بسياري از شهرها بر اساس نوع ساختار به شهرهاي مدرن، تاريخي، توريستي، صنعتي و غيره معروف مي‌شوند كه اين مشخصه شهر نوعي ويژگي به شهر مي‌دهد و مديران شهري متناسب با اقليم، شرايط و سياست‌هاي موجود، ساختار شهر را تشکیل می‌دهند.
شهر اهواز نيز از اين امر مستثني نيست و ساختار آن بايد متناسب با شرايط، اقليم و ويژگي‌هاي بارز اين شهر باشد. محله‌ها، پارك‌ها و بازارهاي شهري كه به صنعت، نوگرايي، پل‌هاي متنوع و نورپردازي‌هاي شب معروف است نيز بايد با ساختار اين شهر هماهنگ باشد و وجود محله‌هاي قديمي و خالي از سكنه در مركز و دل شهر اهميت و اعتبار شهر را زير سوال مي‌برد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، منطقه خوزستان، "عامري" يكي از محله‌هاي قديمي و تقريبا قديمي‌ترين محله شهر اهواز است؛ بیشتر خانه‌های موجود در این منطقه فرسوده و مستهلك هستند؛ اطلاق بافت قديمي شهر براي اين محله كم است و بايد آن را بافت مستهلك شهر نامید. در برخی كوچه‌هاي باريك و تندشيب عامري تنها امكان تردد دوچرخه و موتورسيكلت وجود دارد و به عنوان مثال در صورت بروز حادثه براي ساكنان اين منطقه، خودروهاي امدادي امکان ورود به برخی از کوچه‌ها را ندارند.
برخی کوچه‌های محله عامری اهواز به قدری تنگ و باریک هستند که حتی کودکان امکان بازی کردن در این کوچه‌ها را ندارند و برخی از آنها برای بازی به محله‌های دیگر می‌روند؛ علاوه بر اين، محله عامري درست در وسط شهر اهواز و در مجاورت رودخانه كارون قرار دارد؛ گذشته از خطرات احتمالي تهديدكننده خانه‌ها در اين محله، وجود این منطقه در مرکز شهر چهره نامناسبی به شهر داده و زيبايي‌هاي اهواز و ساحل رودخانه كارون را در نظرها كمرنگ مي‌كند.
"نادری" و کوچه و پس کوچه های آن نیز از دیگر محله‌های فرسوده در اهواز است و در این محدوده نیز خانه‌های قدیمی بسیار وجود دارد. در ميان بازار شلوغ نادري و سر و صداي خودروها و دستفروشان، خانه‌هايی وجود دارد كه حدود 100 سال عمر دارند.
در اين محله شلوغ و تجاري، خانه‌اي ويلايي وجود دارد كه یک زوج پير در آن زندگي مي‌كنند و با روشن کردن تلويزيون و راديو سعي دارند سكوت خانه را بر هم بزنند. پيرمرد مي‌گويد: "در اين خانه بزرگ تنها من و همسرم زندگي مي‌كنيم؛ همه بچه‌هايم ازدواج كرده و رفته‌اند."
اتاق‌هاي تو در تو و دنج را نشانم مي‌دهد و مستقيما به سمت كتابخانه‌اش مي‌رود، از كتاب‌هاي قديمي مي‌گويد و خاطرات جواني‌اش در اين خانه؛ ديوارهاي ضخيم و حدود نيم‌متري اتاق‌ها مانع ورود صداهاي ناهنجار بازار نادری به داخل ساختمان مي‌شود. سکوت ساختمان، نور كم و سقف كوتاه، آرامش عجيبي به خانه داده كه گويا اين آرامش براي زوج ساكن اين خانه كمي تكراري و كسل كننده شده است.
پيرمرد با دست‌هاي چروكيده‌اش دستي به ديوار قدیمی خانه مي‌كشد و مي‌گويد: "اين خانه حدود 100 سال عمر دارد. پدربزرگم در این خانه زندگی می کرده و بعد از او پدرم اینجا ساکن بوده؛ حالا هم به من ارث رسيده است. ساختمان بسيار محكمي دارد و دیوارهای آن استوارند؛ در سال 47 كه آب كارون بالا آمد و خانههاي كنار رودخانه زير آب رفتند، اين خانه نيز كاملا غرق شد، ولي این حادثه هيچ تاثيري بر ساختمان و ديوارهاي این خانه نداشت و تنها وسايل داخل خانه خراب شد."
ساختمان اين خانه 300متري حدود سه پله بالاتر از حياط خانه است؛ پیرمرد در حالي كه از نماي زيبا و جالب خانه با لذت تعريف مي‌كند، از پله‌ها پايين مي‌آيد و به درخت كُنار قديمي وسط باغچه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: "مي‌ترسم ريشه‌هاي این درخت به زير ساختمان برود و به خانه آسیب وارد کند؛ مي‌خواستم آن را ببرم، ولي دلم نيامد؛ شنيده‌ام درخت كُنار در خانه‌های قدیمی، سيد است و نباید آنها را قطع کرد."
در محدوده مركز شهر اهواز كوچه‌هاي بن بست و کم عرضی ديده مي‌شود كه در هر كوچه چندين خانه با درهاي كوچك و حياط‌هاي بزرگ وجود دارد و در ميان اين بزرگي و كوچكي، كهنگي و فرسودگی نهفته است. در يكي از كوچه‌هاي باريك شهر، وارد خانه‌اي با درب چوبي مي‌شوم كه حياط بزرگ آن به مامن کبوترها تبدیل شده است. پسر جوانی که صاحب کبوترها است، اشاره‌ای می کند و همه کبوترها از کف حیاط قدیمی خانه با آسمان پر می کشند و روی درختی می نشینند؛ در حالي كه حواسش به کبوترها است و آنها را با چشم دنبال مي‌كند، مي‌گويد: "صاحب اين خانه آن را به ما سپرده و اجاره‌اي از ما نمي‌گيرد؛ چند سالي است كه از او بي‌خبريم و ديگر سراغي از خانه‌اش نگرفته است. نمي‌دانم اين خانه چقدر عمر دارد، ولي مانند بسياري از خانههاي مجاور در اين كوچه خيلي فرسوده و قديمي است."
در حاشیه حیاط چند اتاق کوچک وجود دارد، ولي تنها دو اتاق هنوز مورد استفاده است و بقيه اتاق ها یا به انبار تبدیل شده اند و یا غیرقابل استفاده هستند. يكي از اتاق‌ها ظاهرا حكم آشپزخانه را دارد، ولي به دليل ناامن بودن سقف آن، چند وقتی است که دیگر از آن استفاده نمی کنند. یک حوض کوچک با كاشي‌هاي فيروزه‌اي رنگ وسط حیاط است که به نظر می‌رسد مدت زیادی است که رنگ آب را به خود ندیده است.
"علی"، صاحب این خانه برخلاف دیگر مردم شهر از خشكسالي و کم بارانی خرسند است؛ مي‌گويد: "زمستان وقتي باران مي‌بارد، مكافات داريم؛ سقف كوتاه اين خانه با كاه‌گل ساخته شده و نمي‌توان آن را ايزوگام كرد؛ تنها مي‌توانيم پلاستيكي بزرگ روی بام خانه پهن كنيم و به آن شيب بدهيم تا آب باران به سمت حیاط سرازير شود."
در كوچه‌اي كه این خانه قرار گرفته، چند خانه با درهاي قفل شده ديده مي‌شود. علي مي‌گويد: "من كه چندين سال است در اين خانه زندگي مي‌كنم تاكنون مالکان اين خانه ها را نديده‌ام و درب آنها همیشه قفل است؛ ظاهرا از اين شهر مهاجرت كرده‌اند."
خانه آقاي "سبحاني" يكي ديگر از خانههاي قديمي هسته مركزي شهر اهواز است كه ظاهر فرسوده دیوارهایش از قدمت اين خانه مي‌گويد. راهروي ورودي خانه مهمان را به حياط بزرگ و دوره ساز هدايت مي‌كند و اتاق های موجود در اطراف حیاط با سايه‌باني يك متري به هم متصل شده اند. با اينكه خانواده سبحاني تغييراتي در اين خانه انجام داده‌اند، ولي هنوز از ناامني خانه نگران هستند و به دلیل گرانی مصالح ساختماني، توان تعمیر آن را ندارند.
آقاي سبحاني با گله‌مندي مي‌گويد: "یکی از ديگر دلايلي كه موجب عدم تمایل ما برای بازسازي خانه می شود اين است كه در صورت بازسازي، شهرداري از ما مي‌خواهد دو متر از خيابان عقب‌نشيني كنيم و به ازاي آن، 12 متر از مساحت خانه‌ام كم مي‌شود، ولي شهرداري ماعوض اين 12 متر را نمي‌پردازد."
حال باید ببینیم نظر مسئولان و مدیران شهری درباره نوسازی بافتهای فرسوده شهر چیست؟
مهراب فلسفي‌زاده، مديرعامل سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري اهواز درباره بافت های فرسوده می گوید: "حدود يك هزار و 417 هكتار بافت فرسوده مصوب در شهر اهواز وجود دارد كه عمده اين بافت‌ها در شرق شهر اهواز واقع هستند. براي احياء، بهسازي و نوسازي بافت‌هاي فرسوده طرح‌هاي تفصيلي ويژه ای تدوين شده و براساس اين طرح ها وضعيت شبكه معابر، خدمات مورد نياز، ضوابط ساخت و ساز و مابقي موارد شهرسازي اجرایی مي‌شود. هم‌اكنون طرح تفصيلي ويژه هسته مركزي شهر که در سال 87 مصوب شد، اجرایی شده است و بر اساس اين طرح 250 هكتار از بافت فرسوده در غرب شهر و 750 هكتار در شرق اهواز تا پايان سال جاري احياء، نوسازي و بهسازي مي‌شوند."
وی می‌گوید: "با توجه به اينكه در هسته مركزي شهر بناهايي تاریخی با قدمت بالا وجود دارد، اين بناها بايد با همان كاربري و وضعيت فعلي حفظ شوند و تنها بهسازي شوند. در هسته مركزي شهر اهواز 30 بنا واجد ارزش تاريخي و فرهنگي شناسايي شده است. اين 30 بنا بايد به صورت ویژه احياء شوند. بناهايی که به عنوان ميراث فرهنگي ثبت شده‌اند، نیز بهسازي مي‌شوند، زیرا در فرايند بهسازي تنها مرمت انجام می‌شود، ولي در نوسازي و بازسازي تخريب و ساخت مجدد انجام مي‌شود.
وي گفت: "برخي مناطق نیز سكونت‌گاه غيررسمي هستند؛ نوع مداخله و نوع طرح در اين مناطق به صورت بازسازي است. در سكونتگاههاي غيرمجاز يك هزار و 475 واحد در فاز نخست جابه‌جا مي‌شوند و معوض واحدهاي در معرض تخريب در اختیار ساكنان قرار می گیرد. سكونت‌گاه غيرمجاز نيز به واحدهاي خدماتي تبديل مي‌شوند."
فلسفی ادامه می‌دهد: "در بازسازي بافت‌هاي فرسوده به ازاي هر واحد مسكوني سنتي‌ساز، 20 ميليون و به ازای واحدهای صنعتي ساز، 25 ميليون تسهيلات داده مي‌شود. سياست‌هاي تشويقي نيز در اين طرح اعمال مي‌شود كه 50 درصد تخفيف عوارض از جمله اين موارد است؛ 50 درصد مابقي نيز از سوی شهرداري و بر اساس طرح تفصيلي پرداخت می شود. از ديگر تسهيلات بافت‌هاي فرسوده شهر، تسهيلات مسكن خودكامگي است؛ اين تسهيلات با سود هفت درصد از بند اعتباري مسكن مهر در اختيار متقاضيان قرار مي‌گيرد."
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اهواز با بيان اينكه در بافت‌هاي فرسوده پروژه‌اي به عنوان پروژه محرك توسعه محله‌اي طراحي مي‌شود، می گوید: "ساماندهي بافت‌هاي فرسوده مستلزم مشاركت همه دستگاه‌ها، شهروندان، سرمايه‌گذاران، نهادهاي دولتي و شهرداري است. طبق دستور وزارت راه و شهرسازي در برنامه پنج ساله توسعه هر ساله 10 درصد از بافت‌هاي فرسوده شهر بايد نوسازي و بهسازي شوند، ولي مكانيزم‌هاي اجرايي به خوبي پيش بيني نشده است."
وي گفت: "اين 10 درصد در اهواز معادل 140 هكتار است. متاسفانه با افزايش سود تسهيلات رغبت شهروندان نيز برای ساخت‌وساز كاهش پيدا كرده است. تجميع در بافت فرسوده با در نظر گرفتن سه شاخص ريزدانگي، نفوذناپذيري و استحكام انجام مي‌شود؛ بالغ بر 350 هزار نفر از جمعيت شهر در سكونتگاههاي غيرمجاز خارج از محدوده قانوني زندگي مي‌كنند. همه دستگاه‌هاي اجرايي موظفند سالانه بخشي از خدمات عمراني را به اين مناطق اختصاص دهند، زيرا ساماندهي اين سكونت‌گاه‌ها مستلزم يك عزم ملي و استاني است."
وی ادامه می‌دهد: "در ساماندهي بافت‌هاي فرسوده در محدوده مركزي شهر بناهايي واجد ارزش تاريخي و فرهنگي شناسايي شده است كه براي احيا و بهسازي، كاربري آنها تعيين شده است. اماكني مانند سراي معين‌التجار، "بالكن مهديان دوره پهلوي با كاربري فرهنگي، بيمارستان امام خمینی(ره) با كاربري بهداشتي درماني، مسجد طالب‌زاده و سقاخانه با كاربري فرهنگي، بهسازي مي‌شوند؛ اين بناها با همان سبك و سياق دوره مربوطه و با كاربري امروزه بهسازي خواهند شد."
وي گفت: "در طراحي ايده‌ها علاوه بر بهسازي طرح‌ها، بايد این نکته نیز مورد نظر باشد که طرح‌ها در راستاي معماري اسلامي و ايراني باشند. ويژگي‌هاي خاص فرهنگي، معماري مدرن و گذر زمان باعث شده كه اصالت بافت‌هاي شهري از بين برود و براي احياء طرح‌ها بايد نوع معماري متناسب با محيط گذشته آن بافت باشد."
فلسفی می‌گوید: "بايد اين ذهنيت در همه دستگاه‌ها و شهروندان به وجود آيد كه از گسترش افقي شهر جلوگيري شود. يكي از معضلات اهواز هم اكنون پراكندگي و گسترش بافت‌هاي حاشيه‌اي است."
در صورت نوسازي بافت‌هاي فرسوده به ازاي هر واحد، قابليت ايجاد و احداث 3.2 واحد مسكوني وجود دارد، با بازسازي بناي 200 متري در بافت فرسوده سه طبقه مي‌توان ساخت و توسعه دروني را گسترش داد. احداث تعدادي زيادي سراي محله، فضاي سبز و پياده‌روسازي در راستاي بهبود وضعيت بافت‌هاي فرسوده نیز در برنامه است. يكي از موانعي كه براي پرداخت وام برای نوسازی بافت فرسوده وجود دارد این است که برخی از این املاک سند ندارند؛ بخش عمده‌اي از املاك فرسوده فاقد سند هستند و طبق قانوني كه براي املاك فاقد سند پيش‌بيني شده است، بايد با مالکان آنها برخورد شود.
شاپور رستمي، مديركل امور شهري استانداري خوزستان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، می‌گوید: با ابلاغ اعتبارات ویژه به پروژه بازسازي و بهسازي بافت‌هاي فرسوده كمك خواهد شد.
وي با تاكيد بر اينكه بازسازي و بهسازي بافت‌هاي فرسوده امري مهم و بسيار ضروري است، ادامه می‌دهد: در اين بحث يك طرف سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري و در طرف ديگر بانك‌ها قرار دارند و از طریق اعطای تسهیلات بانکی، بخشی از بافتهای فرسوده شهر در سال جاری نوسازی می‌شوند. بافت‌هاي فرسوده بايد نوسازی شوند، زيرا هم از لحاظ منظر شهري و هم به دلیل پیشگیری از حوادث احتمالي، این خانه های فرسوده بايد اصلاح شوند. با توجه به اينكه مهم‌ترين بخش كار به شهروندان مربوط مي‌شود، مشاركت و همكاري آنها با دولت و شهرداري بسیار ضروری است و با تعامل مردم و همت شهرداري و حمايت دولت این هدف مهم محقق می‌شود.
رستمی می‌گوید: "در فرایند بازسازي و بهسازي بافت‌هاي فرسوده در جاهايي كه نياز به احيا وجود دارد و ميراث فرهنگي هم نظري به اين اماكن نداشته باشد، كار با سرعت انجام مي‌شود. البته ميراث فرهنگي تنها در مورر برخي شهرها حساسيت دارد كه براي رفع این معضل نیز راهكارهايي وجود دارد. در اغلب اماكن فرسوده شهر اهواز بهسازي و بازسازي امري ميسر و انجام شدني است و مديريت امور شهري نيز در اين زمينه به عنوان نماينده دولت هم در بخش اعتبارات و هم در بخش تسهيلات حمايت مي‌كند."
برای اطلاع از ارزش تاریخی خانه‌های قدیمی شهر اهواز و نوع معماری این خانه‌ها از احمدرضا كابلي، عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد ماهشهر کمک می‌گیرم؛ او می‌گوید: بيشتر ساختمان‌هاي ارزشمند تاريخي و فرهنگي در بافت‌هاي فرسوده شهري تمركز يافته‌اند كه مي‌توان با روش‌هاي مختلف بهترين راهكار را مورد توجه قرار داد و با رعايت فرهنگ و هويت اقليمي و تاريخي اين وضعيت را اصلاح كرد. به دليل اهميت خاص بافت‌هاي فرسوده در شهرهاي خوزستان، دولت طبق برنامه پنجم توسعه موظف شده است که در امر نوسازي و بهسازي بافتهای فرسوده اعتبارات و كمك‌هاي مالي و فني را تامین کند.
وي گفت: "بافت‌هاي فرسوده در شهرها باعث ايجاد چشم‌انداز نامناسبي مي‌شود كه بايد با جديت تمام اين سيماي نامطلوب را كه بيشتر در مناطق مركزي شهرها تمرکز دارد، به مناطقی زيبا با رعايت هويت معماري اسلامي و سنتي تبديل كرد."
او ادامه می دهد: "نوسازی بافت های فرسوده زمينه‌اي براي جذب گردشگر و نشاط شهروندان خواهد بود؛ فوايد آن نيز در مسایلی مانند تامين بهداشت و سلامت شهروندان، به حركت در آوردن رشد اقتصادي، تسهيل در عبور و مرور وسايل نقليه و جلوگيري از خطر ريزش ساختمان‌هاي فرسوده خود را نشان می دهد. با توجه به برخي رفتارهاي اجتماعي و آداب و سنت‌هاي زندگي كه نسبت به گذشته تغييراتي داشته است، بافت‌هاي قديمي را مي‌توان با رعايت هويت و معماري اسلامي و ايراني و تلفيق آن با معماري مدرن و حفظ آداب و سنت‌هاي گذشته و در نظر گرفتن اقليم خوزستان بهسازي و احياء كرد."
این مدرس معماری می‌گوید: "در خصوص بهره‌مندي از بافت‌هاي فرسوده مي‌توان به صنعت گردشگري اشاره كرد كه در اين زمينه گردشگر به دنبال مناطق و شهرهايي داراي بناهاي فرهنگي، تاريخي و هويت معماري سنتي است و بيشتر شهرهاي استان از لحاظ قدمت تاريخي داراي ساختمانها و ابنيه‌هاي گوناگون با سبك معماري ايراني اسلامي و مطرح در دنيا هستند، ولي متاسفانه مورد غفلت يا تاثير معماري غرب قرار گرفته‌اند. اين بناها فرسوده شده‌اند و موقعيت معماري منحصر به فرد خود را از دست داده‌اند، در نتیجه چشم‌اندازی نامناسب در شهرها ایجاد کرده‌اند؛ بنابراين بايد با همت و توجه مالكان و مسئولان شهري دستي بر ظاهر اين ساختمانها كشيده شود تا رونق اقتصادي شهرهای استان از طريق جذب گردشگر تامین شود."
بافت‌هاي فرسوده شهر از مواردي است كه هم مطلوب و هم نامطلوب به نظر مي‌رسد و اتفاق نظري در مورد آنها وجود ندارد. وجود اين بافت‌ها به نوعي نشان از هويت شهر دارند و حتي در برخي مواقع از جاذبه‌هاي شهري به شمار مي‌روند و همین موضوع مانع تصمیم‌گیری درباره تخريب و بازسازي آنها مي‌شود؛ حال آنكه باید به این موضوع توجه داشت که وجود چنین ساختمانهایی در مرکز شهر چهره شهر را نامناسب می‌کند و همچنین با توجه به قدمت بسیار زیاد آنها، هر لحظه امکان بروز حادثه‌ای ناگوار برای ساکنان آنها وجود دارد.
با این اوصاف مشخص می‌شود که نوسازی و بهسازی خانه‌ها و ساختمانهای قدیمی شهر امری ضروری است، ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که هویت و تاریخ و اعتقادات مردم این شهر در نقش و نگارهای دیوارهای خانه‌های قدیمی نمایان است و در نتیجه نباید در این زمینه به گونه‌ای عمل کرد که معماری سنتی شهر کاملا نابود شود. معماری مدرن امروزی هیچ نشانی از هویت تاریخی و سنتی شهر ندارد و به همین دلیل لازم است معماری ساختمانهای قدیمی شهر حفظ شود و نوسازی و بهسازی با در نظر گرفتن این موضوع انجام شود.
گزارش از: خدیجه نیسی، خبرنگار ایسنا، منطقه خوزستان
انتهاي پیام