی خانواده باتری‌های لیتیومی |
| 6 | پیاده‌سازی فناوری ملی سامانه حمل و نقل ریلی پر سرعت |
| 7 | طرح معماری و راه‌اندازی مرکز ملی دفاع سایبری و سامانه‌های زیر ساختی فضای سایبری |
| 8 | طرح جامع ایجاد و توسعه فناوری‌های مورد نیاز برای تجهیز و بروز رسانی شبکه رادارهای پدافند هوایی کشور |
| 9 | بومی‌سازی و توسعه فناوری‌های زیر سطحی |
| 10 | طرح جامع دفاع در برابر عوامل زیستی (بیوتروریسم) |
| 11 | طراحی و ساخت منظومه ماهواره‌ای تدافعی |
| 12 | طرح جامع تولید واکسن‌های انسانی |
| 13 | مدیریت، سیاست‌گذاری و ارزیابی خطر آلاینده‌های مواد غذایی و محیط زیست |
| 14 | تدوین دانش فنی و احداث پایلوت 50 تنی تولید سلول‌های خورشیدی از سیلیس |
| 15 | طرح توسعه علم و فناوری رمز کشور |
| 16 | توسعه فناوری‌های کلیدی هواپیمای 100 تا 150 نفره |
| 17 | توسعه الگوی راهبردی حکومتی از طریق تدوین تجارب نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس گفتمان ولایت فقیه و قانون اساسی |
| 18 | طرح رصدخانه ملی |
| 19 | مدیریت ذخایر ژنتیکی گیاهی، دامی و آبزیان |
| 20 | دانش و فناوری بازیافت پساب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی |
| 21 | بررسی اثرات اقلیم و مدیریت تغییر اقلیم و مدیریت خشکی و خشکسالی |
| 22 | طراحی و ساخت پروتز عصبی حرکتی زیر جلدی برای بازیابی حرکت در افراد دچار ضایعه نخاعی |
| 23 | تولید دانش فنی فرآیند تبدیل هیدروژنی نفت و باقیمانده‌های سنگین |
| 24 | مدیریت یکپارچه تولید از میدان گازی نفت پارس جنوبی |
| 25 | شبکه هوشمند برق ایران و پیاده‌سازی طرح نمونه وزارت نفت |
| 26 | بومی‌سازی و توسعه دانش فنی طراحی و ساخت توربین گازی 25 مگاواتی با قابلیت افزایش تا 30 مگاوات |
| 27 | ایجاد دانش فنی طراحی و ساخت راکتور هسته‌ای ملی با قدرت کم |
| 28 | مطالعات، بررسی و تدوین معیارهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری اسلامی-ایرانی |
| 29 | طراحی پلتفرم جدید ملی برای خودروی سواری کلاس B |
| 30 | اکتساب فناوری طراحی، ساخت و تست موتور حامل فضایی با پیشرانه سرد |
| 31 | طراحی جامع سیاست خارجی برای دستیابی به اهداف دفاعی امنیتی سند چشم‌انداز |
| 32 | مطالعه و طراحی سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند درون شهری و برون‌شهری |
| 33 | طراحی و تولید سامانه نرم‌افزارهای پایه امنیتی |
| 34 | طراحی ملی امنیت اجتماعی، مبانی، الگوها و راهبردها در جمهوی اسلامی ایران |
| 35 | واکسن‌های دام و طیور و آبزیان |
| 36 | طراحی و ساخت سفینه حامل موجود زنده |
| 37 | طراحی و اجرای طرح ملی میکروآلگ و تولید بیودیزل و مواد دیگر |
| 38 | تولید بیولوژیکی هیدروژن و سایر فرآورده‌های با ارزش افزوده از ریزجلبک |
| 39 | طراحی و ساخت لامپ زیستی با استفاده از جلبک |
| 40 | شبکه ملی اطلاعات |
| 41 | فلسفه سیاسی اسلامی |
| 42 | نقد و بررسی جریان‌های تفسیری |
| 43 | فرهنگ جامع زبان فارسی |
| 44 | طراحی و ساخت لیزر الکترون آزاد |
| 45 | طراحی و ساخت زنجیره تقویت‌گر لیزر با پالس فوق کوتاه و انرژی بالا |
| 46 | مدیریت جامع حوزه آبخیز کشور |
| 47 | دانش فنی استفاده از آب‌های شور برای استفاده در کشاورزی، شرب و صنعت |
| 48 | صلاح خط مشی‌ها و سازوکارهای اصلاح کشور با رویکرد اقتصاد مقاومتی |
از مهمترین چالش‌های اجرای طرح‌های کلان ملی کمبود منابع مالی بود به گونه‌ای که در زمان تصویب این طرح‌ها، اعتبار مورد نیاز جهت اجرای این طرح‌ها حدود 2 هزار و 570 میلیارد تومان پیش‌بینی شد ولی در هیچ یک از اسناد، منبع مالی و نحوه تأمین اعتبار مورد نیاز در نظر گرفته نشد. چالش دیگر نبود دستگاه سفارش دهنده بوده است. این امر موجب شد تا حتی اگر این طرح‌ها به نتیجه نهایی می‌رسید دستگاه متقاضی در کشور نبود که از دستاوردهای آن بهره برداری کند.
بر این اساس یکی از مهمترین مصوبات شورای عالی عتف در ابتدای دولت یازدهم، اعمال نظارت دقیق بر اجرای طرح‌ها بر اساس نیازها و اولویت‌های کشور بود و بر این اساس تنها طرح‌های کلان ملی را تأیید و مورد حمایت قرار می‌گیرد که موفق به جلب حمایت مالی از دستگاه‌های سفارش‌دهنده شده باشند.
علاوه بر آن از سوی دبیرخانه شورای عتف اقدام به دسته‌بندی طرح‌های کلان بر اساس ماهیت پژوهش، جنس خروجی و بازار نهایی شد و طرح‌ها نیز در 3 دسته تقسیم بندی شدند.
دسته اول طرح‌های دانش‌محور هستند که خروجی آنها بصورت مستندات علمی است، نظیر طرح «فرهنگ جامع زبان فارسی»
دسته دوم طرح‌هایی هستند که با هدف تولید اسناد مدیریتی یا طراحی سیستم‌های پیچیده در جهت ایجاد یک زیر ساخت ملی مانند طرح کلان ملی «مدیریت یکپارچه میدان گازی پارس جنوبی» تعریف شده‌اند.
دسته سوم طرح‌های کلان محصول محوری است که هدف آنها تولید یک محصول ملی مانند «طراحی و ساخت سیکلوترون کوچک برای مصارف پزشکی» تعیین شده است.
با این اقدامات در سازمان برنامه و بودجه فرمولی برای تایید طرح‌های کلان تعریف شد و بر اساس اینکه طرح دارای دستگاه متقاضی باشند که 50 درصد هزینه‌های اجرای پروژه را تقبل کند، مورد تایید این قرار گرفت. با این فرمول جدولی متشکل از 22 طرح کلان ملی تدوین شد. به عبارت دیگر این 22 طرح کلان هم دارای دستگاه متقاضی است و هم اعتبارات آن نیز پیش بینی خواهد شد.
طرح‌های مختومه
حالا 26 طرح از 48 طرح کلان ملی در لیستی قرار گرفته‌اند که یا در دست بررسی در سازمان برنامه و بودجه هستند و یا به دلیل نبود دستگاه متقاضی و منابع مالی مختومه اعلام شده‌اند.
اما از سوی دیگر با فرمولی که برای حمایت از طرح‌های کلان ملی تهیه شد، منجر به پیشرفت قابل توجهی در این پروژه‌ها شده است به گونه‌ای که بر اساس آخرین گزارشات، میانگین میزان پیشرفت فیزیکی این طرح‌ها برابر 8.39 درصد است در حالی که با توجه به میزان اعتبار تخصیص یافته به طرح‌ها که معادل 1069 میلیارد ریال (670.7 در دولت دهم و 398.5 میلیارد ریال در دولت یازدهم) است، میانگین میزان پیشرفت مورد انتظار 4 درصد بوده است.
به نظر می‌رسد شائبه‌های صورت گرفته به دلیل عدم اطلاع رسانی مناسب باشد که در این راه بهتر است دست اندرکاران دبیرخانه شورای عتف به تناوب اقدام به انتشار گزارشی از عملکرد خود کنند. با این روش نه تنها حدس و گمان زنی دراین زمینه را کاهش می‌دهد بلکه ممکن است در مسیر پیشرفت محققان دیگری به این طرح‌ها بپیونددند تا مسیر توسعه علمی کشور هموارتر به پیش رود.
انتهای پیام