عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آموزش و پرورش در پاسخ به برخی انتقادها مبنی بر چرایی به کار نبردن آثار برخی از بزرگان، شعرا و نویسندگان معاصر در کتب درسی، گفت: موضوعات در آموزش و پرورش امنیتی نیست، بلکه نگاه منتقدان امنیتی است. کتب درسی با در نظر گرفتن همه طبقات تدوین می‌شود، لذا معتقدیم باید با "رعایت برنامه‌ها"، قابلیت‌هایی را در خود ایجاد کند.
دکتر فریدون اکبری شیلدره در گفت‌وگو با خبرنگار «آموزش و پرورش» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با بیان اینکه هر کتاب درسی بر بنیان آبشخورهای پیشین شکل می‌گیرد و پیش از تدوین پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی داشته، افزود: یکی از موضوعاتی که سازو کار کتب درسی را تعیین می‌کند، رویکرد مبتنی بر «برنامه درسی» است، لذا هر منتقدی پیش از ورود به کتاب درسی باید پیش درآمدهای آن را ببینند.
رییس گروه زبان و ادب فارسی تصریح کرد: رویکرد برنامه درسی فارسی و زبان‌آموزی از اول دبستان تا دوره پیش دانشگاهی مبتنی بر برنامه درس ملی است و این برنامه همانند چتری بسیار فراخ بر سر نظام آموزشی کشور است که تمام پهنای جغرافیای فرهنگی نظام آموزش رسمی را تحت پوشش " شکوفایی فطرت" قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: گروه زبان و ادب فارسی به عنوان بخشی که سازمان دهنده محتوای رسمی کشور است، با نگاه مهارتی به این حوزه پرداخته و در صدد پرورش مهارت‌های زبانی است، لذا دو قلمرو مهارت "خوانداری" و "نوشتاری" برای آن در نظر گرفته شده است.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش ادامه داد: در قلمرو «خوانداری» به مسئله درک، تحلیل متن، نقد و دریافت در سازماندهی محتوایی پرداخته‌ایم و در قلمرو «نوشتاری» نیز متناسب با مخاطبان از اول دبستان تا پایان دوره پیش دانشگاهی رویکردهای محتوایی در نظر گرفته شده است.
اکبری گفت: منتقدان ممکن است به تناسب هر پایه و هر کتاب درسی نگاه ویژه‌ای داشته باشند، اما آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد این است که در سازماندهی محتوایی بر پایه این برنامه‌ها یک نگاه پیوستاری داریم و این نگاه با گنجایش ویژه از اول ابتدایی تا پایان سال دوازدهم را دربر می‌گیرد، لذا انتظار آموزش و پرورش و مولفان کتب درسی این است که اگر منتقدان به یک پایه تحصیلی نگاه می‌کنند، 11 پایه درسی دیگر را نیز مد نظر داشته باشند و اگر چنین نباشد دچار نگاه تک بعدی شده‌اند.
رییس گروه زبان و ادب فارسی خاطر نشان کرد: بخشی از انتقادها نشان می‌دهد که منتقدان و نویسندگان نگاه پیوستاری تدوین کتب درسی را نمی‌شناسند و یا شاید به اسناد دسترسی ندارند، لذا بر مویرگ واژگان کتاب فارسی یک پایه خیمه زده‌اند بدون آنکه گام‌های پیش و پس آن را ببینند، بنابراین از نگاه مولفان کتب درسی این نگاه یک آسیب است.
وی درباره نظر منتقدانی که به بخش‌هایی از کتاب تاخته‌اند نیز با بیان اینکه کتاب درسی نماینده جغرافیای فرهنگی کشور و زبان و ادب فارسی و همچنین زبان رسمی و ملی ایران است، گفت: مولفان کتب را بر پایه برنامه درسی و برای تمام پهنای فرهنگی کشور تدوین می‌کنند، اما اینکه از زوایای متفاوت تنها یک صفحه یا یک موضوع را ببینیم با منطق خردورزانه و انصاف نقد سازگاری ندارد.
اکبری گفت: برخی از نکات که در رسانه‌ها بر اساس خاطرات دوران تحصیل داستان نویسان کتب کودک و نوجوان عنوان می‌شود که بازخورد کشوری آن تب لرزه‌هایی را ایجاد می‌کند که به حق نیست، چرا که عده‌ای برای تدوین کتب زحمت می‌کشند و یک نفر در مصاحبه‌ای اعلام می‌کند کتابهای درسی نسبت به شخصیت‌های معاصر بی‌اعتناست!
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش گفت: از 36 شخصیت داستانی کتاب سوم ابتدایی امسال، 12 شخصیت از جمله اسدالله شعبانی، روانشاد امین‌پور، فریبا کلهر، فاطمه سلحشور صمصامی، کیانوش، بیوک ملکی، یمینی شریف و ناصر کشاورز از جمله نویسندگان "معاصر" هستند.
وی ادامه داد: افرادی که نقدی دارند دقیقا بر پایه کتاب درسی فعلی باید باشد نه کتابهای سنوات گذشته. پاسخ انتقادات مربوط به نبود شخصیت‌های معاصر در کتاب‌هاست حال آنکه در کتاب پایه ششم که سال 91 چاپ شد، نویسنده تعجب کرده بود که چطور متنی از "مرادی کرمانی" چاپ شده است.
رییس گروه زبان و ادب فارسی با تاکید بر اینکه آموزش و پرورش همواره به دنبال آثار ناب و تازه است، گفت: واقعیت حضور در کتابهای درسی به تناسب مخاطب، زبان و رعایت واژگان بلامانع است و آموزش و پرورش نیز تردیدی در این باره ندارد.
وی ادامه داد: هر متنی که ویژگی‌های علمی آموزشی را داشته باشد، وارد کتاب می‌شود و محدودیت‌هایی که برای ورود به کتابهای درسی وجود دارد، موضوعاتی نیست که در بحث‌های منتقدین از جمله آقای یوسفی به عنوان یکی از نویسندگان حوزه کودک و نوجوان مطرح شده است.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه موضوعات در آموزش و پرورش امنیتی نیست، بلکه نگاه منتقدان امنیتی است، اضافه کرد: کتاب درسی برای همه طبقات است، لذا معتقدیم باید با رعایت برنامه‌ها، قابلیت‌هایی را در خود ایجاد کند.
رییس گروه زبان و ادب فارسی اظهار کرد: اگر محدودیتی عنوان می‌شود، این محدودیت مربوط به برنامه است، نه محدودیت امنیتی. به این معنا که برنامه این اجازه را به آموزش و پرورش می‌دهد و برای مثال برای یک درس در مقطع ابتدایی 17 فصل در نظر گرفته شود.
اکبری گفت: در نقد کتب درسی باید به رویکرد، اهداف و اصول توجه داشته باشیم و اگر این موارد در کتابها رعایت نشده بود، به آموزش و پرورش بتازید.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش خاطر نشان کرد: یکی از محدودیت‌های کتابهای درسی، ظرفیت گنجایش مطالب است، لذا این گنجایش در کتابها وجود ندارد که به تمام چهرهها بپردازیم. بنابراین باید به بنیان‌های محدود‌سازی کتابهای درسی توجه داشت و هیچ موضوع دیگری غیر از این نیست.
وی ادامه داد: کسی از بیرون آموزش و پرورش امر و نهی نمی‌کند، بلکه بر اساس نگاه کارشناسی و آموزشی این کتابها تدوین می‌شود.
اکبری درباره انتقاد عبدالجواد کاکایی، شاعر و ترانه‌سرا درباره استفاده از ادبیات دری در کتابهای فارسی، گفت: باید ایشان منظور خود را از اینکه چه چیزی را دری می‌دانند و چه چیزی را فارسی، عنوان کند. اگر در کتاب ششم ابتدایی نثری آمده است که عنوان می‌شود به زبان دری است، باید بگویم که این متن ستایش از ابوعلی بلعمی و مربوط به سده چهارم در تاریخ نثر است و جزو درخشان‌ترین نثر‌های فارسی است و سرمشق نوشتاری برای دانش‌آموزان نیست.
به گفته اکبری، 99 درصد کف متن‌های به کار رفته در کتب فارسی، به سمت ادبیات معاصر است و یک درصد به سبب آشنایی مخاطب با برخی از متن‌های فاخر فارسی آمده است.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه سرفصل‌ها و محتوای کتب را برنامه درس ملی مشخص می‌کند، اظهار کرد: مولفان و دست‌اندرکاران تدوین کتاب نمی‌توانند خارج از این چارچوب عمل کنند.
وی ادامه داد: برخی از انتقادهایی که در مورد نبود متخصص ادبیات داستانی در بین مولفان کتابهای درسی عنوان شده، به حق نیست چرا که شورا وظیفه نظارتی و علمی بر محتوا را دارد و مطالب توسط تیم مولفان به نگارش درمی‌آید.
اکبری تصریح کرد: در این تیم مولفان، متخصص ادبیات کودک، روانشناسی کودک و متخصص حوزه‌های موضوعی ویژه وجود دارد، ضمن آنکه این افراد اعضای رسمی شورا هستند و هر کتابی که تولید می‌شود، قبل از چاپ، پیش‌نویس کتابها را برای نویسندگان ارسال می‌کند. برای نمونه سال گذشته محتوای کتاب فارسی برای نویسندگانی چون رهگذر، رحماندوست، مرادی کرمانی و در مجموع برای 32 نفر از شاعران و نویسندگان ارسال شده است.
وی ادامه داد: این مراحل جزو اقداماتی است که برای تدوین بنیان یک کتاب درسی انجام می‌شود و با توجه به اینکه کتابهای درسی در خانه همه ایرانیان قرار دارد، باید به عنوان مسئول پاسخگو باشند؛ ضمن آنکه از تمام امکانات علمی موجود و در دسترس برای تدوین کتاب استفاده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که پیش‌نویس کتابها به شورای علمی این فرهنگستان ارسال می‌شود.
رییس گروه زبان و ادب فارسی تصریح کرد: در دهه 60 کتابهای درسی تک مولفی بود اما در سالهای اخیر به سمت تالیف گروهی رفته، به طوری که پایه ششم ابتدایی دارای گروه تالیف 12 نفره است؛ لذا معتقدم به دلیل ناآگاهی جامعه از پس صحنه‌های تولید کتاب که ضعف اطلاع رسانی آموزش و پرورش نیز هست، مبنای قضاوت اعلام "اسامی نویسندگان" قرار می‌گیرد که به عنوان مولفان در کتابهای درسی درج می‌شود مبای قضاوت قرار می‌گیرد، اما حقیقت ماجرا این نیست.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آموزش و پرورش همچنین در پاسخ به منتقدانی که معتقدند هیچ خلاقیتی در متن کتاب فارسی دیده نمی‌شود، خاطرنشان کرد: باید مشخص شود که تعریف منتقدان از خلاقیت چیست و به دنبال چه موضوعی برای خلاقیت متن برای دانش آموزان ابتدایی هستند؟ آموزش و پرورش همواره به دنبال این بوده که به گونه‌ای کتب درسی را طراحی کند که با ذائقه همه دانش آموزان با انواع سطح هوشی سازگاری داشته باشد.
وی ادامه داد: بخشی از مطالب برای تکمیل کتابها در قالب «کتاب راهنمای معلم» تدوین شده که توصیه می‌شود منتقدان کتب درسی به این کتابها نیز مراجعه کنند.
اکبری با بیان اینکه کتاب درسی قرار نیست ادیب پروری و شاعرپروری کند، اضافه کرد: ماموریت کتاب درسی آموزش عمومی است و در این آموزش، محتوا مبتی بر فرهنگ ایران اسلامی است، لذا فضای کتب درسی با هدف آموزش عمومی طراحی می‌شود؛ از سوی دیگر 12 نمونه درخشان زبانی نداریم که از پایه اول تا دوازدهم در قالب آن متون را طراحی کنیم، به ناچار به استفاده از آثار درجه دوم روی می‌آوریم.
رییس گروه زبان و ادب فارسی تاکید کرد: محدویت هنجاری که باید در تدوین موضوعات و مطالب کتاب مد نظر باشد آموزش و پرورش را برآن داشته تا براساس نیاز گروه‌های سنی مطالب را در کتب وارد کند لذا اگر این مطالب با سن و نیاز دانش آموز همخوانی نداشته باشد نه تنها به اهداف تعیین شده نمی‌رسیم، بلکه اثرات منفی نیز خواهد داشت.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آموزش و پرورش خاطرنشان کرد: به گمان کتاب درسی جای بیشتری برای مطالعه دارد و هرچه مورد توجه قرار گیرد قطعا به آموزش عمومی کشور کمک خواهد کرد، البته باید توجه داشت که برای ارائه نظرات و نقدها باید افرادی وارد حوزه‌های نقد و بررسی شوند که آشنایی کامل با کتب درسی داشته و نسبت به آن اشراف داشته باشند.
وی با بیان اینکه امسال کتب درسی پایه اول متوسطه اول جدیدالتالیف هستند گفت: از سال 95 کتابهای دوره متوسطه دوم نیز با تالیف جدید در اختیار دانش آموزان قرار خواهد گرفت.
اکبری بار دیگر تاکید کرد: چهره‌ای نداریم که به دلیلی کنار گذشته شده باشد، به عنوان مثال "صادق هدایت" از چهره‌هایی است که در پیش درآمد یک درس به عنوان چهره درخشان ادبیات داستانی مورد استفاده قرار گرفته لذا تنها فروغ فرخزاد و شاملو از چهرهها و بزرگان ادب فارسی هستند که در کتابهای درسی از اثر آنها استفاده نشده است.
رییس گروه زبان و ادب فارسی ادامه داد: معتقدم حضور آثار این بزرگان موضوعی نیست که منع شود چراکه اگر محدودیتی قائل شویم باید جایگزینی مناسب و بهتر برای آن داشته باشیم، لذا با این رویکرد می توانیم متن‌هایی را انتخاب کنیم که متناسب با ذائقه کودک و نوجوانان باشد و البته این انتخاب باید با برنامه درس ملی سازگاری دشته باشد.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آموزش و پرورش گفت: به نظرم اگر جای آثار شاملو و فروغ در کتب درسی خالی است باید آن را در دوره‌های آموزش تخصصی از جمله دانشگاه‌ها جستجو کرد چراکه زبان نمادینی که در آثار این بزرگان ادب فارسی وجود دارد این قابلیت را دارد که در دوره‌های تحصیلی بالاتر به آن پرداخته شود.
انتهای پیام