نبود برنامه‌های جنبی در غرفه‌های کودک، ترجمه‌های ضعیف خلاصه کتاب‌ها، کمبود آژانس‌های ادبی و بالاخره بحث همیشگی نپیوستن ایران به کپی‌رایت محورهای آسیب‌شناسی نماینده اعزامی نویسندگان کودک و نوجوان به نمایشگاه کتاب فرانکفورت است.
محبوبه نجف‌خانی - نویسنده - در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات ایسنا اظهار کرد: بحث توسعه آژانس‌های ادبی بعد از کپی‌رایت در زمره مهم‌ترین مقولاتی است که برای جهانی شدن ادبیات به شدت به آن نیازمندیم.
او در ادامه گفت: من به نمایندگی از طرف انجمن نویسندگان کودک به این نمایشگاه رفته بودم. این اولین باری بود که در نمایشگاه بین‌المللی فرانکفورت نمایندگانی از انجمن تصویرگران و انجمن نویسندگان حضور داشتند. ما برای آن‌که حضورمان در این نمایشگاه مثمرثمر باشد 50 کتاب از برگزیدگان آثار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، برندگان لاک‌پشت پرنده و برگزیدگان شورای کتاب کودک را که طی دو سال گذشته موفق به دریافت جوایزی شده بودند به زبان انگلیسی ترجمه کردیم.
او افزود: البته من این کار را بر عهده پرناز نیری که از داوران جایزه جهانی اندرسن و اعضای هیأت مدیره شورا بود، واگذار کردم. اگرچه بحث سفارش این کار و اصولا بحث اعزام ما مقوله‌ای دیرهنگام بود اما بنا شد تا حتما این چکیده‌ها را تهیه کنیم. اگرچه وقتی به آن‌جا رسیدیم متوجه شدیم یک‌سری از کتاب‌هایی که ما انتخاب کرده بودیم در نمایشگاه نیست و انجمن ناشران اگرچه بحث تهیه خلاصه کتاب‌ها را مطرح کرده بود، ولی خود پیش‌تر در این زمینه وارد عمل شده و با ترجمه‌های ضعیف به معرفی برخی از آثار از طریق بروشور تبلیغاتی خود پرداخته بود.
این عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان تأکید کرد: به هر حال کتاب‌ها توسط پرناز نیری که خود سابقه ترجمه خلاصه کتاب‌های برگزیده شورای کتاب کودک از سال 42 تا 85 را در کارنامه خویش برای ارسال آن‌ها به کتابخانه ملی آمریکا دارد، انجام شد، اما در نهایت متوجه شدیم که پیش از ما خلاصه برخی از کتاب‌ها ترجمه و ارسال شده‌اند.
ضعف خلاصه‌نویسی‌های پشت جلد
محبوبه نجف‌خانی با اشاره به ضعف خلاصه‌نویسی پشت جلد کتاب‌های تألیفی گفت: خلاصه‌نویسی مقوله‌ای تخصصی است ولی در ایران خلاصه‌های خیلی ضعیفی تهیه می‌شود و در پشت کتاب‌ها قرار می‌گیرد که نمی‌تواند در جذب مخاطب تأثیری داشته باشد. اگر کار کارشناسی‌شده‌ای در مورد خلاصه‌نویسی صورت گیرد و ترجمه‌هایی با فکر و زبان کشور مقصد انجام شود بی‌تردید در جذب مخاطب تأثیر دارد، اما این دو مقوله در جامعه ما صورت نمی‌گیرد و ترجمه‌ها عمدتا تحت‌الفظی هستند، بنابراین هیچ حسی را در مخاطب بیدار نمی‌کنند.
نمایشگاه‌هایی که برای فروش کپی‌رایت کتاب‌ها نیستند
نماینده اعزامی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت 2014 اظهار کرد: از مشکلات ما این است که تصور می‌کنیم نمایشگاه‌های بین‌المللی محلی برای فروش کپی‌رایت کتاب‌هاست، در حالی‌که اصلا این‌طور نیست و اگر در آن‌جا کپی‌رایتی فروخته می‌شود و قراردادی بسته می‌شود، همه این‌ها منوط به طراحی پیش‌مقدماتی است که طی سال برای آن‌ها فکر و کار شده است. یعنی نویسندگان و آژانس‌های ادبی در طول یک سال از طریق ارتباطاتی که با یکدیگر دارند، بهترین‌های خود را شناسایی و به یکدیگر معرفی می‌کنند، در حالی‌که ما به علت ضعف و کمی آژانس‌های ادبی‌مان عملا از چنین امکاناتی برخوردار نیستیم.
بی‌اعتنایی به کپی‌رایت و عواقب آن
او سپس با اشاره به این‌که یکی از مهم‌ترین موانع برای جهانی شدن ادبیات ایران هنوز بحث نپوستن ایران به قانون کپی‌رایت است، گفت: این بی‌اعتنایی به قرارداد جهانی باعث شده است تا نسبت به ایران و ناشران ایرانی نوعی بی‌اعتمادی شکل بگیرد. نویسندگان آن سوی مرزها حاضر نیستند کتاب‌های‌شان را به ما بدهند و با صراحت می‌گویند وقتی شما کتاب‌های ما را بی‌اجازه می‌خرید و ترجمه می‌کنید بدون این‌که هیچ حق و حقوقی را برای ما قائل شوید، چگونه انتظار دارید ما برای شما حقی درنظر بگیریم؟!
جای خالی زندگی امروزه در کتاب‌های تالیفی
این مترجم افزود: از سوی دیگر ناشران خارجی معتقدند نویسندگان ما هیچ تصویر روشن و امروزی‌ای از زندگی یک ایرانی در داستان‌های‌شان ندارند. آن‌ها می‌گویند، شما در کتاب‌های‌تان زندگی امروزی را نگنجانده‌اید. این خاص ادبیات بزرگسال نیست و حتی در ادبیات کودک‌تان نیز زندگی امروزی دیده نمی‌شود. شما در گذشته‌تان زندگی می‌کنید و اصلا به‌روز نیستید، در حالی‌که ما علاقه‌مندیم کتاب‌هایی را بخریم که مسائل و دغدغه‌های انسان امروزی را نشان دهند.
او خاطرنشان کرد: البته من به شخصه با این نظر آنان به شدت موافقم. نویسندگان کودک ما باید از خاطرات کودکی خود فاصله بگیرند و عمیق‌تر به زندگی نوجوان امروزی نگاه کنند. تجربه نگارش مجموعه «رمان‌های نوجوان امروز» به خوبی نشان داد که نوجوانان ما هم معتقدند چون خود را در شخصیت‌های رمان‌های‌شان نمی‌بینند، از کتاب‌ها فاصله گرفته‌اند.
درستی چیدمان کتاب‌ها
نجف‌خانی با تقدیر از دست‌اندرکاران چیدمان نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت 2014 گفت: امسال برخلاف سال‌های گذشته غرفه ایرانیان از چیدمان قابل قبولی برخوردار بود و همین موضوع سبب شده بود تا ایرانیان خارج از کشور بتوانند و بخواهند با افتخار در این غرفه‌ها حضور پیدا کنند. مضاف بر این‌که حضور چهره‌های متفاوت‌تر در این نمایشگاه فرصتی را پدید آورد تا برخلاف سال‌های گذشته بتوان چهره‌های متفاوت‌تری را در این نمایشگاه دید و با آن‌ها آشنا شد. حضور دکتری که می‌توانست به شش زبان زنده جهانی به صورت مسلط صحبت و مراجعان را راهنمایی کند خود از نقاط برجسته نمایشگاه فرانکفورت 2014 برای ما بود و بالاخره هدایایی که در غرفه ایرانیان به بهانه‌های مختلف در اختیار مدعوین قرار می‌گرفت با زیرکی همراه بود و به همه آنان صنایع دستی اهدا می‌شد.
بخش کودک بدون برنامه‌های جنبی
این مترجم ادبیات کودک و نوجوان گفت: متأسفانه علی‌رغم تزیین خوب غرفه کودکان به دلیل نبود هیچ برنامه جنبی مخاطبان زیادی از این غرفه دیدن نکردند. ضعف غرفه کودکان در زمینه طراحی برنامه‌های جنبی در این نمایشگاه باعث شده بود تا اغلب بازدیدکنندگان به سمت غرفه‌های بزرگسالان سرازیر شوند. حتی دو برنامه سخنرانی من که به زبان انگلیسی بود و رونمایی کتاب «خمره» هوشنگ مرادی کرمانی که می‌توانست مخاطبان زیادی را جذب غرفه کودکان ایرانی کند، در بخش بزرگسالان انجام شد. با این حساب باید برای حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی در بخش کودکان برنامه‌ریزی‌های خاص‌تری طراحی شود. مثلا می‌شد با طراحی یک‌سری مسابقه یا برپایی نمایش‌های عروسکی مثل آن‌چه نشر چکه به آن سامان داد و با اجرای پانتومیم باعث جلب مخاطبان در غرفه کودکان شد و برای کودکان و نوجوانان علاقه‌مند به حضور در این نمایشگاه‌ها برنامه‌ریزی خاص‌تری اعمال کرد.
خمودگی و سکوت در غرفه کودکان
نماینده اعزامی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به نمایشگاه بین‌المللی فرانکفورت 2014 با تأکید بر این‌که غرفه کودکان از خمودگی و سکوت زیادی برخوردار بود، گفت: مراجعه‌کنندگان به این بخش بسیار کم بودند و اکثر کسانی که به این بخش وارد می‌شدند صرفا مجذوب تصاویر کتاب‌ها بودند تا متون آن‌ها. یعنی علی‌رغم این‌که تصویرگری ما می‌تواند در چنین نمایشگاه‌هایی حرکت کند، متن‌ها مغفول‌اند و اصلا حرکت نمی‌کنند، چرا که ترجمه‌های آن‌ها عمدتا تحت‌الفظی و فارغ از استانداردهای بین‌المللی است.
محدودیت آژانس‌های ادبی
نجف‌خانی همچنین با اشاره به محدودیت آژانس‌های ادبی در ایران گفت: در سطح جهانی، ادبیات و آثار مکتوب از طریق آژانس‌های ادبی شناخته شده و به جهانیان شناسانده می‌شوند و همین باعث سرمایه‌گذاری در حوزه ادبیات می‌شود. یکی از معروف‌ترین آژانس‌های ادبی ما آژانس غزال بود که آن هم آن‌چنان که خود می‌گوید بدون حمایت دولت نمی‌تواند کار کند و متأسفانه این آژانس ادبی به ادبیات کودک و نوجوان اهمیتی نمی‌دهد، بنابراین ما به عنوان نویسندگان کودکان و نوجوانان در عمل سهمی در این نمایشگاه جهانی نداریم، در حالی که اگر از سازمان‌های غیردولتی ادبیات کودک در این نمایشگاه‌ها استفاده شود و آنان نیز در ساماندهی این مقوله نقشی داشته باشند، خواهیم دید که چقدر نگاه‌ها متفاوت می‌شود و گام برداشتن به سمت جهانی شدن تسهیل می‌شود.
انتهای پیام