در این بخش به ظهور داعش در عراق و به سر زبان‌ها افتادن اقدامات تروریستی آنها اشاره شده است.

اشغال موصل و شوکه شدن جهان

اما بزرگترین شگفتی داعش و عجیب‌ترین عملیات نظامی یک گروه تروریستی در تاریخ در واقع در واپسین ساعات شب بیستم خرداد 93 رخ داد که این گروه با حدود 1300 شبه‌نظامی توانست ظرف چند ساعت شهر موصل را که جمعیتی بالغ بر یک میلیون و 800 هزار نفر جمعیت را در خود جای داده بود و نزدیک به 30 هزار نیروی نظامی و امنیتی در اطراف آن مستقر بودند، تصرف کند.

به گزارش ایسنا، موصل مرکز استان نینوا و سومین شهر بزرگ عراق بود که یک شبه تسلیم داعش شد و نزدیک به نیم‌ میلیون از ساکنان آن خانه و کاشانه خود را ترک کرده و آواره شدند. داعش در این عملیات توانست بسیاری از پادگان‌ها و مقرهای دولتی و نظامی عراق در استان نینوا را به کنترل خود درآورد. مسوولان اقلیم کردستان می‌گویند سه روز پیش از تصرف موصل به نوری مالکی که آن زمان نخست‌وزیر عراق بود پیشنهاد دادند تا با اعزام سه تیپ از نیروهای پیشمرگ به موصل موافقت کند تا کردها آن را در برابر حمله داعش حفظ کنند اما مالکی که با مسوولان اقلیم کردستان اختلافات شدید داشت، از این اقدام جلوگیری کرد.

سقوط سریالی شهرهای عراق

یک روز پس از سقوط موصل یعنی در 21 خرداد، شهر تکریت، زادگاه صدام و مرکز استان صلاح‌الدین نیز به دست داعش افتاد و آنها از این تاریخ تا اواسط مرداد توانستند بخش‌های وسیعی از استان‌های الانبار، صلاح‌الدین، نینوا، کرکوک و دیالی را به کنترل خود درآوردند و حتی به دروازه‌های بغداد برسند.

گفته می‌شود اشغال موصل و تکریت با برخی هماهنگی‌ها میان رهبران داعش، مسئولان محلی، بعثی‌ها، فرماندهان نظامی ارتش عراق و طرف‌های خارجی محقق شد و در کنار داعش شبه نظامیان دیگری نیز در آن مشارکت داشتند.

در پی اشغال تکریت و موصل توسط داعش، صدها تن از نیروهای تندرو سلفی که در زندان‌های این شهرها نگهداری می‌شدند نیز آزاد شدند و به صفوف این گروه پیوستند. این امر و نیز تبلیغات رسانه‌ای داعش که باعث بالا رفتن روحیه اعضای داعش و در هم شکسته شدن اعتماد به نفس ارتش نوپای عراق شد، روند پیشروی‌ها را تسهیل بخشید و باعث شد که لشگرهای 46 و 47 عراق به همراه تیپ 12 ارتش با استعداد نزدیک به 30 هزار نیروی جنگی از مقابله با نیروهای اندک داعش سرباز بزنند و با بجای گذاشتن تجهیزات خود پا به فرار بگذارند. بخش‌های عمده تجهیزات نظامی موجود در این یگان‌های تا بن دندان مسلح ارتش عراق که با تجهیزات مدرن آمریکایی به روز شده بود، توسط پیشمرگ‌های کرد به داخل اقلیم کردستان منتقل شد که هنوز به ارتش عراق پس داده نشده است و بخش‌هایی از آن نیز از جمله تانک‌ها و موشک‌اندازهای پیشرفته آمریکایی به تصرف داعش درآمد.

داعش در ادامه پیشروی‌های خود کنسولگری ترکیه در موصل را نیز به همراه نزدیک به 40 پرسنل و نیروی نظامی ترک مستقر در آن به تصرف درآورد که بعدها آنکارا توانست با دادن امتیازاتی به داعش این افراد را آزاد کند.

داعش با استفاده از جو حاکم بر ارتش عراق و شوکه‌ شدن نیروهای دولتی و حتی سیاستمداران عراقی، در 22 خرداد ماه 1393 به نیروهای خود دستور داد تا به سوی بغداد، کربلا و سامراء پیشروی کنند که گرچه این شهرها هیچ‌گاه سقوط نکردند اما آنها در این عملیات نیز توانست موفقیت‌هایی به دست آورد و گفته می‌شود تا 5 کیلومتری دروازه‌های بغداد نیز پیشرفتند. داعش در کربلا نیز ابتدا موفقیت‌هایی به دست آورد اما خیلی زود در مناطق شمال غربی این استان توسط شبه‌نظامیان شیعه عراقی که از مراجع تقلید و شخصیت‌های سیاسی-مذهبی چون مقتدا صدر و عمار حکیم دستور می‌گرفتند، زمین‌گیر شد.

در سامراء اما داعش توانست مناطقی در جنوب غرب این شهرستان را به کنترل خود درآورد و به سمت مرکز شهر پیشروی کند که با ورود شبه‌نظامیان شیعه به این شهر و حمایت‌های ایران نتوانست به این روند ادامه دهد و تنها به گلوله‌باران شهر از دور اکتفا کرد.

داعش همزمان با تصرف موصل و تکریت شهرهای دهلاویه و یثرب را نیز به کنترل خود درآورد و پالایشگاه‌ بیجی بزرگترین پالایشگاه نفت عراق، پایگاه هوایی اسپایکر، مهمترین مقر ارتش عراق در شمال، سد موصل و سد حدیثه را نیز آرام آرام به کنترل خود درآورد. پیشروی‌های داعش در عراق همزمان با موفقیت‌های این گروه در سوریه بود.

فتوای بسیج عمومی و ورود نیروهای مردمی شیعه به جنگ

با پیشروی‌ها بدون وقفه داعش و از هم پاشیدن شالوده ارتش عراق مراجع تقلید و چهره‌های سیاسی مذهبی عراق دست به کار شدند و برای توقف ماشین جنگی داعش فرمان بسیج مردمی صادر کردند. با این فراخوان هزاران تن از شیعیان عراقی در 25 خرداد 93 برای جنگ با داعش اعلام آمادگی کردند و نیرویی به نام بسیج مردمی (الحشد الشعبی) در عراق شکل گرفت که در ماه‌های بعد به عامل بسیار تعیین کننده‌ای در شکست داعش تبدیل شد. گروه‌های شبه‌نظامی شیعه چون جیش المهدی، عصائب اهل حق و سپاه بدر پیش از این هم در عراق فعالیت‌های مسلحانه داشتند و ورود آنها به جنگ تا حدود زیادی به ارتش عراق کمک کرد توان و روحیه خود را باز یابد. در 31 خرداد 93 هزاران تن از اعضای "سرایا السلام" که شبه نظامیان وابسته به جریان صدر هستند رژه نظامی بزرگی در بغداد و دیگر شهرهای عراق برگزار کردند که نشاندهنده قدرت علمای دینی در آوردن مردم به میدان بود.

آغاز جنگ با پیشمرگ‌ها

داعش در روزهای پایانی خرداد 93 و با گسترش قلمرو خود به سوی شمال به مرز مناطق تحت کنترل پیشمرگ‌های کرد رسید و نیروهای آن با پیشمرگ‌های کرد که فکر نمی‌کردند همزمان با درگیری با ارتش عراق جبهه‌ای نیز علیه آنها بگشایند، درگیر شدند. از این تاریخ کردها نیز به صف دشمنان داعش پیوستند. همزمان با پیشروی‌ها در شمال داعش چند شهر در استان دیالی در شرق عراق را نیز تصرف کرد و با سقوط شهر جلولا به 40 کیلومتری مرزهای ایران رسید.

ورود غیر مستقیم آمریکا به جنگ با داعش

در چنین شرایطی بود که چاک هاگل، وزیر دفاع وقت آمریکا دستور حرکت ناو یواس‌اس جورج دبلیو بوش به همراه ناو موشک‌انداز یواس‌اس فیلیپین و ناوشکن یو‌اس‌اس تروکستون به خلیج فارس را صادر کرد. بعدها و با نزدیک شدن داعش به دروازه‌های اربیل، مرکز اقلیم کردستان جنگنده‌های آمریکایی از این ناو به پرواز درآمدند و مواضع داعش را در این جبهه بمباران کردند تا مانع از سقوط اربیل شوند.

شهر تلعفر در استان نینوا نیز که بیشتر ساکنان آن را ترکمان‌های شیعه تشکیل می‌دادند در خردادماه به تصرف نیروهای داعش درآمد. در همین تاریخ داعش با اسارت نزدیک به سه هزار نیروی نظامی عراقی در استان صلاح‌الدین و نینوا که بعدها 1700 تن از آنها (دانشجویان شیعه دانشکده هوایی عراق) را یکجا اعدام کرد یکی از سیاه‌ترین پرونده‌های حقوق بشری خود را نوشت.

شهر بعقوبه، مرکز استان دیالی در 60 کیلومتری بغداد نیز پس از نبردی سنگین در 25 خرداد ماه تسلیم شد و به دست تروریست‌های داعش افتاد. همزمان داعش پیشروی‌های خود به سمت غرب عراق در مرز با اردن و سوریه را ادامه داد و گذرگاه قائم در مرز عراق و سوریه را نیز به کنترل خود درآورد.

داعش در این زمان مدعی شد که دو شهر راوه و عانا در نزدیکی مرزهای سوریه را نیز به کنترل خود درآورده و گذرگاه طریبیل در مرز اردن و گذرگاه الولید در مرز با سوریه نیز به کنترل نیروهای این گروه درآمده‌اند، گرچه این خبر بعدها از سوی مسوولان عراقی تکذیب شد.

در ادامه پیشروی‌های داعش، در جبهه کرکوک نیز شهرستان‌های طوزخرماتو و شهر آمرلی به تصرف این گروه درآمد. آمرلی چند ماه بعد توسط نیروهای عراقی، پیشمرگ‌های کرد و شبه‌نظامیان شیعه آزاد شد که اولین عملیات موفق ارتش عراق با همراهی دیگر گروه‌های این کشور به حساب می‌آید و سرآغاز پیروزی‌های سریالی ارتش محسوب می‌شود.

داعش که به پیشروی‌های چشمگیری در شمال و شرق عراق دست یافته بود در اوایل تیرماه 93 مواضع خود در استان الانبار را نیز که خواستگاه آن در عراق محسوب می‌شد، تقویت کرد و توانست مقر فرماندهی ارتش عراق در غرب این کشور که به فرماندهی "عملیات الجزیره و بادیه" مشهور است به تصرف درآورد.

اعلام خلافت و ظاهر شدن بغدادی

9 تیر 93 ابو محمد عدنانی، سخنگوی داعش در یک فایل صوتی، با اعلام برپایی آنچه "خلافت اسلامی" نامید، بر بیعت عناصر این گروهک با ابوبکر بغدادی به عنوان خلیفه مسلمانان تاکید کرد. از این لحظه پسوند "عراق و شام" از انتهای نام دولت اسلامی عراق و شام حذف می‌شود و در تمامی عناوین و مکاتبات رسمی تنها نام "حکومت اسلامی" استفاده شد.

در روزها گرم تابستان بود که سایت‌های نزدیک به داعش، اولین ویدئوی مربوط به البغدادی را که مربوط به خطبه‌های نماز جمعه 13 تیر 93 در مسجد جامع موصل بود، منتشر کردند. این ویدئوی 21 دقیقه‌ای، اولین تصویر منتشر شده از فردی بود که تاکنون تنها دو تصویر بی‌کیفیت از وی منتشر شده است. بغدادی در این خطبه با زبانی آمیخته به تهدید از برپایی حکومت و پیگیری اهداف خود با زور سلاح سخن گفت. وی برای مشابهت با خلفای صدر اسلام نیز لباسی با رنگ سیاه پوشیده و دستاری بر سر بست.

آشفتگی اوضاع سیاسی-نظامی در عراق

در این زمان عراق در بدترین وضعیت سیاسی خود به سر می‌برد و اختلافات طایفه‌ای و قومیتی در این کشور بسیار افزایش یافته بود. پارلمان جدید عراق نیز که تازه تشکیل شده بود نتوانست اولین جلسه خود را در 10 تیر ماه برگزار کند و کار تعیین نخست‌وزیر جدید عراق به 17 تیر موکول شد که پس از آن نیز چند بار این روند ادامه یافت. برخی چهره‌های مذهبی سنی عراق و مسوولان عشایر این کشور که از سیاست‌های مالکی ناخرسند بودند، حمایت خود را از داعش اعلام کردند و از جوانان سنی خواستند تا از ارتش خارج شوند و به خانه‌های خود بازگردند. همزمان رهبر داعش دستور آزادی زندانیان مناطق تحت کنترل خود را صادر کرد که بسیاری از آنها مجرمان سابقه‌دار بودند و پیوستنشان به داعش تا حدودی بر قدرت این گروه افزود.

درگیری‌ها در مناطق مختلف عراق به شدت ادامه داشت که در اواخر تیرماه داعش با برگزاری یک رژه نظامی در شهر رقه سوریه جهان را در شوک عملیات خود در عراق فرو برد و نشان داد که چه خسارت جبران‌ناپذیری به نیروهای نظامی این کشور وارد کرده است. داعش در این رژه موشک‌های اسکاد، تانک‌های تی 55 و زره‌ پوش‌های آمریکایی و روسی و انواع مختلف سلاح و تجهیزات نظامی که بیشتر آنها را از ارتش عراق به غنیمت گرفته بود، به نمایش گذاشت.

تصرف سنجار و بردگی هزاران زن ایزدی

پس از تراژدی اسپایکر و اعدام 1700 دانشجوی نظامی این پایگاه در تکریت، دومین جنایت داعش در 12 مرداد 93 رقم خورد. در این تاریخ نیروهای داعش به سمت دو شهرستان زمار و سنجار که بیشتر ساکنان آن را ایزدی‌ها و اقلیت‌های مذهبی عراق از جمله مسیحیان و علویان تشکیل می‌دادند حرکت کردند و پیشمرگ‌های کرد که مسوولیت حمایت از این مناطق را برعهده داشتند، غافلگیر شده و پا به فرار گذاشتند.

داعش بعدها نزدیک به پنج هزار تن از مردان ایزدی این منطقه را تنها به دلیل باورهای اعتقادی آنها اعدام کرد و نزدیک به هفت هزار زن و دختر آنها را که به اسارت درآمده بودند، به بردگی گرفت و بعدها در مناطق تحت کنترل خود به ویژه در استان رقه به فروش گذاشت.

تصرف تاسیسات نفتی و سدهای عراق

داعش همچنین پایگاه‌های نفتی عراق در اطراف کرکوک که در برخی از آنها در کنترل دولت مرکزی و برخی در دست پیشمرگ‌های کرد بودند را به تصرف درآورد. سد موصل نیز که از بزرگترین سدهای عراق به شمار می‌آید با خروج نیروهای پیشمرگ از آن بدون درگیری به کنترل داعش درآمد. کنترل داعش بر سد موصل و تخریب آن می‌توانست فاجعه‌های زیست‌محیطی و انسانی زیادی به بار بیاورد به گونه‌ای که گفته می‌شود تخریب این سد باعث آبگرفتگی مناطق پایین دستی از جمله بغداد می‌شود و ارتفاع آب در خیابان‌های پایتخت عراق به پنج متر خواهد رسید.

اولین اقدام نظامی آمریکا علیه داعش

تصرف سد موصل و رسیدن داعش به 15 کیلومتری اربیل باعث شد که آمریکا در 17 مرداد 93 دو فروند جنگنده خود را راهی شمال عراق کند تا مواضع داعش در این منطقه هدف بگیرند. این دو جنگنده از ناو هواپیمابر آمریکا در خلیج فارس به پرواز درآمدند و در همان شب بار دیگر مواضع داعش توسط جنگنده‌های آمریکا مورد هدف قرار گرفت. با ورود آمریکا به نبرد داعش و نیز کمک‌هایی "کارآمد و به موقعی" که ایران برای اقلیم کردستان عراق فرستاد، پیشمرگ‌ها توانستند آرام آرام ساختار نیروهای نظامی خود را بازسازی کنند و از پیشروی بیشتر داعش جلوگیری کردند.

پس از ماه‌ها پیشروی‌های افسار گسیخته، عراقی‌ها به خود آمدند و با کمک‌های ایران و حمایت پراکنده هوایی آمریکا موفق شدند آرام آرام توان خود را باز یابند. می‌توان گفت از این تاریخ به بعد روند افول داعش در عراق آغاز شد گرچه این روند سرشار از فراز و نشیب بود و در برخی موارد داعش یک شبه چندین کیلومتر از خاک عراق را تصرف می‌کرد اما در مجموع همه چیز از این به بعد علیه داعش شد و این گروه بعد از یک دوره حمله، موضع دفاعی گرفت.

ادامه دارد