ميدان نفتي آزادگان كه 13 سال از كشف تاريخي آن مي‌گذرد همچنان در بند قراردادها و تفاهم‌نامه‌هاي خارجي گير افتاده و در حالي كه تنها برداشت اندك آن از سوي متخصصان داخلي انجام شده است، معلوم نيست چرا به اين توانمندي اعتماد نمي‌شود و سال‌ها وقت صرف شركت‌هاي ژاپني و چيني شده است؟ آيا وقت آن نرسيده كه در سال توليد ملي و حمايت از كار و سرمايه ايراني توسعه آزادگان از اسارت خارجي‌ها خارج شده و به شركت‌هاي داخلي داده شود؟

به گزارش خبرنگار انرژي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، فاز 11 پارس جنوبي، ميدان نفتي پارس شمالي، ميدان مشترك نفتي يادآوران، بخش شمالي ميدان مشترك آزادگان و نيز بخش جنوبي اين ميدان به عنوان بزرگترين كشف نفتي كشور اكنون در اسارت شركت‌هاي نفتي بي‌تجربه چيني قرار دارند؛ شركت‌هايي كه با امضا قراردادهاي توسعه ميدان‌هاي نفت و گاز ايران بدون استفاده مناسب از فرصتي كه برايشان فراهم شده ظاهرا تنها ارزش سهام‌شان را بالا بردند، بدون هيچ گونه اقدام مفيدي در اجراي قرارداد.

كشف ميدان نفتي آزادگان واقع در 80 كيلومترى غرب اهواز در سال 1378 اعلام شد و يکي از بزرگ‌ترين اکتشاف‌هاي تاريخ 100 ساله صنعت نفت لقب گرفت. بر اساس مطالعات اوليه نفت درجاي آن 33 ميليارد بشكه و نفت خام قابل استحصال آن يك ميليارد و 881 ميليون بشكه برآورد شده بود كه بعد از تكميل مطالعات، در سال 86 اعلام شد نفت درجاي ميدان آزادگان به 42 ميليارد افزايش يافته است.

** آغاز اسارت آزادگان به دست سامورايي‌ها

شركت مهندسي و توسعه نفت (متن) به نمايندگي از شركت ملي نفت ايران و به عنوان كا‌ر‌فرماي قرارداد، در روزهاي پاياني سال 1382 قرارداد توسعه ميدان مشترك آزادگان (كه در حوزه فعاليت شركت اروندان قرار دارد) را با يك شركت ژاپني در قالب قرارداد بيع‌متقابل امضا كرد. طبق اين قرارداد توليد اوليه از ميدان آزادگان بايد از شهريور 1386 با ظرفيت روزانه 50 هزار بشكه آغاز مي‌شد تا در كمتر از يك سال توليد از اين ميدان به بيش از 150 هزار بشكه در روز براي مدت سه سال برسد و در صورت توافق دو طرف سقف توليد به 260 هزار بشكه در روز براي مدت دو سال افزايش يابد. اگر چه قرارداد پنج ميليارد دلاري توسعه ميدان مشترك آزادگان بين شركت متن و شركت ژاپني اينپكس اجرايي نشد اما با مروري بر قرارداد و مطالعات صورت گرفته ژاپني‌ها، ايرادات فني بسياري به طرح توسعه ميدان (MDP) قرارداد مطرح مي‌شود كه جاي تامل بسيار دارد. يكي از ايرادات مهم به قرارداد و مطالعات صورت گرفته توسط شركت اينپكس، ارائه طرح توسعه ميدان بدون اطلاعات كافي از مخازن ميدان آزادگان است كه نتيجه آن تعيين تعداد كم چاه‌هاي در نظر گرفته براي برداشت نفت، ناديده گرفتن بعضي لايه‌هاي مهم و مهمتر از همه، غفلت از موضوع مشترك بودن ميدان در طراحي برنامه توسعه و بخصوص حفاري چاه‌ها بود. در طرح شركت ژاپني محل‌هاي تعيين شده براي حفاري چاه‌ها از مرز فاصله بسياري دارند در حالي كه بايد اين محل‌ها بسيار نزديك به مرز حفاري تعيين مي‌شدند.

طبق گفته برخي كارشناسان به طور معمول در جهان مخازن نفت سنگين در اعماق كم قرار دارند و با تزريق بخار و روش‌هاي ديگر حرارتي قابل استحصال مي‌شوند، اما مخزن آزادگان با شرايط خاصي كه دارد، علاوه بر داشتن نفت سنگين در مخزن سروك‌، عميق نيز هست است و به‌همين دليل بر اساس طرح شركت اينپكس به دليل نداشتن تجربه توسعه ميدان‌هاي نفت سنگين و عميق و در نظر نگرفتن شيوه‌هاي ازدياد يا اصلاح برداشت مناسب نفت سنگين، بخش زيادي از نفت درجا در اعماق باقي خواهد ماند. در همين زمينه سيف‌الله جشن‌ساز ـ مديرعامل وقت شركت ملي مناطق نفت خيز جنوب ـ اعلام كرده بود كه طرح شركت اينپكس ژاپن غير صيانتي است و بر اساس ديدگاه‌هاي كارشناسان، اجراي برنامه شركت ژاپني باعث مي‌شود كه 95 درصد نفت ميدان آزادگان زير زمين باقي بماند. از سوي ديگر در حالي ژاپني‌ها ضريب برداشت پنج درصدي براي ميدان نفتي آزادگان پيش‌بيني كرده ‌بودند، كه متوسط ضريب بازيافت مخازن كشور بيش از 27 درصد است و قرار بود شركت‌هاي خارجي با فناوري پيشرقته اين رقم را به 50 درصد افزايش دهند.

علاوه بر اينكه مشخصات و شرايط برخي از مخازن آزادگان با آن‌چه از سوي پيمانكار ژاپني اعلام شده بود با واقعيت هم‌خواني نداشت، در طرح توسعه آن شركت در اين ميدان نفتي مشترك تنها توسعه بخش خشكي ديده شده بود و شركت ژاپني از توسعه بخشي از همان مخازن كه واقع در زير تالاب است اجتناب كرده بود در حالي كه بر اساس اصول بهره‌برداري بهينه ضروري است مديريت مخزني يكسان و جامعي بر آنها اعمال شود.

همچنين يكي ديگر از ايرادات وارده به طرح اينپكس توليد نفت سبك و سنگين ميدان آزادگان به صورت مخلوط بود چرا كه مثلا API نفت سروک 19، فهليان 35 تا 36 و کژدمي و گدوان 35 است. با وجود اينكه توسعه آزدگان با برنامه پر ايراد چشم بادامي‌ها انجام نشد اما بي‌خسران هم نبود؛ چراكه چهار سال زمان، بدون دست‌يابي به حتي يك بشكه نفت و عدم ساخت هرگونه تاسيسات سطح الارضي در حالي از دست رفت كه هزينه توسعه ميدان بيش از دو برابر شده بود. از همان ابتدا اگر توسعه تمام مخازن ميدان آزادگان توسط شركت متن تنها منحصر به يك شركت خارجي نشده بود، لااقل توسعه همه مخازن متوقف نمي‌شد.

** ژاپني‌ها اطلاعات ميدان مشترك را به عراق فروختند؟

در تحليل كم‌كاري و وقت تلف كردن اينپكس برخي كارشناسان بين‌المللي مطلع در اقتصاد انرژي معتقدند كه هدف اينپكس براي توسعه ميدان آزادگان اقتصادي نبوده و در واقع اين شركت درصدد كسب اطلاعات فني چاه‌ها در بخش ايراني ميدان آزادگان و مبادله آن با شركت‌هاي آمريكايي حاضر در بخش عراق است.

** آزادي موقت آزادگان

بعد از توقف چند ساله توسعه ميدان توسط پيمانكار ژاپني و كاهش سهم آنها در قرارداد، در دي‌ماه 1386، به پيشنهاد مديريت وقت شركت ملي مناطق نفت خيز جنوب و موافقت شركت ملي نفت براي اجراي توسعه مقدماتي اين ميدان، اين شركت توانست براساس يك طراحي مهندسي جديد مخزني ضمن انجام مطالعه مجدد اطلاعات مخزن و توليدي كردن شش حلقه چاه‌ اكتشافي (كه نزديك به هشت سال رها شده بودند)، احداث حدود 100 كيلو متر خط انتقال نفت از ميدان آزادگان تا واحد اهواز-3، احداث 90 كيلومتر خطوط جرياني و 60 كيلومتر خط انتقال آب و احداث دو مجموعه تفكيك نفت و گاز به ظرفيت 20 هزار بشكه همگي در منطقه آزادگان و اصلاحات تاسيساتي در واحد اهواز-3 براي فرآورش نفت با مشخصات آزادگان در مدت تنها شش ماه و با هزينه‌اي حدود 40 ميليون دلار، ميدان آزادگان را توليدي كند به طوري كه با درآمد حاصل از اين توليد، هزينه طرح در كمتر از 100 روز بازگردانده شد.

كليه فعاليت‌هاي فوق در حالي انجام گرفت كه پاكسازي منطقه از مواد منفجره و نيز تردد به منطقه‌اي با محدوديت‌هاي نظامي، شرايط سخت کار در باتلاق و ضوابط خاص سازمان محيط زيست انجام فعاليت‌ها را با مشكل مضاعف روبرو مي‌كرد.

** بيش از يك ميليارد دلار خسارت ژاپن به ايران

اجراي برنامه فوق نشان داد اگر اين اقدام در طول هشت سال تعلل در توسعه اين ميدان صورت مي‌گرفت حتي با توليد حداقل 15 هزار بشكه در روز از چاه‌هاي موجود، توليد انباشتي از اين چاه‌ها حدود 44 ميليون بشكه مي‌شد كه با قيمت هر بشكه 30 دلار، 1.3 ميليارد دلار درآمد عايد كشور مي‌شد و در واقع هزينه توسعه اوليه ميدان محقق مي‌شد. بدين ترتيب تعلل طرف ژاپني و عدم اقدام نماينده كارفرما عامل بيش از يك ميليارد دلار خسارت بوده است. بعد از موفقيت در اجراي فاز توسعه زودهنگام، اين بار افزايش ظرفيت توليد 50 هزار بشكه در روز از آزادگان در 9 ماه هدف قرار گرفت. با وجود تاخير هشت ماهه در تحقق برنامه توليد به علت ركود فعاليت‌ها در آن مقطع زماني ناشي ازعدم تصويب اعتبار و اختصاص نيافتن نقدينگي و نيز كمبود كالاي مورد نياز، مناطق نفت‌خيز جنوب با تكيه به توان متخصصان خود و پيمانكاران ايراني از اسفند 1388 موفق به تحقق توليد به ميزان 50 هزار بشكه در روز و دستيابي به دستاوردهاي مهمي چون كشف لايه‌هاي جديد نفتي و كسب اطلاعات بسيار مهم از ميدان شد.

براي تحقق اين برنامه مطالعات و طراحي‌هاي فني پيچيده و گسترده‌اي انجام گرفت. در فاز اجرايي فعاليت‌هاي مهمي صورت گرفت از جمله حفر 15 حلقه چاه جديد و ساخت ده‌ها كيلومتر خطوط انتقال نفت در منطقه و 100 كيلومتر خط انتقال نفت از منطقه به واحد اهواز-3 انجام شد.

همچنين واحد بهره‌برداري، توسعه تاسيساتي و بهينه‌سازي براي فراورش نفت ترش ميدان آزادگان به ظرفيت 50 هزار بشكه و كشيدن حدود 50 كيلومتر خط انتقال برق از هويزه به منطقه ايجاد شد.

پس از موفقيت در اين فاز، طرح‌هايي از طرف مديريت وقت مناطق نفت‌خيز جنوب براي افزايش توان توليد از ميدان آزادگان به 170 هزار بشكه در روز تهيه شده بود كه در صورتي كه مورد توجه مديريت وقت وزارت نفت در سال 1389 قرار مي‌گرفت، شايد هم‌اكنون ظرفيت توليد از اين ميدان بسيار زياد بود و نيازي به قرارداد مجدد نداشت.

** دشنه اشتباه آزدگان را دوپاره كرد؛ شمالي و جنوبي

اما بار ديگر اشتباه‌هاي مديريتي در مورد آزادگان تكرار شد و به اعتقاد كارشناسان در يك تصميم غير علمي ميدان به بخش شمالي و جنوبي تقسيم شد كه به گفته مسوولان اين كار به دليل شرايط زيست‌محيطي منطقه بوده است! بعد از اين تقسيم‌بندي، توسعه بخش شمالي ميدان آزادگان تحت عنوان ميدان آزادگان شمالي با هدف توليد 75 هزار بشكه به شركت چيني C.N.P.C واگذار شد. بر اين اساس اين شركت چيني بايد در مدت 48 تا 52 ماه و از طريق حفر 58 حلقه چاه توسعه ميدان آزادگان شمالي را انجام مي داد. توسعه اين بخش از ميدان آزادگان، اگرچه گفته مي‌شود كه بسيار بهتر از قسمت جنوبي پيش مي‌رود اما باز هم به گفته احمد قلعه‌باني ـ مديرعامل شركت ملي نفت ايران ـ بيش از 10 درصد برنامه خود عقب است.

** سامورايي‌ها رفتند، اژدهاي زرد وارد شد

عليرغم تجربه تلخ ‌كسب شده در مورد واگذاري توسعه همه مخازن ميدان آزادگان به پيمانكار ژاپني اين‌بار بر اساس آنچه مديران وقت نفتي ظاهرا مصالح سياسي ناميدند مجددا توسعه همه مخازن ميدان عظيم آزادگان در مهر 1389 به شركت C.N.P.C چيني واگذار شد البته با يك رقم نجومي، شش ميليارد دلار براي هزينه و حدود 12 ميليارد دلار كل قرارداد.

البته اين‌بار ظاهرا حجم توليد از ميدان به روزانه 320 هزار بشكه براي مدت سه سال افزايش يافت اما در حقيقت چنين نيست و اين عدد مجموع توليد قرارداد اينپكس (260 هزار بشكه در روز) و ظرفيت توليد فعلي ميدان آزادگان (60 هزار بشكه در روز) است كه توسط منابع داخلي و شركت‌هاي ملي ايجاد شده است. در واقع آزادگان شمالي دكمه‌اي بود كه چيني‌ها با بدست آوردن آن توانستند كت آزادگان جنوبي را هم بدست آورند. براي رسيدن به اين رقم از توليد نفت، چيني‌ها موظف به حفاري 188 حلقه چاه، احداث تاسيسات لازم بهره برداري و انتفال نفت و گاز و ساخت و نصب خطوط نيرو با هدف استفاده از پمپ درون چاهي طي 52 ماه شدند.

** ديكته‌ پر غلط تكراري؛ اين‌بار چيني‌ها

اما برنامه توسعه سي.ان.پي.سي هم خالي از غلط‌هاي زيان‌بار نيست. به طور مثال يكي از مهمترين اين موارد تعيين عدد 18.9 براي متوسط ضريب برداشت از ميدان آزادگان است. اين در حالي است كه درصد بازيافت ميدان آزادگان در قرارداد شركت چيني كمتر از متوسط بازيافت در ديگر ميدان‌هاي نفتي كشور است. همچنين توسعه ميدان آزادگان متناسب با طرح توسعه ميدان مجنون(نامي كه عراقي‌ها براي آزادگان به كار مي‌برند) نيست چراكه بر اساس اطلاعات، برنامه كنسرسيومي متشكل از شركت‌هاي نفتي رويال داچ شل و پتروناس مالزي در عراق براي توليد 1.8 ميليون بشكه در روز است. اين در حالي است كه طبق قرارداد شركت چيني بهترين برداشت براي ايران روزانه 320 هزار بشكه آن هم براي مدت سه سال است. از سوي ديگر در حالي كه حفاري چاه‌هاي ميدان مجنون در نزديكي مرز عراق با ايران به وضوح ديده مي‌شود، بر اساس برنامه چيني‌ها چاه‌هاي ايراني با فاصله چند كيلو‌متري از مرز قرار دارند. اين درحالي است كه طبق گفته كارشناسان، در ميدان‌هاي مشترك بايد چاه‌هاي توليدي در نزديكترين فاصله ممكنه از مرز حفر شود تا از ايجاد شيب فشار و مهاجرت منابع هيدروكربوري به سمت كشور رقيب جلوگيري شود.

البته به گفته سلبعلي كريمي ـ مديرعامل شركت اروندان ـ MDP توسعه ميدان آزادگان در حال نهايي شدن است و در صورت تاييد شركت ملي نفت ايران چيني‌ها توسعه ميدان را بر اساس آن انجام مي‌دهند البته مشخص نيست ريسك دستيابي به حداكثر توليد و ذخيره به عهده كيست و چگونه در قرارداد منظور مي‌شد. به نظر مي‌رسد ضروري باشد در مورد نحوه مديريت و كارفرمايي قراردادهاي خارجي و خصوصا قراردادهاي ميادين مشترك تجديد نظر صورت گيرد.

** احتمال بركناري چيني‌ها به گوش مي‌رسد

به گزارش ايسنا، فرصت سوزي طرف‌هاي خارجي در توسعه يك ميدان مشترك ايران با عراق در حالي است كه 13 سال از اعلام كشف ميدان گذاشته است و در اين مدت عراق يا با تحريم‌هاي بين المللي روبه رو بود يا درگير اشغالگري امريكا، شايد به همين علت باشد كه خبر بركناري چيني‌ها از اين پروژه ملي شنيده مي‌شود.

با توجه به اين كه توليد 50 هزار بشكه‌اي نفت از ميدان آزادگان جنوبي توسط متخصصان داخلي انجام شده است، نه ژاپني‌ها و چيني‌ها، شايد بهتر باشد اين بار نيز در سال توليد ملي و حمايت از كار و سرمايه ايراني با تكيه بر توان داخلي و ايراني توسعه مهمترين ميدان مشترك نفتي كشور انجام شود كه قطعا اگر فقط منتظر خارجي‌ها براي افزايش توليد از آزادگان باشيم، ممكن است در اين ميدان هم از رقباي خود عقب بمانيم. انتهاي پيام