نفَست می‌بُرد، وقتی می‌شنوی 1421 متر ارتفاع را بالا آمده‌ای، بدون این که بدانی اینجا «غار دژ اسپهبد خورشید» شاه طبرستانیِ ساسانیِ عاشق پیشه است، که وقتی شنید همسر و سه دخترش را اعراب به اسارت برده و کشته‌اند، خودکشی کرد.
از این ارتفاع هم می‌توان حرکت لودرهای مکانیکی را روی سطح زمین دید که پس از این همه سال، انگار آمده‌اند هرچه از مکان زندگی «اسپهبد خورشید» در میانه کوه «لاپ‌کمر» در سوادکوه مازندران باقیمانده را با خاک یکسان کنند.
به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، تیم خبرنگاران و سه باستان‌شناس محوطه میان دو کوه می‌ایستیم، دو کوهی که تا همین 15 سال پیش چسبیده به هم بودند و از آن زمان یکی رسما با لودرهای معادن منطقه، به قعر زمین می‌رود و دیگری با وجود انفجارهای لحظه‌ای معادن و سنگ‌ریزه‌هایی که از صخره‌هایش رو به زمین سابیده‌اند، تلاش می‌کند تا تاریخ را در دل خود زنده نگه دارد! تا شاید روزی یونسکو راضی شود قصه عشق «اسپهبد خورشید» را هم جهانی کند.
لودرهای 18 معدن در محوطه 4 هکتاریِ دور تا دور «اسپهبد خورشید»، پایشان را روی بیش از 10 محوطه و تپه‌ی تاریخی، راهِ شاهی که به جاده‌ی سمنان می‌رسد و همین غار که آن را جزو عجایب هفت‌گانه دنیا می‌نامند گذاشته‌اند و حالا با لرزش بیل‌های مکانیکی و انفجارهای پی در پی، پایه‌هایش را سست کرده‌اند.
یونسکو دست رد به سینه «اسپهبد» زد
سامان توفیق، سرپرست پروژه مطالعات مستندنگاری «غار دژ اسپهبد خورشید» که این دژ را دست‌کم در گذشته دارای سیستمی غیرقابل دسترس می‌داند، اظهار می‌کند: معرفي شايسته‌اي كه بايد صورت گيرد و در حد يك اثر ثبت ملي باشد، تا به حال برای این محوطه و به خصوص غار دژ صورت نگرفته است، سال‌ها با توجه به فريادهايي كه ما مي‌زنيم، مسئولان استاني نسبت به اين اثر بي‌توجه هستند و اين سوال بزرگ را برای ما به وجود آورده‌اند كه اثري با اين خصوصيات چرا تا این حد مهجور و ناشناس باقی مانده است.
وی با اشاره به پیگیری‌هایی که برای حذف میدان تیر از این محوطه تاریخی با معاون استاندار مازندران انجام شده و قول‌هايي كه برای تعطیلی این محوطه به میراث فرهنگی داده‌اند، می‌گوید: با این وجود متاسفانه هنوز برخی روزها در این محوطه تمرین تيراندازي انجام می‌شود، از سوی دیگر اين تيراندازي‌ها به سمت اثر انجام مي‌شود و مي‌تواند آسيب‌رسان باشد، چند سال پيش نیز در این بخش گلوله آرپي‌جي پيدا شد.
او با بیان این که اين ميدان تير قبل از انقلاب اسلامی در اين مكان ساخته شده که نشان از وقوع بي‌مهري نسبت به اين اثر دارد، تاکید می‌کند: جاي تاسف دارد، چنین اثري با افتخار و پر از ارزش‌های تاریخی، اين‌طور سيبل تيراندازي شود و مورد هجمه خود ما به عنوان یک ايراني قرار گيرد.
وی ادامه می‌دهد: مهم‌ترين آسيبي كه متوجه اين اثر است، در ضلع غربي راس تاج طاق، معدن فلورین است كه به شكل شبانه‌روزي و بدون تعطيلي در آن استخراج انجام مي‌دهند و در حال چال‌زني و گذاشتن مواد منفجره در اين چاله‌ها هستند و سعي كرده‌اند از بالا به صورت عمودي به سمت دهانه و سقف غار كه شاه‌نشين قرار دارد پيشروي كنند.
این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: اين معدن مي‌تواند هر جاي ديگري وجود داشته باشد، اما اينكه در نزديكي سقف يك اثر ثبت ملي شده انفجار انجام شود، جاي بحث است. در حال حاضر سرِ اثر كاملا از بين رفته و منظر اثر را نازيبا كرده و از طرفي وقتي وارد معدن مي‌شويد، چاله‌ها و تونل‌هاي عميق متعددي به شكل غيركارشناسي به سمت دهانه غار حفر شده است. در قسمت‌هاي بالادست نیز در بخش‌هاي مختلف كوه به صورت گوركني در فواصل مختلف سوراخ ايجاد كرده‌اند، سوراخ‌هايي كه به عمق دو تا سه متر و گاهي ١٠ متر ايجاد شده‌اند، در سايت‌هاي باستان‌شناسي حفار‌هاي غيرمجاز چنين شكل حفاري‌هايي انجام مي‌دهند.
وی راه‌شاهی را از مهمترین بخش‌های تاریخی این منطقه می‌داند که امروز بخش کوچکی از آن باقی مانده است و می‌گوید: «اينجا بخشي از راهِ شاهي است كه حالا جاده از ميان آن گذشته است. به جز ردي كمرنگ از يك راه باستاني منحصر به فرد چيز ديگري باقي نمانده است.»
فعالیت معادن در منطقه غیرقانونی است
به گزارش خبرنگار ایسنا، حضور بیش از حد معادن در این منطقه و حفاری‌ها و حرکت لودرها حدس و گمان‌های بیشتری از آن‌چه در قالب کار یک معدن‌کار وجود دارد را به ذهن باستان‌شناسان می‌آورد، چیزی شبیه به یافتن گنج.
حسین نعمتی، پژوهشگر باستان‌شناسی و معاون هیات بررسی و مستندسازی غار دژ اسپهبد خورشید مازندران، نیز این احتمال را خالی از واقعیت نمی‌داند و می‌گوید: افراد حقیقی از استان‌های مختلف وارد می‌شوند و مجوز می‌گیرند، اما در اعتراض به وزارت صنایع و معادن آن‌ها می‌گویند که مجوز برای فعالیت این معادن صادر نشده است، معمولا این نوع افراد افسانه‌هایی در ذهن دارند، که در این گونه مکان‌ها گنج‌های عظیمی خوابیده است.
او اضافه می‌کند: اداره راه، سازمان آب یا شرکت‌های گاز و برق، هر کدام که قصد دارند طرح‌های خود را اجرایی کنند، حتما باید از روی محوطه‌های تاریخی عبور کنند، به عنوان مثال یک نمونه معدن فلورین است که قرار بود یک نقطه را برای تامین مصالح خود سوراخ کند، اما متاسفانه تا کنون ۱۳ قسمت از کوه را سوراخ کرده است. حتی سامان توفیق نیز همین اعتقاد را دارد، او نیز می‌گوید: «هر كجا كه تاريخ و باستان‌شناسي و گنجينه باشد، بيل‌هاي مكانيكي هم هستند.»
اسپهبد حریم 500 هکتاری دارد؛ اما چه فایده؟
نعمتی سپس با اشاره به فعالیت ۱۸ معدن در این محوطه می‌گوید: مساحت معدن‌ها در کل حدود 3 تا ۴ کیلومتر است که تپه‌های زیادی را نابود کرده و خود پیشروی کرده‌اند، در حالی که «غار دژ اسپهبد خورشید» حریمی به مساحت 500 هکتار دارد.
او با اشاره به ثبت ملی این اثر در سال 1381 بیان می‌کند: معتقدیم همه مجوزهایی که برای این معادن وجود دارد، همگی غیرقانونی هستند، اما اینکه چگونه می‌توانند این همه تشکیلات و ماشین‌های پیکور و لودر و کامیون را به منطقه بیاورند، خود جای سوال دارد.
به گفته‌ی این باستان‌شناس که خود را لیدر محلی این منطقه نیز معرفی می‌کند، تپه‌های زیادی با فعالیت معادن در طول چند سال گذشته از بین رفته یا در حال نابودی‌اند، تپه معدن کوشکن، گورستان شماره ۱و ۲، محوطه بن‌سری، 20 قلعه و جاده شاهی که کنار رودخانه است و امروز شاید یک درصد از جاده باقی مانده باشد و غار دژ اسپهبد از نمونه‌های این اتفاق‌اند.
ما دیر آمدیم/ فعالیت معادن قانونی است
عبدالجواد توحیدی؛ فرماندار سوادکوه نیز که برای همراهی با خبرنگاران به محوطه «اسپهبد خورشید» آمده بود، در صحبت‌هایی کوتاه اظهار می‌کند: حفظ ميراث فرهنگي برنامه و ساز و كار و تشكيلات منسجم مي‌خواهد. اسپهبد خورشيد به عنوان يكي از مهم‌ترين مجموعه‌هاي با ارزش استان است، اما به دليل بي‌سليقگي يا عدم مديريت يا نبود قوانين درست يا اينكه ما و شما دير آمديم، اقداماتي شده است كه نبايد مي‌شد.
او ادامه می‌دهد: درست است كه شايد به ظاهر حريم‌هاي قانوني رعايت شده، اما گاهي لازم است اجازه ندهيم تا چندين كيلومتر فعاليتي كه چهره منطقه را مخدوش كند انجام شود. در حال حاضر شرايط شبيه يك خانه غيرمجاز است كه ساخته شده؛ روز اول اگر پيِ آن را خراب مي‌كرديم، شايد كارمان آسان بود، اما وقتي بنا ساخته شد و افرادي در آن مستقر شدند، اگر بخواهيم افراد را از آن بيرون كنيم حاشيه‌هاي اجتماعي و دردسر‌هاي خاص خود را دارد.
توحیدی تاکید می‌کند: تعطيلي اين معادن هم براي ما هزينه‌هاي اجتماعي دارد، چون اين معادن مجوز قانوني دارند و بايد روال اداري‌شان انجام شود، حق و حقوق‌شان طبق قانون پرداخت شود. نمي‌خواهيم شتابزده عمل كنيم چون ممكن است چند كارگر هم در اين بين بيكار شوند. نمي‌توانيم چكشي برخورد كنيم.
توحیدی ضرب‌الاجل 72 ساعته برای توقف فعالیت نزدیک‌ترین معدن به دژ اسهپبد خور شید تعیین کرده بود، که با وجود گذشت 86 ساعت هنوز خبری درباره توقف فعالیت معادن نزدیک به معدن مطرح نشده است.
پایین آمدن از این 1421 ارتفاع، دل شیر می‌خواهد، به خصوص وقتی از تیم باستان‌شناس همراهت می‌شنوی که «مراقب باشید لانه خرس‌ها همین نزدیکی است، مسیر را گم نکنید»، در این شرایط شاید حاضر باشی از میان آن همه سنگ ریزه‌هایی که به خاطر انفجارهای پی در پی معادن دور و نزدیک روی جاده ریختته‌اند، سُر بخوری و بالاخره به زمین کنار معادن در حال کار و در حال تخر یب محوطه باستانی برسی تا به خرس‌ها روبه‌رو شوی.
گزارش از خبرنگار ایسنا: سمیه ایمانیان
انتهای پیام