تحولات کردستان عراق و مواضع مسوولان این منطقه در چند ماه اخیر مناقشه‌هایی را میان این منطقه و دولت مرکزی به وجود آورده است. راهکار‌ها و رایزنی‌های متعددی برای حل این مساله مطرح شد، اما راه به جایی نبرد. در این میان جلال طالبانی، رییس‌جمهور عراق با ارایه طرحی در پی حل این مناقشه بود که بیماری به او مجال نداد و وی را راهی بیمارستان کرد.

آن‌چه در ماه‌های گذشته اختلاف و حتی درگیری نظامی را میان مناطق کردنشین عراق و دولت مرکزی را افزایش داده است به استان "کرکوک" و "مناطق مورد مناقشه" بر می‌گردد که از جانب کردها به عنوان بزرگ‌ترین مشکل با دولت مرکزی به شمار می‌رود. کردها رسیدگی دولت مرکزی به این مساله را خواستارند، اما دولت مرکزی معتقد است برای رسیدگی به این مساله به زمان و تثبیت شرایط سیاسی اجتماعی نیاز است، چرا که بیم بروز درگیری و تجزیه این منطقه و مناطق دیگر عراق می‌رود.

جلال طالبانی، رییس‌جمهور عراق در آذرماه گذشته پس از رایزنی‌ با مسعود بارزانی و نوری المالکی اعلام کرد که مسعود بارزانی و نوری مالکی توافق کردند حملات رسانه‌یی علیه یکدیگر را متوقف کنند و کمیته نظامی ویژه برای اداره مناطق مورد مناقشه تشکیل دهند. بر اساس این توافق دو طرف بر تشکیل کمیته نظامی ویژه مناطق مورد مناقشه موافقت کردند که این کمیته از نمایندگان سه قوم ساکن در آن مناطق (عرب، کرد و ترکمن) تشکیل خواهد شد و وظیفه تأمین امنیت را بر عهده خواهد داشت. از دیگر موارد توافق میان نوری مالکی و مسعود بارزانی عقب نشینی تمامی نیروهای مسلح دو طرف به مواضع قبلی‌شان اعلام شده است.

خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در این راستا به بررسی وضعیت سیاسی امنیتی کردستان عراق و آینده مناقشه به وجود آمده این منطقه با دولت مرکزی با حضور سه تن از کارشناسان و اساتید این حوزه در آمریکا پرداخته است.

پرفسور مایکل گانتر Michael Gunter، استاد دانشگاه تنسی (Tennessee) که کتاب جدید وی با نام " وضعیت کردها در ترکیه و خاورمیانه " منتشر شده است، پرفسور نادر انتصار Nader Entessar، استاد دانشگاه آلابامای جنوبی (South Alabama) که رییس کرسی دانشکده مطالعات سیاسی و نویسنده کتاب "سیاست کردها در خاورمیانه" نیز است و عرفان قانعی‌فرد، محقق تاریخ معاصر و نویسنده خاطرات جلال طالبانی و مترجم کتاب‌های "وضعیت کردها در ترکیه و خاورمیانه" و "سیاست کردها در خاورمیانه" از گانتر و انتصار، درباره آخرین تحولات اوضاع منطقه کردستان عراق به پرسش‌های ایسنا پاسخ دادند.

حکومت خودگردان محلی و چالش‌های امنیتی

قانعی‌فرد: موقعیت سیاسی و اقتصادی کردها، به‌خصوص بعد از تاسیس و توسعه کردستان عراق – از سال 1992 به بعد – دستخوش تغییرات زیادی شده است. چون تاسیس حکومت خودگردان و محلی کردها در عراق، تاثیر بسیاری در رشد و نمو سیاسی کردها به طور عام در منطقه داشته است. اقلیم کردستان عراق، که تنها دولت محلی و خودگردان کردنشین در منطقه است از 1992 به بعد، پس از چالش‌های داخلی – مانند جنگ برادر کشی 1996 – با مشکلات امنیتی خاصی هم روبه‌رو بوده است و در تعامل سیاسی و اقتصادی با ایران و ترکیه، سعی در حل آن‌ها داشته است.

انتصار: به طور کلی، حفظ وضعیت کردها در عراق از مسائل مهم حیاتی هستند که آینده‌اش برای وضعیت کردها مبهم و مه‌آلود است. شاید مهم‌ترین مساله حل نشده نهایی در عراق، وضعیت کرکوک است که مسایلی را به ویژه از سوی کردها به وجود آورده است، هم‌چنین، مسائل متعددی درباره اکتشاف نفت، حقوق کردها و به اشتراک‌گذاری درآمد باقی‌مانده و غیره از مسائل بحث انگیز است. اگرچه منطقه کردستان عراق، قادر به تحکیم دستاوردهای خود در عراق از سال 1992 به بعد بوده است و حتی یک دولت موازی در منطقه کردنشین این کشور درست کرده‌اند، اما هنوز راه زیادی برای پیمودن در جهت رفع نیازهای اجتماعی و سیاسی از جامعه کردی، باقی مانده است. به عنوان مثال، جامعه مدنی هنوز در کردستان عراق ضعیف است و اختلافات داخلی در کردستان عراق که بعضی از آن‌ها قبل از تاریخ تاسیس حکومت وجود داشته، هم‌چنان به صورت مشکل باقی مانده است. حضور گروه‌های مسلح شبه نظامی در کردستان عراق که به نوعی چالش برای ایران و ترکیه تبدیل شده است، هر دو از مهم‌ترین چالش‌های امنیتی در اقلیم کردستان هم به شمار می‌روند؛ این گروه‌ها آزادی عمل برای عملیات‌های مکرر و حملات مرزی و ... داشته‌اند، در نتیجه باعث شده که ایران و ترکیه برای پاسخ، واکنش نظامی نشان بدهند و طبعا این مسایل زیان و آسیب فراوانی به مردمان عادی وارد کرده است.

گانتر: به طور کلی نسبت به وضعیت کردهای عراق در سال 1975، 1991، حتی 2003 بسیار مثبت اندیش هستم. با این حال، مشکلات زیادی وجود دارد. علاوه بر این، کردستان عراق، دولتی محلی و کلاسیک است که تا حد زیادی وابسته به درآمدهای نفتی است که از بغداد دریافت می‌کند و در نتیجه مستعد ابتلا به مشکلات خاصی هم هست. مثلا مشکلات و چالش‌هایی مربوط به فساد یا گمار تباری (انتصاب خویشاوندان در پست‌های مهم). از سویی تا زمانی که موجودیت و هویت اقلیم به عنوان دولت فدرال در داخل عراق، ترکیه و ایران قابل پذیرش باشد، به ویژه با توجه روابط اقتصادی دو طرفه سودآوری که با هم دارند، چالش‌های دیگر در سایه قرار خواهد گرفت و از نظر اهمیت در اولویت نیستند.

تهدید‌های امنیتی کردستان عراق و دخالت‌های خارجی

قانعی فرد: تصور می‌کنم که پ.ک.ک و پژاک جزیی از این تهدید‌ها و چالش‌ها هستند. به هر حال از روز اول اوجالان، بارزانی را شاه کردستان عراق نامید و فلسفه وجودی اقلیم کردستان عراق را هم نمی‌پذیرفت و البته از حمایت کشورهایی هم برخوردار بود. چون برخی مقامات کردستان عراق اشتیاق زیادی به فروش پنهانی نفت و منافع اقتصادی دارند و به حکومت مرکزی عراق هم جواب پس نمی‌دهند، فساد مالی حزب‌شان را به دنبال داشته است. برخی گزارش‌ها و سندها در فضای رسانه‌یی منتشر می‌شود که معتقدند ایران نسبت به این گروه‌ها واکنش دارد و از سویی اسراییل و آمریکا این نوع گروه‌ها و فرقه‌ها را حمایت می‌کند، مثلا سخنان وزیر خارجه اسراییل در حمایت از پ. ک. ک. البته هر دو فرقه (پ. ک. ک و پژاک) هم‌چنان بسیار مشتاق هستند که بگویند آمریکا حامی ماست.

انتصار: در زمان فعلی تهدید‌های امنیتی پ.ک.ک و پژاک هستند؛ این دو گروه هستند که باعث چالش‌های امنیتی شده‌اند. با توجه به روابط نزدیک ترکیه با ایالات متحده، واشنگتن رابطه‌ای با پ.ک.ک ندارد که پ.ک.ک با تکیه به رابطه با آمریکا، به بروز نارضایتی‌های گاه به گاه در سیاست کردی اقدام کند. اما ایران، موضوعی کاملا متفاوت است. هم ایالات متحده و هم اسراییل به مدت طولانی از گروه‌های سیاسی مخالف حکومت، برای اعمال فشار بر ایران استفاده کرده‌اند و چندین شاهد و مدرک هم وجود دارد که هر دو (آمریکا و اسراییل) در این زمینه کمک کرده‌اند؛ از جمله به پژاک. دولت ایران ممکن است درباره نحوه و وسعت این رابطه، مبالغه‌هایی هم داشته باشد اما من معتقدم که رابطه توسط بسیاری از منابع قابل اطمینان گزارش شده است، از جمله توسط روزنامه‌نگار محقق سیمور هرش.

گانتر: مشکل پ.ک.ک و پژاک گاهی مثل دوره اخیر، فوران می‌کند، اما هنوز یک مشکل ثانویه است. با توجه به روابط مشخص منطقه کردستان با ترکیه و ایران که به طور متقابل روابط اقتصادی سودمندی است، مقامات کردستان برای حفظ آن تلاش خواهند کرد و این موقعیت را به‌ خاطر پ.ک.ک و پژاک از دست نخواهند داد. ایالات متحده آمریکا هر دو گروه پ.ک.ک و پژاک در فهرست تروریسم رسمی این کشور هستند. با این حال در گذشته برخی افراد بر این باور بودند که ایالات متحده ممکن است سعی کند پژاک را به عنوان یک شاخص در برابر دشمن قسم خورده آن، ایران، مورد استفاده قرار دهد. در حال حاضر چنین به نظر می‌رسد که هیچ مبنا و اساس عقلانی برای اثبات این حدس و گمان وجود ندارد.

پ. ک. ک و پژاک عامل بی‌ثباتی مناطق کردنشین

قانعی‌فرد: بر اساس مطالعات امنیتی، پژاک عامل بی‌ثباتی منطقه کردنشین ایران شده است و پ.ک.ک هم در ترکیه چنین نقشی را بازی می‌کند و کمکی به ثبات سیاسی یا شناساندن هویت کردها به طور رسمی نکرده‌اند. البته برخی از کارشناسان امنیتی معتقدند که ترکیه با کمک مسعود بارزانی و اداره امنیت حزب خود (پاراستن)، پژاک (شاخه ضد ایرانی پ.ک.ک) را علیه ایران تحریک کرد تا با استفاده از این کارت، خود را به ایران نزدیک کند.

انتصار: در سطح کاملا عملیاتی، پ.ک.ک و پژاک جدا هستند و سازمانی به ظاهر متفاوت‌اند. هرچند که یک معامله خوب هم‌پوشانی بین پ.ک.ک و پژاک وجود دارد که آن هم به ایدئولوژی و فلسفه آن‌ها برمی‌گردد. البته پ.ک.ک نفوذ و تسلط بیش‌تر دارد و پژاک نمی‌تواند از اردوگاه‌های آن‌ها در داخل کردستان عراق خارج شود. و هر دو سازمان با این حال، سعی کرده‌اند که در افکار عمومی، یک تصویر جداگانه از همدیگر را ترسیم کنند. پ.ک.ک بسیار بزرگ‌تر از پژاک است و از یک پایگاه وسیع‌تری از حمایت‌های داخل ترکیه برخوردار است. هم‌چنین پ.ک.ک سازمانی منظم با پیشینه طولانی‌تری نسبت به پژاک است.

گانتر: ترکیه و ایران با همکاری متقابل خود درباره وضعیت کردستان عراق برای به دست آوردن اهداف مشترک تلاش می‌کنند و هر دو به احتمال خیلی بیش‌تری مخالف وضعیت فعلی کردها در سوریه هستند. البته به نظر من پ.ک.ک به مراتب مشکل امنیتی بسیار بزرگ‌تری در ترکیه، نسبت به پژاک در ایران است.

راه‌حل مشکلات امنتیتی کردستان عراق

قانعی‌فرد: پ.ک.ک و پژاک و فعالیت‌های‌شان، نوعی بهانه و عکس‌العمل ایران و ترکیه را به همراه داشته است. حکومت کردستان عراق ناچار باید برای حفظ بقای خود با این موضوع تعامل کند و نمی‌شود موقعیت خود را فدای پ.ک.ک کند که می‌خواهند حکومت‌های ترکیه و ایران فروپاشند.

انتصار: کردستان عراق مهم‌ترین مرزها را با ایران و ترکیه دارد و با استقرار نیروهای خود در امتداد مناطق مرزی کلیدی در گام اول می‌تواند حرکت کند. به عبارت دیگر، مقامات کردستان برای نشان دادن حسن نیت خود به ایران و ترکیه، ملزم به انجام این امر هستند که ارزش‌های امنیتی خود و روابط خود را با دو کشور مهم همسایه حفظ می‌کنند تا حمایت از پ. ک. ک و پژاک. اما آتش بس نیز نقطه پایان ماجرا نیست. به خودی خود پیشنهاد آتش بس، چندان گام موثر برای تحقق وعده صلح پایدار نیست و باید شامل جزییات طولانی مدت و شرایطی اجرایی باشد. به نظر می‌رسد که مقامات کردستان عراق دیدگاهی روشن و به اندازه کافی دقیق و یا معتبر، نسبت به این پیشنهادشان ندارند.

گانتر: این صرفا یک مشکل آزار دهنده و از نظر اهمیت یک مشکل ثانویه است که کردستان عراق نحوه تعامل و زندگی با آن را آموخته است و می‌داند چگونه کنترل کند. چنین مشکل مشابهی در ترکیه درباره پ. ک. ک هم وجود دارد. در هر دو مورد، دولت مرکزی، بسیار قوی‌تر از آن گروه شورشی است، بنابراین ترکیه و ایران، هر دو، اگر با این گروه‌های شورشی و یاغی توافق و آتش‌بس کنند، نوعی مشروعیت به آن‌ها خواهند داد و معلوم نیست که چنین خواسته‌ای داشته باشند.

استراتژی کردها، ترکیه و ایران

قانعی‌فرد: دوران دو قلو بودن کرد و اسلحه تمام شده و امروزه دوران سیاست و دیپلماسی مدرن با قدرت‌های منطقه است. البته در دو کشور دارای مناطق کردنشین مانند ترکیه – با حدود 20 میلیون کرد - و ایران – با حدود 7،8 میلیون کرد – طبعا ضرورت اعمال سیاست‌های جدید مهم به نظر می‌رسد و امروز هم در گام اول چگونگی تقابل و تعامل با پ. ک. ک و پژاک، هم برای نهادهای امنیتی و سیاسی هر دو کشور مطرح است. امروزه پ.ک.ک، صراحتا حامی سوریه و تایید کننده حکومت بشار اسد است و حتی اعلام کرده در صورت حمله ترکیه ما از خاک و وطن خود دفاع می‌کنیم!. ترکیه هم نگران شد که مبادا از این امر و کارت پ.ک.ک و کردها علیه آن کشور استفاده شود و در رسانه‌هایش هر روزه مدعی است که ایران هم در این راستا با سوریه همگام شده است.

انتصار: تصور می‌کنم دوران جنگ چریکی، ضربه آنی و ماجراجویی در سراسر جهان به سر آمده و با شکست روبه‌رو شده است. درگیری‌های قرن 21 نیاز به راه‌حل‌های قرن 21 دارد. این نکته می‌تواند با ارائه یک چارچوب برای ایجاد اتحاد گسترده و روابط مختلف گروه‌ها و ملیت‌های مختلف با هم و در پایان کمک همه گروه‌ها بسیار مهم و موثر باشد و دستیابی گسترده‌تر به اهداف اجتماعی و سیاسی را آسان‌تر بکند. پاسخ به نیازها و حل مشکلاتی از نگاه غیرامنیتی و نظامی، شیوه‌ای درست است و افق روشنی را به دنبال خواهد داشت.

و درباره نزدیکی بارزانی به سیاست‌های ترکیه؛ به طور کلی بارزانی بازی خطرناکی را آغاز کرده است. این‌که موافق مداخله ترکیه شده و به نیروهای ترکیه اجازه می‌دهد تا به مرزهای حکومت محلی منطقه کردستان حمله کند و چه بسا حضور داشته باشند. با توجه به این که مرزها را هم بسته است و عملا هم در اخبار آمده که حمله نظامی به کردستان عراق صورت گرفته اما شاید بارزانی تصور می کند که حکومت اقلیم کردستان می‌تواند این ادعا را داشته باشد که آن‌ها مداخله‌ای ندارند و این ترکیه است که به مواضع پ. ک. ک حمله کرده است. زیرا بارزانی فکر می‌کند که با این روش ترکیه و این شیوه نظامی مقابله با پ. ک. ک، ترکیه در حل قضیه سیاست کردها می‌تواند موفق باشد یعنی ترکیه می‌تواند سیاست نظامی را به جای حل مشکل از شیوه دیپلماسی دنبال کنند که خود بازی خطرناکی است و کاملا این موضوع و آغاز عملیات نظامی، ضد بحث‌ها و ادعای اخیر اردوغان است.

گانتر: کردها باید مفاهیم نوین و مدرن دموکراسی و حقوق بشر را به عنوان ارزش بیاموزند و این که آن‌ها به عنوان بخشی از خاورمیانه هستند. علاوه بر این کردها باید وفاداری خود به تمامیت ارضی ترکیه و ایران را نشان دهند و در این زمینه تلاش کنند.

انتهای پیام