کتاب‌های درسی ادبیات با انتقادهای بسیاری مواجه‌اند، از جمله جای خالی نام‌های بسیاری در ادبیات معاصر و این‌که کتاب‌ها دیر مورد بازنگری قرار می‌گیرند.
به گزارش خبرنگار ادبیات و نشر خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، برای بسیاری از دانش‌آموزان، کتاب‌های درسی ادبیات شاید در سال‌هایی تنها مواجهه آن‌ها با شعر و داستان مکتوب باشند؛ اما چرا این کتاب‌ها در بخشیدن لذت خواندن گشاده‌دستی ندارند؟
روزهای پایانی شهریور، بچه مدرسه‌یی هم که نباشید، بوی پاییز با حال و هوای مدرسه همراه است و نوستالژی کتاب‌های تازه و ورق‌نخورده. کتاب‌های نو را که می‌گرفتیم، جلدشان می‌کردیم. بین همین جلد کردن‌ها، ورق زدن کتاب‌ها و دیدن درس‌هایی که باید خواند، حس و حال دیگری داشت. اما کتاب‌های ادبیات همیشه جادویی‌تر بودند، پر از قصه و شعر که می‌شد بین‌شان گم شد. اما همیشه نام‌هایی در این کتاب‌ها غایب بودند.
کتاب‌های درسی ادبیات برای بسیاری از دانش‌آموزان اولین مواجهه‌شان با ادبیات هستند و بسیاری داستان و شعر را برای اولین‌بار از پنجره کتاب‌های درسی تجربه می‌کنند؛ تجربه‌ای که شاید تا سال‌ها بعد هم تنها در مدرسه و بین کتاب‌های درسی برای آن‌ها قابل لمس باشد و کسی به این فکر نباشد که برای آن‌ها کتاب‌های غیردرسی تهیه کند. برای همین هم تدوین و نگارش کتاب‌های درسی بسیار بااهمیت است، چون این دریچه می‌تواند آن‌ها را شیفته کتاب و ادبیات کند و آن‌ها را نسلی علاقه‌مند به کتاب بار بیاورد یا نسلی بی‌تفاوت به ادبیات.
اما به نظر می‌رسد این دریچه در کشور ما آن‌چنان گشوده نیست و نتوانسته است همه آن چیزی را که ما به عنوان سرمایه ادبی کشور و حتا ادبیات خارجی در دسترس داریم، به دانش‌آموزان که مخاطبان کتاب‌های رنگ به رنگ ادبیات پایه‌های مختلف هستند، ارائه کند. در حوزه ادبیات قدیم به نظر می‌رسد این کتاب‌ها گشاده‌دست‌ترند، اما در ادبیات نو و چهره‌های معاصر کمی دست به عصا‌تر راه رفته‌اند.
این کتاب‌ها سال‌هاست در جایی متوقف شده و به‌روز نشده‌اند و از ادبیات دهه‌های اخیر کم‌تر مطلبی در آن‌ها ارائه شده است. تنها در بخش ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی می‌توان آثاری را در این کتاب‌ها دید که متعلق به شاعران هم‌دوره ما باشد. از سوی دیگر، این کتاب‌ها تنها دایره محدودی از نویسندگان را در خود جای داده‌اند و دانش‌آموزان در مقطع‌ها و کتاب‌های مختلف ادبیات تنها با آثاری از نویسندگان و شاعران تکراری مواجه‌اند؛ با این‌که نویسندگان و شاعران مطرح بسیاری هستند که هیچ نام و اثری از آن‌ها در این کتاب‌ها نیست. در این میان هستند شاعران و نویسندگان درجه چندی هم که با گنجانده شدن آثاری از آن‌ها در کتاب‌های درسی، شهرتی دست و پا کرده و بعضا کتاب‌های‌شان را هم راحت‌تر در بازار نشر کتاب به فروش رسانده‌اند.
در ادامه مروری داریم بر نام نویسندگان، شاعران و مترجمان معاصر که در کتاب‌های درسی ادبیات از آن‌ها متنی آمده یا تنها نامی برده شده است:
نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان
در میان صفحه‌های کتاب ادبیات فارسی دوره دبستان در مقطع پنجم ابتدایی از میان نویسندگان و شاعران ادبیات کودکان و نوجوانان نام‌هایی چون محمدجواد محبت، هوشنگ مرادی کرمانی، قیصر امین‌پور، احمد بهمنیار، مرجان کشاورز، جعفر ابراهیمی، بیوک ملکی، جواد محقق و مریم شریف رضویان را می‌توان دید.
ادبیات مشروطه
اما در کتاب‌های عمومی دوره دبیرستان، از چهره‌های ادبیات مشروطه آثاری از شاعران و نویسندگانی چون علی‌اکبر دهخدا، سیداشرف‌الدین حسینی (نسیم شمال)، سیدمحمدرضا میرزاده عشقی، عبدالرحیم طالبوف، محمدابراهیم فرخی یزدی، ملک‌الشعرا بهار، عارف قزوینی و زین‌العابدین مراغه‌ای آمده است.
شعر
در این کتاب‌ها همچنین شعر شاعرانی چون سیدمحمدحسین بهجت تبریزی (شهریار)، پروین اعتصامی، نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث (م. امید)، هوشنگ ابتهاج، سهراب سپهری، طاهره صفارزاده، محمدرضا شفیعی کدکنی، مهدی حمیدی، رهی معیری، سیدعلی موسوی گرمارودی، امام خمینی (ره)، مهرداد اوستا، سیدمحمدحسین طباطبایی منتشر شده است.
از شاعرانی چون ابوالقاسم لاهوتی، تقی رفعت، شمس کسمایی و جعفر خامنه‌ای به عنوان شاعران شعر نو یاد شده و شعری از آن‌ها در این کتاب‌ها نیست.
در این بین، نام شاعران بسیاری در کتاب درسی نیست؛ چهره‌هایی مثل احمد شاملو که بنیان‌گذار شعر سپید است یا فروغ فرخزاد که از تأثیرگذاران بر جریان شعر معاصر است.
ادبیات انقلاب و دفاع مقدس
از میان شاعران و نویسندگانی هم که در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نوشته‌اند، به چهره‌هایی چون سیدحسن حسینی، مرتضی آوینی، محمدرضا عبدالملکیان، مصطفی چمران، پرویز خرسند، حمید سبزواری، حمیدرضا طالقانی، قیصر امین‌پور، سلمان هراتی، فاطمه راکعی، وحید امیری، محمدعلی معلم دامغانی، نصرالله مردانی، مصطفی علی‌پور و علیرضا قزوه می‌توان اشاره کرد.
داستان
اما جالب‌ترین بخش آن‌جاست که در حوزه داستان، نمونه آثاری از نویسندگانی چون بزرگ علوی، غلامحسین ساعدی، سیمین دانشور، محمدعلی جمال‌زاده، جمال میرصادقی و رسول پرویزی در کنار افرادی چون جلال آل احمد، نادر ابراهیمی و سیدمهدی شجاعی آمده است.
البته در این کتاب‌ها تنها به ذکر نام نویسندگانی چون محمود دولت‌آبادی و صادق هدایت بسنده شده و آثاری از آن‌ها در کتاب‌های ادبیات نیست. در این بین، در کتاب زبان فارسی اول دبیرستان، در آموزش توصیف، دو خط از داستان «کنیزو»ی منیرو روانی‌پور آمده است.
میرزاعبدالحسین صنعتی‌زاده، مشفق کاظمی، عباس خلیلی و یحیی دولت‌آبادی هم دیگر نویسندگان مورد اشاره در کتاب‌های درسی هستند.
البته در این بخش که گویا خط قرمزهای موجود در تألیف کتاب‌های درسی کم‌تر مدنظر قرار گرفته، اما باز هم نام داستان‌نویسان بسیاری حتا مورد اشاره هم قرار نگرفته است.
مقاله و سفرنامه
در کتاب‌های ادبیات فارسی دبیرستان، مقاله‌ها، نوشته‌ها و سفرنامه‌هایی هم از ایرج افشار، غلامعلی حداد عادل، عبدالحسین زرین‌کوب، محمدعلی اسلامی ندوشن، محمد صناعی، عبدالحسین وجدانی، علی شریعتی، محمد بهمن‌بیگی، غلامحسین یوسفی، محمرضا حکیمی و مرتضی حکیمی آمده است.
به نام محمد دبیرسیاقی، عبدالله مستوفی و محمدتقی مدرس رضوی هم به عنوان مصحح آثار اشاره شده است.
شعر فارسی شاعران غیرایرانی
از میان شاعران فارسی‌زبان غیرایرانی از بین شعر شاعران افغان، تاجیک و پاکستانی، شعر شاعرانی چون محمدکاظم کاظمی، اسکندر ختلانی، عبید رجب، محمدابراهیم صفا و اقبال لاهوری در کتاب‌های درسی آمده است.
از شاعرانی چون خلیل‌الله خلیلی و صفیه گلرخسار نیز نام برده شده است.
ترجمه
ادبیات خارجی که به کتاب‌های درسی راه یافته است، به قلم مترجمانی چون پرویز داریوش و جلال آل احمد، یوسف اعتصام‌الملک، بدرالدین کتابی، سعید سعید‌پور، محمدتقی مقتدری، ثمین باغچه‌بان، ع. پاشایی، حسین خدیوجم، حسینقلی مستعان، فرامرز سلیمانی، جواد فاضل و احمد کریمی حکاک است.
طنز
در کتاب‌های ادبیات فارسی دبیرستان، طنزهایی هم از جلال رفیع و کیومرث صابری فومنی (گل‌آقا) آمده و به نام ابوالقاسم حالت اشاره شده است.
مؤلفان کتاب‌های درسی
همچنین از میان مولفان کتاب‌های درسی می‌توان به افرادی چون محمد پارسانسب، حسن ذوالفقاری، محمدرضا سنگری، اصغر ارشادسرابی، حسین داودی، محمد شهری، غلامرضا عمرانی، حسین قاسم‌پور مقدم، سیداکبر جعفری، منصور رستگار فسایی، محمدرضا زرسنج، عزیز شبانی، افضل مقیمی، جمال صدری، سیدمهدی نوریان و مسعود تاکی اشاره کرد.
گزارش: آزاده شمس، خبرنگار ایسنا
انتهای پیام