داعش؛ خطرناک‌ترین، پیچیده‌ترین و ثروتمندترین گروه تروریستی جهان. گروهی که با ظهورش تمام معادلات موجود درباره مفهوم گروه‌های شبه‌نظامی را به هم ریخت و توانست ظرف چند ماه بخش‌های وسیعی از چند کشور را به تصرف درآورد.

اینکه این گروه چگونه توانست در مدتی کوتاه به این قدرت و شهرت برسد مساله‌ بسیار پیچیده‌ای است و نیازمند سال‌ها بررسی اما یقینا باید ریشه این تحول سریع داعش را در عراق به ویژه از ماه‌های پایانی سال 1392 به بعد جستجو کرد.

خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در این سلسله گزارش‌ها تلاش دارد تصویری کلی از روند تحرکات داعش در سال 93 را ارائه دهد و به بیان جنایات این تروریست‌های تکفیری بپردازد.

برای مشخص شدن ابعاد شبکه درهم پیچیده داعش خوب است بدانید که این گروه هم‌اکنون به شکل همزمان با ائتلافی متشکل از 60 کشور، ارتش عراق، ارتش سوریه، ارتش لیبی، شبه نظامیان شیعه عراقی، پیشمرگ‌های کرد در سوریه و عراق، مجموعه‌ای نزدیک به 2 هزار گروه مسلح مخالف دولت سوریه، حزب‌الله لبنان و نیروهای حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) می‌جنگد و در نزدیک به 10 کشور جهان فعالیت مسلحانه دارد.

تاریخچه شکل‌گیری و گسترش داعش

دولت اسلامی یا همان داعش در واقع نوع تغییر یافته القاعده عراق محسوب می‌شود که از سال 1999 و در سال‌های پایانی دولت صدام فعالیت خود را در این کشور آغاز کرد. داعش ادامه همان تشکیلات سلفی-جهادی است که توسط ابومصعب زرقاوی در سال 1999 در عراق تشکیل شد و از آن سال تاکنون پنج بار به تغییر نام خود اقدام کرده است.

این گروه در سال 1999 تحت عنوان "جماعت توحید و جهاد" فعالیت خود را آغاز کرد تا اینکه در سال 2004 و یک سال پس از اشغال عراق توسط آمریکا، با بیعت زرقاوی با اسامه بن لادن، رهبر وقت القاعده نام آن به "قاعده جهاد در عراق" تغییر یافت که همان شاخه القاعده عراق بود. عمده فعالیت داعش در ابتدای این دوره اقدامات عقیدتی و فراهم کردن زیرساخت‌های فکری و فرهنگی برای گسترش نفوذ خود در بافت اجتماعی عراق و البته برخی عملیات مسلحانه علیه مقامات محلی بود تا اینکه با ورود آمریکا به عراق در سال 2003 و شکست نیروهای صدام، داعش (قاعده جهاد عراق) حملات خود را متوجه نیروهای آمریکایی و سپس شبه‌نظامیان شیعه و نیروهای عشایری موسوم به "نیروهای بیداری" کرد.

این روند ادامه یافت تا اینکه در ژانویه 2006 و با پیوستن برخی از گروه‌های سلفی و جهادی دیگر به تشکیلات مذکور نام آن به "شورای مجاهدین عراق" تغییر یافت. داعش در 12 اکتبر همان سال نام خود را به "دولت اسلامی عراق" تغییر داد که نشان از قدرت گرفتن سریع آنها داشت. این گروه به بست نفوذ خود در عراق به ویژه در میان عشایر سنی این کشور ادامه داد تا اینکه در هشتم آوریل 2013 و با گسترش فعالیت آن در سوریه نام خود را به "دولت اسلامی عراق و شام" و یا همان داعش تغییر داد. در تمام این سال‌ها و تا سال 2014 که سکان هدایت این گروه پس از کشته شدن زرقاوی و سه رهبر دیگر آن به ابوبکر البغدادی رسیده بود، داعش خود را شاخه عراقی القاعده می‌نامید اما در فوریه 2014 و با تشدید اختلافات میان شاخه سوری القاعده و یا همان النصره و داعش، ابوبکر بغدادی جدایی کامل خود را از القاعده اعلام کرد و نامش را به "دولت اسلامی عراق و شام" تغییر داد.

در این سال‌ها داعش استراتژی‌ها و اهداف خود را توسعه داده بود و با روی آوردن به سیاست "تصرف سرزمین" تلاش ‌می‌کرد تا زمینه را برای ایجاد حکومت یا چیزی شبیه به آن فراهم کند. این تحولات همزمان بود با پیشروی‌های داعش در عراق و سوریه و سرازیر شدن میلیون‌ها دلار پول و مقادیر قابل توجهی سلاح به سمت داعش که به آنها امکان داد خود را برای مراحل بعدی پیشرفت و گسترش قلمرو خود به ویژه در عراق آماده کنند.

داعش که با پیروزی‌هایش در عراق و سوریه دیگر به قدرتی قابل توجه تبدیل شده بود، در 29 ژوئن 2014 رسماً اعلام "خلافت" کرد و ابوبکر بغدادی را "امیرالمومنین" خواند و با حذف پسوند عراق و سوریه از نام خود، عبارت "دولت اسلامی" را برای نام خود برگزید که بیانگر تمایل آنها برای بست نفوذ خود در دیگر کشورهای جهان بود و اینکه هیچ مرزی نمی‌شناسد و "برای برپایی خلافت اسلامی در تمام جهان" می‌کوشد.

از این مرحله به بعد داعش وارد پرده دیگری از سناریوی خود شد که در کشورهای دیگر از جمله لیبی، مصر، الجزایر، لبنان، پاکستان و مناطق دیگری از جهان به اجرا درآمد.

ساختار تشکیلاتی داعش

اول؛ "خلیفه"، عالی‌ترین مقام در این ساختار هرمی است که خود ادعا دارد براساس آموزه‌های دین اسلام تاسیس شده است و ابوبکر البغدادی اکنون این سمت را در اختیار دارد.

دوم؛ مجلس شورا، از مهمترین نهادهای موجود در ساختار تشکیلاتی داعش است و با وجود تغییرات زیادی که از زمان ابومصعب الزرقاوی در 1999 در این گروه ایجاد شد، همچنان باقی مانده است. وظیفه شورا تصمیم‌گیری‌های گروهی درباره فعالیت‌های داعش است و به خلیفه مشورت می‌دهد.

سوم؛ شورای حل و فصل، نام و ایده این شورا از فقه اسلامی گرفته شده و تعداد زیادی از اعضای داعش و چهره‌های سرشناس این گروه در مناطق تحت کنترل آن در این شورا که به شکل منطقه‌ای عمل می‌کند، حضور دارند. وظیفه شورای حل و فصل، برطرف کردن مشکلات اجرایی، اختلافات داخلی و مشکلات ساکنان مناطق تحت تصرف داعش به شکل منطقه‌ای است.

چهارم؛ هیات شرعی، این بخش وظیفه وضع قوانین و نیز صدور احکام را بر عهده دارد. این هیات به صدور فتواهای دینی و احکام به اصطلاح اسلامی اقدام می‌کند که بریدن سر اسرا و آتش زدن خلبان اردنی از این دست فتواهاست.

پنجم؛ کمیته رسانه‌ای، این کمیته ابزار بسیار مهمی در معرفی و تبلیغ برای داعش است. شبکه گسترده‌ای از کارشناسان فضای مجازی و رسانه‌ای در این کمیته فعالند که امور مربوط به تبلیغات جنگ و جنگ روانی را به شکل حرفه‌ای پیش می‌برند.

ششمین و آخرین رکن خلافت داعش شورای بیت‌المال است که نقش خزانه‌داری و وزارت دارایی این گروه را بازی می‌کند. داعش که اکنون ثروت‌مندترین گروه شبه نظامی در جهان محسوب می‌شود با استفاده از این نهاد مسائل مالی مناطق تحت کنترل خود و نیز پرداخت حقوق اعضایش را اداره می‌کند.

در کنار این شش بخش، هیاتی 10 نفره که عمدتا افسران ارشد ارتش سابق عراق هستند بغدادی را احاطه کرده‌اند که مهمترین تصمیم گیری‌ها و استراتژی‌های کلی داعش توسط این هیات و با نظارت بغدادی اتخاذ می‌شود.

اوجگیری و افول داعش در سال 1393 در عراق

همان گونه که پیشتر گفته شد داعش که از سال 1378 فعالیت‌های خود را در عراق آغاز کرده بود تا اواخر سال 1392 عمده توان خود را به رویارویی با نیروهای آمریکایی و سپس شبه نظامیان شیعه و مسئولان محلی در مناطق سنی نشین اختصاص داده بود اما عراق در بهمن ماه 1392 تا اوایل 1393 شاهد شیوه‌ای جدید در عملیات داعش بود که در اشغال سرزمین و نگاه داشتن آن خلاصه می‌شد. داعش پیش از این پس از حمله به یک منطقه و غارت آن منطقه را ترک می‌کرد.

جرقه‌ای که داعش را شعله‌ور کرد

در دی ۱۳۹۲ پس از به آتش کشیدن چادر معترضان در استان‌های سنی‌نشین عراق توسط نیروهای امنیتی، و عقب‌نشینی ارتش از دو شهر رمادی و فلوجه، نیروهای داعش از این فرصت استفاده کردند و نیمی از شهر فلوجه و قسمتی از شهر رمادی، مرکز استان الانبار را به تصرف خود درآوردند و در این دو شهر ایستگاه‌های ایست و بازرسی ایجاد کردند. آنها در نهایت کنترل کامل فلوجه را در دست گرفتند اما از رمادی عقب نشستند.

عراق در اواخر سال 92 با اختلافات طایفه‌ای و سیاسی گسترده مواجه بود و نارضایتی اهل سنت از نوری مالکی، نخست وزیر وقت عراق عملا اداره مناطق سنی نشین را از کنترل دولت مرکزی خارج کرده بود. داعش نیز از همین موضوع استفاده کرده بود و تا بهار 1393 توانست بخش‌هایی از استان الانبار از جمله شهر فلوجه و مناطقی را در استان صلاح‌الدین که تحت نفوذ بعثی‌ها بود به کنترل خود درآورد. این اقدامات در واقع اولین حرکت سازمان‌یافته داعش برای کنترل بر بخش‌های وسیعی از خاک عراق بود که در چند ماه بعد توانست آن را محقق کند و جهان را در شوک فرو برد.

ادامه دارد