ویلیام هرشل (1738-1822) منجم بزرگ آلمانی – انگلیسی را همه علاقه‌مندان نجوم می‌شناسند. وی کاشف سیاره «اورانوس» و دو قمر این سیاره و نیز دو قمر «زحل» بوده است. کشف تابش فروسرخ نیز از دستاوردهای اوست.
به گزارش سرویس علمی ایسنا، سال‌های آخر عمر هرشل مصادف بود با زمانی که عباس میرزا نایب‌السلطنه، پنج نفر از جوانان ایرانی را برای تحصیل علوم و فنون جدید به انگلستان فرستاده بود. دو تن از این محصلان به نام میرزا صالح شیرازی و میرزا محمدجعفر که اولی به تحصیل تاریخ و ادبیات و حکت طبیعی و دیگری به فرا گرفتن شیمی و طب مشغول بودند، علاقه‌مند شدند که با این منجم نامدار، هرشل، ملاقات کنند. دکتر گریگوری نامی که معلم میرزا محمدجعفر بود سفارشنامه‌ای به هرشل نوشت و دو محصل ایرانی با آن توصیه نامه به دیدار هرشل در شهر باث رفتند. این دیدار در روز سوم اکتبر 1818 صورت گرفت.
شرح این ملاقات را میرزا صالح شیرازی در سفرنامه خود آورده و نشریه اخبار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی(شماره 66 و 67) به نقل از شماره دوم مجله یادگار (مهر ماه 1323) آن را به عنوان یکی از اولین نمونه‌های تماس ایرانیان با علم و تمدن جدید که حاکی از کنجکاوی و دانش‌طلبی محصلان ایرانی در دو قرن پیش است، بازنشر کرده است که خواندن شرح آن با همان نثر دو قرن پیش، خالی از لطف نیست:
«روز چهارشنبه سی‌ام اکتبر (1818) هنگام صبح نهار کرده و از آن پس بدیدن سر ولیم هرشل، منجم بزرگ انگلند که در حوالی آنجا (یعنی شهر باث) خانه دارد رفتیم. معزی‌الیه از اهالی جرمنی است. پادشاه هذالعصر دوربینی ساخته است یعنی بحمایت سر ولیم هرشل مزبور و اخراجات آن را جارج ثالث کرده. دوربین مزبور چهل پا طول دارد و سه پا عرض آنست که عبارت از سیزده ذرع طول و یک ذرع دهنه آن است. در سال 1781 عیسوی، سر ولیم مذکور ستاره سیاره‌ای پیدا کرده است که نام آن را «جارجیم سیدس» گذارده. سیاره مزبور دوره فلکی را هشتاد و دو سال یک دفعه طی می کند و بعد مسافت او بزمین دو مقابل زحل است و با چشم بدون دوربین دیده نمی‌شود.
داکتر گریگوری شرحی در این خصوص به سر ولیم هرشل نوشته. دکتر گریگوری را نیز بنزد سر ولیم فرستاده معزی‌الیه به محض خواندن نوشته مذکور پسر خود را به درخانه فرستاده ما را داخل باندرون کرد، عمه‌ای* دارد که مشارالیها نیز مهارت تام تمامی در نجوم دارد بلکه اکثر مردم چنین می‌دانند که سیاره مزبوره را مشارالیها پیدا کرده.
مشارالیها با زن سرولیم نزدیک به ما آمده تعارفات چند به جا آورده از آن پس سرولیم آمده پیرمردی هشتاد و پنج ساله نزدیک ما آمد لرزان و خیزان تعارفی کرد با ما گفت‌وگو کرد و عذر از ما خواست که من به علت پیری همراهی به شما نمی‌توانم کنم، پسر من به همراه شما خواهد آمد و آنچه لازم است از نشان دادن دوربین و تحقیقات نجوم به شما حالی می‌کند و خود به خلوت خرامید و ما سپاسگزار احسان او شدیم و الحق از وضع رفتار و کردار سر ولیم هرشل مزبور هر دوی ما منتهای امتنان به هم رسانیده به همراه پسر سر ولیم نزدیک به دوربین مزبور رفته مثل منجنیق چرخی بلند ساخته دوربین مذکور را در آن بسته دو دوربین دیگر که از آن کوچکتر است ساخته. بعد ملاحظه دوربین‌ها و گفت‌وگوی بسیار در باب دوربین گفت قیمت منجنیق بزرگ و کوچک و سه عدد دوربین و سند اخراجات همه بیست هزار پوند شده از سر کار پادشانی بآنها رسیده، بعد از آن ما هر دو شکرگزاری کرده، بعد از خروج از آنها داخل بوبندزار شدیم.»
*منظور، خواهر سر ولیام هرشل به نام کارلین لوکرسیا هرشل است که در اعمال نجومی، معین و دستیار برادر بوده و ضمن شناسایی چند ستاره سحابی در پیدا کردن اورانوس با برادر خویش شرکت داشته است. مجمع نجومی انگلیس در سال 1828 کارلین هرشل را به عضویت پذیرفت و نشان طلای مخصوص خود را به پاس کشفیات او به وی اعطا کرد.
انتهای پیام