به گزارش ایسنا، گره‌چینی چوب از هنرهای ظریفی است که از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است. برخی پژوهشگران احتمال داده‌اند استفاده از این هنر از دوران خلفای عباسی آغاز شده و در قرن 6 تا 8 هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان به ایران رسیده است.
بر اساس شواهد و آثار موجود پیشینه هنر گره‌چینی در معماری ایران به دوره سلجوقی و صفوی باز می‌گردد و خاستگاه آن نیز شهر اصفهان بوده است. از این سبک کار به طور معمول در ساخت درهای اماکن متبرکه، مقابر، منابر و از مشبک در پنجرهای منازل و کاخ‌ها و نرده‌ها استفاده می‌شده است.
از دوران صفوی به بعد تعبیه شیشه‌های رنگی در چوب‌های مشبک رایج شده و در اصطلاح به "ارسی" مشهور شد. هنرهای چوبی پس از صفویه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فنی نداشت بلکه با افت فنی نیز روبرو شد. البته هنر ارسی‌سازی در این دوره به اوج خود رسید.
به طور کلی از چوب و فرآورده‌های آن در بناهای صد سال اخیر به عنوان مصالحی موثر در ستون‌های چوبی، پوشش سقف‌های دوجداره خارجی و توفال‌سازی، در ساختن پنجره‌های ارسی و پنجره‌های ظریف با کارهای هنری مختلف گره سازی، قواره‌بری و غیره استفاده شده است.
گره چینی به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شیشه‌های رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدت‌گرای هندسی که به طور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته می‌شود. در واقع هندسه نقوش و گره‌کشی جزء جدانشدنی این هنر به حساب می‌آید.
در اصطلاح هنری گره‌چینی عبارت است از مجموعه‌ای از شکل‌های هندسی که با نظم و ترتیب و پیچ و شکل‌های هماهنگ و قرینه در کنار هم چیده شده‌اند. در تعریف دیگر، گره‌چینی عبارت است از یک ترکیب هماهنگ از شکل‌های هندسی به هم پیچیده، موزون و جذاب که با استفاده از خط‌های راست شکل گرفته است.
ابزار آلاتی که برای ساختن گره استفاده می‌شود همان ابزاری است که دریک کارگاه دوردگری وجود دارد، بهترین ماده اولیه ساخت گره‌چینی که مورد توافق استادکاران چوب است درخت چنار است که خوشبختانه این درخت، درخت بومی ایران است زیرا بافتی منسجم داشته و از مقاومت بالایی برخوردار است البته درختان دیگری نیز در این امر استفاده می شود.
دست‌های پینه بسته‌اش حاکی از جای قلم زنی‌های مداومی که سال های متمادی آن را تراشیده است دارد. بر چهره اش اما که می نگری پر از چین هایی است که روزگار بر پیشانیش گره چینی کرده اما پیرمرد هنوز به مانند درخت استوار است.
او سال هاست که با نقش زنی و معرق کاری خو گرفته، وقتی بیشتر با او صحبت کنی می فهمی که تمام وجودش را خط های برش زده روی چوب ها در بر گرفته، کسی که سال های جوانی اش را در راه نقش و نگار بستن بر روی چوب ها گذاشته است.
استاد "محمود قدم پور" متولد مهر سال 1322، در شهر بابل به دنیا آمد و با توجه به علاقه و ذوق هنری از همان دوران کودکی فعالیت هنری خود را زیر نظر استاد عطارپور در شهر محل تولدش آغاز کرد.
تلاش برای فراگیری تجربه های بیشتر در هنر چوب باعث شد تا وی در جوانی به تهران برود و در آنجا زیر نظر اساتید فن هنر آموزی کند.پس از کسب تجربیات بیشتر، وی به مازندران بازگشت و این نقطه عطفی در فعالیت های او در این هنر در قائم شهر بود.
قدم پور می گوید: ۷۴ سالم است و ۶۵ سال است که در حال فعالیت در این رشته هستم؛ او عقیده دارد اگر عشق در کار باشد موفقیت ها حتمی است و می افزاید:طراحی ها را خودم انجام می دهم و شاگردان زیادی حدود ۱۰۰ نفر را به صورت حرفه ای آموزش داده‌ام، حتی دانشجویان از دانشگاه‌ها هم برای کارآموزی نزد من می آیند.
وی در مورد آثارش می گوید: آثار زیادی در سطح استان و در جای جای ایران ارائه داده ام که از نمونه آثار می توان به درب چوبی امامزاده صالح کوچکسرای قائم شهر منقش به هنر گره چینی در سال 1378 و درب مساجد و بقاع امامزادگانی زیادی در مازندران و کشور که منقش به هنر گره چینی با طرح ابداعی خودم است وجود دارد.
محمود قدم‌پور استاد گره چینی، از گذشته اش می گوید، گذشته ای که هرگز از او جدا نشده است اما در نظر دیگران به باد فراموشی سپرده شده است؛او می گوید: بخشی که امروز از آنها به عنوان هنرهای سنتی یاد می‌کنیم رشته‌هایی هستند که در دایره لغات صنایع‌دستی از آنها با عنوان رشته‌های در حال منسوخ و یا منسوخ شده یاد می‌شود. رشته‌هایی که روزگاری به دلیل داشتن کاربرد از جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم برخوردار بوده و امروزه به سبب ورود تولیداتی که از تنوع و کاربری مناسب‌تری برخوردارند جایگاه خود را از دست داده‌اند.
قدم پور در حالی که قطعات چوب معرق شده را با دست‌هایش به صورت گره چین کنار هم می‌چیند، می گوید: صنایع‌دستی در معماری ایران تنها نقش مزین‌کننده فضا را ندارد بلکه هرکدام در جایگاه خود کاربردهای گوناگونی دارد و از جمله این رشته‌ها، گره‌چینی است.
وی درباره خاص بودن شیوه نوین خود را در این هنر می افزاید: این هنر به معنای ساخت اشکال چوبی است اما در گذشته به صورت اشکال نامنتظم و کنار هم‌چیدن به این کار می‌پرداخته‌اند که منقش‌های گره چینی در درب های جامی منازل به وفور دیده می شود. اما در این‌ابداع من سعی کردم با ایجاد گره ها که همان برش های چوبی است آن را به صورت اشکال متفاوت در آورم که در زوایای خاص و یا به صورت اضلاع منتظم بوده است.
این هنرمند در حالی که بخشی از این اضلاع را کنار هم چیده است و شکلی خاص از آن نمایان شده است.
او سرگرم گره چین کردن چوب هاست و در حالی دست‌های او طرح برجسته ای زیبا ایجاد کرده است، ادامه می دهد: دلیل متفاوت بودن شیوه من ایجاد اضلاع منتظم در اشکال گره چینی است. از سالیان دور به این هنر در ایران توسط هنرمندان متبحر ایرانی به صورت اضلاع نامنتظم پرداخته می شد که تنها طرحی خاص از آن به یادگار مانده است، اما من سعی کردم با ایجاد اضلاع منتظم طرحی متفاوت بزنم که نقش اصلی در ایجاد طرح های نوین دارد.
وی در مورد سختی چیدمان این طرح‌ها اضافه می کند: حساسیت ویژه ای در چیدمان طرح ها وجود دارد و به دلیل اینکه اگر ذره ای از قطعات به طور نامساوی بریده شود و با توجه به اینکه چیدمان گره ها از وسط کار شروع می شود در پایان کار و حاشیه ها به مشکل بر خواهیم خورد و مجبور به دوباره چیدن طرح و باز سازی آن می شویم.
از او پرسیدیم با توجه به قیمت بالا آیا استقبالی از خرید این آثار انجام می شود و او با لحنی گرم پاسخ می دهد: در قلب مردم علاقه مندی به هنر هنوز زنده است. بسیاری هستند که ارزش این آثار فاخر را می دانند و در قالب تابلو و درب های ساختمان آن را استفاده می کنند و به دلیل پیشینه این نوع گره چین ها، مساجد و مکان های مذهبی بیشتر مطالبه گر هستند. همچنین به دلیل استفاده از چوب‌های خاص از جمله، شمشاد، سرخ دار، گردو که چوب های کمیابی هستند، استفاده از این آثار علاقه مندان خاص خود را دارد.
این هنرمند و استاد برجسته در حوزه گره چین از کنار حمایت مسئولین بدون توقع می گذرد و ادامه می دهد: اگر کارگاه فضایش بزرگتر بود بهتر می توانستم کار انجام دهم، اما لبخندی از روی رضایت ناگهان بر لبانش نقش می بندد و خدا را شکر می کند.
در گوشه ای دیگری از کارگاه پسرش ایستاده است و بما می نگرد جلوتر می روم و با او همکلام می شوم .
مسعود قدم پور فرزند استاد قدم‌پور در ادامه حرف های پدرش می گوید: پدرم با عشق کار را شروع کرد و من به همراه برادرم از کودکی در کنارش بودیم و کار آموختیم، گرچه اکنون به دلیل مشکلات این حرفه شغل خود را تغییر دادیم ولی همچنان قصد حفظ این آثار فاخر و ارزشمند را داریم.
در این کارگاه کوچک که به واسطه وجود آثار گرانبها بزرگ می‌نماید آقا مسعود در گوشه ای که انگار بزور جای خالی برای ایستادن پیدا کرده می گوید: قرار بود از سوی مسئولان حمایتی در زمینه تغییر مکان کارگاه به واسطه کوچک بودن مکان انجام‌شود اما هنوز اتفاقی نیافتاده است. همچنین اگر مسئولان می توانستند حداقل دو آثار پدرم را بخرند کمک بزرگی به رونق این حرفه می کردند.
هنرمندان در چالش حمایت
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قائم شهر در گفت وگو با ایسنا درباره حمایت از هنرمندانی مانند محمود قدم پور با توجه به اینکه یک صنعت گر در اندازه کشوری در شهرستان قائم شهر فعالیت دارد و نیاز به حمایت از ایشان وجود دارد، تصریح می کند: در قائم شهر پنج استاد به صورت حرفه ای در زمینه معرق و گره چینی فعالیت دارند که باید حمایت شوند.
باستانی روال اداری را از چالش های حمایتی در بخش هنرمندان توصیف می کند و می افزاید: باید این روال برداشته شود تا بتوان به صنعتگران کمک شایانی کرد.
سید علی علوی ریاست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قائم شهر نیز در گفت و گو با ایسنا می افزاید: حمایت از هنرمندان وظیفه است اما به دلیل محدود بودن منابع در این امر دچار ضعف هستیم.
وی برپایی نمایشگاهی از آثار این استاد بر جسته کشوری را در مجتمع فرهنگی هنری حر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قائم شهر، حرکتی مناسب در جهت اشاعه فرهنگ و ارائه دستاوردهای وی به جهت معرفی و بازاریابی آثار دانست و گفت: از راه برگزاری نمایشگاه ها می توان خدمتی هرچند کوچک برای جذب هنرجو و معرفی آثار صنایع دستی انجام داد.
علوی درباره پرداخت تسهیلایی که از صندوق کارآفرین امید پرداخت می شود، گفت: سهل گیری در خصوص ارائه ضامن از سوی بانک ها می تواند کمک شایانی در بخش صنایع دستی باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران نیز به ایسنا می گوید: آموزش نزد استاد و اخلاق پیشکسوت گرایانه نیز حائز اهمیت است و هنر فقط تکنیک نیست و همه خوبی ها باید جمع شود تا از فردی هنرمندی مقبول مردم بسازد.
دلاور بزرگ نیا با اشاره به اینکه 5هزار هنرمند از اداره کل میراث فرهنگی پروانه اشتغال دارند، عنوان می کند: این نشان از توانمندی تولید در حد مقبول برای ارائه جامعه را دارند همچنین این اداره کل حمایت برای ارائه تسهیلات به هنرمندان تصمیم سازی های خوبی انجام می دهد. برای این هنرمندان نمایشگاه های داخل وخارج استان تدارک دیده شده است و نیز در تهیه مواد اولیه مورد نیاز هنرمندان صنایع دستی نیز اقداماتی صورت گرفته است.
بزرگ نیا تاکی می کند: در بحث اعطای تسهیلات از صندوق کارآفرین امید اقداماتی انجام اما در پایان سال محقق نشد ولی در سال جاری به محض از سرگیری پرداخت تسهیلات از سوی بانک ها به هنرمندان نرخ مصوب شده ۴ درصد پرداخت می شود با این وجود بانک ها برای تضامین دریافتی و شرایطی که معین می کنند باید نسبت به این اقشار نگاه ویژه تری داشته باشند.همچنین در بحث خرید آثار از هنرمندان نیز خرید آثار کمرنگ بوده اما در برنامه ششم مقرراتی وجود دارد که طی آن دستگاه های اداری و اجرایی برای تهیه هدایا و جوایز اداری ملزم به خرید آثار از هنرمندان هستند.
به گزارش ایسنا، پیرمرد را با دغدغه هایش تنها می گذارم، می روم تا به وعده و شعار و رویا برسم، وعده هایی که اگر عملیاتی شود چرخ هنر و هنرمند هم می چرخد و رویای اشتغال و اقتصاد هنرمندان نیز مرتفع می شود.
گزارش الناز پاک نیا و راضیه عنایتی خبرنگاران ایسنا مازندران