سیدمحمد بهشتی ـ رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ در این‌باره گفت: فرهنگ‌ها با هم فرق می‌کنند، اما ما دقیقا به همین تفاوت‌ها توجه نمی‌کنیم، مثلا وقتی برای هتل‌ها ضوابط تعیین می‌کنیم، بر این باوریم که بهترین‌ها آن چیزی است که اروپایی‌ها عرضه می‌کنند. در حالی که ممکن است با همین عین به عین رفتار کردن راه رفتن خودمان را فراموش و جنس تقلبی عرضه کنیم.
اگر عین به عین اروپایی‌ها رفتار کنیم، در گردشگری موفق نمی‌شویم
او با اعتقاد بر اینکه اجرای استانداردهای اروپایی و تلقی آن به عنوان ضوابط بین‌المللی مهمان‌نوازی ایرانی را مختل می‌کند، افزود: نمی‌توان در ایران با همان الگوی اروپایی مهمان‌نوازی کرد، چون برای ما مهم این است که بدانیم مهمان با چه قضاوتی ایران را ترک می‌کند. تفاوت ما با اروپایی‌ها در این است که مثلا اگر خبر بدهند در یزد جیب گردشگری را زده‌اند، همه ما ناراحت می‌شویم، اما برای اروپایی‌ها مساله آنقدر مهم نیست و نسبت به آن چندان احساس شرم‌ساری ندارند.
بهشتی با تأکید بر اینکه مفهوم مهمان‌نوازی در ایران از سایر نقاط دنیا متفاوت است، گفت: فکر نمی‌کنم اگر عین به عین اروپایی‌ها عمل کنیم در گردشگری موفق شویم، چون هیچ شخصی به ایران نمی‌آید که عطر و طعم اروپایی‌ها را بچشد. خدا کند منشوری را که آقای رحمانی (معاون گردشگری) می‌خواهند برای مهمان‌نوازی تهیه کنند الگوی ایرانی داشته باشد.
اول از همه مسؤولان آسیب‌شناسی شوند
محمد تقی رهنمایی ـ استاد پیشکسوت دانشگاه و متخصص گردشگری ـ با بیان اینکه در گردشگری به دو شکل از مهمان‌نوازی کلیشه‌ای و نامرئی باید توجه کرد، افزود: فرهنگ مهمان‌نوازی کلیشه‌ای که ما را ملزم به پذیرایی از مهمان می‌کند، تدوین شده و لازم است بخش‌های درگیر با این موضوع آسیب‌شناسی شوند، اما آن قسم که نامرئی است به فرهنگ و واکنش مردم برمی‌گردد که هر چند به اصطلاحاتی نیاز دارد، اما آسیب کمتری به نسبت بخش‌های درگیر گردشگری دارند.
وی اضافه کرد: ما برای بهبود فرهنگ مهمان‌نوازی باید اصلاحاتی را از مبادی ورودی کشور انجام دهیم، مثلا ما هر چه برای مسئول اداره اماکن درباره گردشگری بافته‌ایم خیلی راحت توسط یک درجه‌دار پنبه می‌شود. یا در تعطیلات آخر هفته وقتی برای گردش به اصفهان و یا هر شهر دیگری می‌رویم رفتار پلیس راه چنان است که شادی سفر را در کام ما تلخ می‌کند، یا اگر همراه یک خارجی گذرتان به بازار تهران افتاده باشد، با افرادی مواجه می‌شوید که به منظور ترغیب آن شخص خارجی برای خرید فرش به شما وعده۱۰ درصد کمیسیون می‌دهند و مدام مزاحمت‌هایی را ایجاد می‌کنند. این‌ها همان آسیب‌های تدوین شده و نامرئی است که باید اصلاح شود.
این استاد دانشگاه گفت: بها دادن ما به گردشگری و مهمان‌نوازی تا به حال این طور بوده که مثلا کارمند هتل را وادار کرده‌ایم با ظاهری آراسته حاضر شود، در حالی که باید باطنی آراسته داشته باشد. این باطن آراسته را مردم ایران دارند فقط باید کشف شود. باید یک منحنی خطی از ابتدای سفر گردشگران بکشیم تا آسیب‌ها و راه‌حل‌های اصلاح آن مشخص شود.
وی سپس بیان کرد: به عنوان شخصی که ۴۰ سال است با گردشگری بیمارِ ایران در ارتباطم، معتقدم این آسیب‌شناسی در اولویت باید در میان مسؤولانی صورت گیرد که به گردشگری اهمیت نمی‌دهند.
وضعیتی که شاهنامه دچارش شده
اسماعیل بنی اردلان ـ استاد حکمت و فلسفه ـ نیز با نگاهی متفاوت به مبحث مهمان‌نوازی و طرح این سوال که چرا ایرانی‌ها متفاوت هستند، گفت: فرهنگ ایرانیان پیش و بعد از اسلام مبتنی بر توحید بوده است. ایرانیان در تاریخ یک کار داشتند، اینکه خانه دل را بروبند تا خانه خدا مهیا شود. منظور از آفرینش و زندگی نیز این بوده که آدمی گنج مخفی را آشکار کند.
وی اضافه کرد: اما ما امروز به وضعی روبرو شده‌ایم که مثلا وقتی از مردم می‌پرسیم شاهنامه چرا کتاب خوبی است نمی‌دانند و یا می‌گویند زبان فارسی را زنده کرده است. مگر زبان فارسی مرده بوده؟ موضوع شاهنامه از آن منظر مهم است که خرد ایرانی را احیا کرد که در پرستش یزدان بروز کرده است.
مدام می‌گوییم مهمان‌نوازیم، اما نیستیم!
در ادامه این همایش کاظمی ـ مردم‌شناس ـ با تأکید بر اینکه در حال حاضر ما از فرهنگ مهمان‌نوازی بی‌بهره هستیم، گفت: شاید در مکتب رمانتیسم مهمان‌نواز باشیم، اما در رئالیسم چیزی غیر از این هستیم، اما مدام می‌گوییم ما مهمان‌نوازیم. با حلوا حلوا کردن که دهان شیرین نمی‌شود.
وی اضافه کرد: فقط کافی است برای اثبات این ادعا به وضعیت شهرهایی مثل یزد، اصفهان و مشهد نگاه کنید. شهر مشهد با وجود آنکه مذهبی است، ولی کلاهبرداری در آن بیداد می‌کند. حتی بهترین هتل‌های آن ظاهری متناقض با خدماتش دارند. کوچکترین استاندارد در هتل‌های این شهر رعایت نشده است. در عالم رمانتیسم ما خیلی مهمان‌پذیر و مهمان‌نوازیم، اما در واقعیت بسیار اذیت می‌شویم.
کاظمی گفت: ما حتی در بُعد تمدنی نمی‌توانیم خود را تحمل کنیم چطور ممکن است مهمان‌پذیر باشیم و مردمانی از حوزه تمدنی دیگر را بپذیریم؟
وی اظهار کرد: کشور ما از دنیا به شدت عقب است. دنیای امروز از حالت دولت و ملت خارج شده و به سمت شهرها پیش می‌رود. هر چند که در کشور ما هم این حرکت شروع شده و شهرها در حال بستن قراردادهایی هستند، ولی متأسفانه در کشور ما هنوز بحث دولت و ملت است.
این مردم‌شناس همچنین گفت: ما از شبکه‌های اجتماعی خیلی می‌توانیم برای مهمان‌پذیری استفاده کنیم، اما درباره آن آموزشی ندیده‌ایم. امیدوارم آقایان در این مملکت بفهمند شبکه‌های اجتماعی کارکرد اقتصادی دارند نه سیاسی و بیشترین استفاده آن‌ها نیز در گردشگری است.
استقبال از بحث داغ گردشگری در مناظره انتخاباتی
در ادامه محمدحسین ایمانی‌خوشخو ـ رییس دانشگاه علم و فرهنگ ـ نیز گفت: شاید منظور از مهمان‌نواز نبودن ایرانی‌ها ناشی از آسیب‌های حال حاضر باشد، چون نمی‌توان گفت در فرهنگ دیرین و کهن ایران مهمان‌نوازی وجود نداشته است. همانطور که فرهنگ ما در حال آسیب‌دیدن است امکان دارد مهمان‌نوازی هم آسیب دیده باشد.
وی اضافه کرد: مهمان‌نوازی موضوعی فرهنگی است، اما وقتی با پدیده‌ای صنعتی تلفیق می‌شود تغییر می‌کند.
وی همچنین گفت: مجموعه مطالعات نشان داده اگر گردشگری در بستر مهمان‌نوازی ارزیابی نشود، راه به بی‌راهه خواهد رفت. ما با مهمان‌نوازی می‌توانیم تبعات منفی گردشگری را خنثی کنیم.
عضو انجمن علمی متخصصان گردشگری ادامه داد: همه این بحث‌ها مطرح شد، اما اگر ایده‌آلیستی برخورد شود و در عمل شاهد اجرا نباشیم آن وقت از معاون گردشگری مطالبه می‌کنند که نتیجه این بحث‌ها چه شد، چون همانطور که می‌بینید بحث داغ مناظرات انتخاباتی هم گردشگری است که البته خیلی هم خوب بود. اتفاقا در انجمن علمی متخصصان گردشگری بیانیه‌ای را می‌خواهیم صادر کنیم و از نامزدهای انتخاباتی بخواهیم جدی‌تر این موضوع را دنبال کنند.
رییس دانشگاه علم و فرهنگ در بحث دیگری با تأکید بر اینکه نگاه صرف اقتصادی به گردشگری درست نیست، گفت: این برخورد به منزله از دست دادن منابع، اشباع جامعه میزبان و افول چرخه حیات است.
انتهای پیام