مدیرمسئول روزنامه «ابتکار» می‌گوید، اخلاق رسانه تابعی است از اخلاق حاکمیت و نمی‌شود انتظار داشت در حالی که برخی سیاسیون ما که رسانه پژواک آن‌هاست، اخلاق را رعایت نمی‌کنند، اخلاق در رسانه رعایت شود.
محمد علی وکیلی، مدیرمسئول روزنامه «ابتکار»، در گفت‌وگو با خبرنگار بخش رسانه ایسنا، درباره‌ی اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری گفت: کار رسانه‌ای کردن در هر کشوری با تأثیرپذیری از فرهنگ و ایدئولوژی آن کشور همراه است. در تحلیل گفتمان و زبان‌شناسی می‌گویند هر اندیشه‌ای رنگ محیط آن اندیشه را هم دارد. پس این حرف که گفته می‌شود می‌توان رسانه بی‌طرف داشت و کار رسانه‌ای بی‌طرف کرد، به لحاظ تحلیل گفتمان، حرف باطلی است.
او افزود: قدرت هر کشور در قدرت گفتمان آن کشور منعکس است. حتی اپوزیسیون هر کشوری رنگ آن کشور را با خودش دارد. کار رسانه‌ای نیز یک نوع مسئولیت اجتماعی است. مسئولیت اجتماعی یعنی اینکه ما در قبال جامعه خود دغدغه‌هایی داریم که اگر بنا باشد این دغدغه را از طریق رسانه به انجام برسانیم، برای ما مسئولیتی ایجاد می‌کند. دردها و مشکلات جامعه برای هر شهروندی مسئولیت‌زاست و ما در قبال سرنوشت جامعه‌مان مسئولیت‌هایی بر عهده داریم. ما خود حقی داریم و در مقابل، دیگران هم بر ما حقوقی دارند.
وکیلی سپس گفت: وقتی از آزادی رسانه سخن گفته می‌شود، یعنی خودِ آزادی یک حق است، اما اِعمال آزادی مشروط است به اینکه این آزادی به دیگری لطمه‌ای وارد نکند و اِعمال آن تهدید آزادی دیگری نباشد. این آزادی همچنین مشروط به این است که این آزادی تخریب آزادی دیگران نباشد. پس آزادی چارچوبی دارد که این چارچوب به رنگ ایدوئولوژی جامعه است و همین چارچوب در جامعه ما تمایز این آزادی با آزادی غربی است؛ یعنی آزادی در جامعه اسلامی حق به حساب می‌آید و کسی نمی‌تواند آن را محدود کند، مگر اینکه این آزادی با آزادی دیگران معارض باشد؛ یعنی عامل محدودکننده آزادی، آزادی دیگران و حقوق دیگران است.
او در ادامه تأکید کرد: آزادی جزئی از حقوق سرشتی فرد است، اما این آزادی در فرهنگ ما با مسئولیت اجتماعی همراه است و در چارچوب مسئولیت اجتماعی تعریف می‌شود. مسئولیت اجتماعی یک فردِ رسانه‌ای به این است که اِعمال آزادی‌اش، تخریب‌گر و ویرانگر آزادی دیگران نباشد. به همین دلیل این آزادی، آزادیِ مسئولانه تعریف می‌شود. به این معنا که باید در چارچوب مسئولیت‌های اجتماعی تعریف شود.
وکیلی همچنین درباره میثاق‌های اخلاق حرفه‌ای اظهار کرد: در یک جامعه توسعه‌یافته مجموعه قوانین و مقررات باید پشتوانه‌های این آزادی باشند؛ یعنی از اصل آزادی پاسداری کنند. اصل آزادی مهم است و بقیه اصول ذیل این اصل تعریف می‌شوند، اما در جامعه ما قانون مطبوعات یک قانونِ دولت‌نوشته است. طبیعتا هر گاه قانون را دولت می‌نویسد، قانون در مسیر منافع دولت‌ها نوشته می‌شود. در یک جامعه پیشرفته، صنوفِ رسانه‌ای باید مکانیسم‌هایی را پیش‌بینی کنند و توافقاتی داشته باشند که این توافقات پاسداشت آزادی‌شان باشد و در عین حال آزادی‌شان را مسئولانه تعریف کند که ما به آن می‌گوییم میثاق‌های اخلاق حرفه‌ای؛ یعنی کسی میثاق را با بخشنامه و قانونِ دولت‌ساخته به دیگری تحمیل نمی‌کند.
او افزود: میثاق عبارت است از نظام‌نامه‌ای که صنف پیرامونش اجتماع دارد و برآمده از وجدان جمعی است. وجدان جمعی باید به این جمع‌بندی برسد و این قانون را به عنوان میثاق بپذیرد. بنابراین به جای اینکه دولت‌ها برای پاسداشت آزادی و حریم رفتار مسئولانه، صنف وضع کنند، باید خود صنف این کار را انجام دهد؛ یعنی باید این حق را به صنف بسپارند و صنف به صورت خودجوش بر این موضوع نظارت کند که این آزادی مسئولانه است یا نیست.
وکیلی در ادامه در پاسخ به این پرسش که چرا تاکنون در کشور ما چنین اجماعی صورت نگرفته است، گفت: همواره این طور بوده که این وظیفه صنفی به دولت‌ها واگذار شده است و چون دولت‌ها آن قدر گستره و شعاع دارند که عرصه را برای اینکه صنف به خودش بیاید تنگ کرده‌اند، هیچ‌گاه صنف به این نتیجه نرسیده که این وظیفه خودش است. چون همواره یک نیروی بسیار پرقدرت به نام دولت وجود داشته است؛ بنابراین به صنف فرصت داده نشده که به این فکر بیفتد که این کارِ خود من است و دیگران نباید برای من چاره‌اندیشی کنند.
مدیرمسئول روزنامه «ابتکار» همچنین در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین مانعِ اینکه صنف روزنامه‌نگاران یک میثاق اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری تدوین کنند چیست، گفت: قبل از این کار باید یک قدم دیگر برداشته شود. باید اول صنوف شکل بگیرند. نمی‌توان در جامعه‌ای که هنوز هویت جمعی پیدا نکرده و همه در آن فرد فرد هستند، گفت که این مأموریتِ صنف است. باید سازوکار صنف به رسمیت شناخته شود و صنوف واقعی شکل بگیرند. هم صنوف خبرنگاری و هم صنوف مدیریتی باید ایجاد شوند و کار جمعی را تجربه کنند. بخشی از وظایف غیرحاکمیتی واگذار شود و اعتماد به نفس جمعی پیدا شود.
او ادامه داد: وقتی صنف به رسمیت شناخته شد، این وظایف به صنف واگذار می‌شود. الآن زودهنگام است که وقتی هنوز صنف شکل نگرفته، ما بگوییم باید این وظایف را به صنف واگذار کنیم. مشکل ما الآن این است که هنوز چالش‌های زیادی برای شکل‌گیری صنف داریم. باید صنوف شکل بگیرند، یکدیگر را باور کنند، اصل رقابت را در صنف بپذیرند و به قواعد فعالیت‌های جمعی پایبند شوند، این بستر واگذاری این وظیفه است. وقتی این بستر فراهم شد، می‌شود این وظایف به صنوف واگذار شود.
وکیلی سپس در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین مشکلی که در حال حاضر رسانه‌های ما در زمینه اخلاق حرفه‌ای با آن مواجهند چیست، اظهار کرد: به نظر من مجموعه‌ای از مشکلات دست به دست هم داده‌اند که اخلاق حرفه‌ای کاهش پیدا کند. یکی از آن مشکلات این است که اخلاق رسانه تابعی است از اخلاق حاکمیت؛ یعنی نمی‌شود انتظار داشت در حالی که سیاسیون ما که رسانه پژواک آن‌هاست، اخلاق را رعایت نکنند، اخلاق در رسانه رعایت شود. بنابراین ما به عنوان بخشی از جامعه ایرانی تابعی هستیم از جامعه سیاسی‌مان.
او اضافه کرد: سطح اخلاقی رسانه تابعی است از سطح اخلاق سیاسیون ما. اگر ما در بین سیاسیون دچار افت اخلاقی باشیم - که هستیم - قطعا این افت اخلاقی خودش را در کار رسانه‌ای هم نشان می‌دهد. نکته دوم این است که وقتی ضریب امنیت در فعالیت رسانه‌ای پایین باشد، خطای حرفه‌ای و خطای اخلاقی بالا می‌رود. باید ضریب امنیت در رسانه بالا برود تا ضریب اخلاق بالا برود. این‌ها تابع یکدیگر هستند. متأسفانه به هر دلیلی ضریب امنیت رسانه‌ای پایین است. ضریب امنیت کار خبرنگاری پایین است. وقتی ضریب امنیت پایین باشد، ضریب امنیت شغلی، امنیت حرفه‌ای و امنیت اقتصادی پایین است.
وکیلی ادامه داد: وقتی این ضریب پایین باشد، خطای عمدی و سهوی در رسانه بسیار است؛ بنابراین باید کاری کنیم که این امنیت ارتقاء پیدا کند تا روزنامه‌نگار ما بدون دغدغه خاطر و بدون دغدغه‌های حاشیه‌ای بتواند وظایفش را مطابق مُرّ قانون انجام دهد، صحت، صداقت و سرعت با هم جمع شوند و اخلاق حرفه‌ای رعایت شود. الآن سرعت گاهی فدای صحت و صحت فدای سرعت می‌شود. صداقت نیز در جامعه‌ای که به لحاظ اخلاقی همه چیزش در نُرم نیست، حتما آسیب می‌بیند. بنابراین در حالی که روزنامه‌نگار دچار دغدغه ماندن یا رفتن است، به او گفت باید وظایفت را در این استانداردها انجام بدهی. ما حتما باید دغدغه ماندنش را برطرف کنیم تا او هم با فراغت بال وظایفش را انجام بدهد.
او درباره راهکار حل این مشکلات گفت: به نظر من همه این راهکارها باید در طرح جامع رسانه‌ای دیده شود. اگر لایحه نظام صنفی درست شکل بگیرد و درست مسیر قانونی‌اش را طی کند، می‌تواند پاسخگوی مشکلات و سؤالات ما در شرایط جدید باشد. نظام صنفی مهم است و بر لایحه نظام جامع رسانه مقدم است. اول باید نظام صنفی شکل بگیرد، بعد نظام جامع رسانه می‌تواند با تکیه بر نظام صنفی، تأمین‌کننده این حقوق باشد.
انتهای پیام