غار دست‌كند كرفتو يكي از ارزشمندترين غارهاي باستاني در ايران است، اما يادگاري‌نويسي‌ها روي ديوارهاي اين غار آن‌قدر زياد شده كه حتا روي حكاكي‌هاي باستاني را هم پوشانده است، به‌طوري كه براي ديدن‌شان يا بايد از ذره‌بين استفاده كرد يا انگشت اشاره‌ي يك راهنما به كمك بيايد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، غار آهكي «كرفتو» در 67 كيلومتري شمال غرب شهرستان «ديواندره» و 72 كيلومتري جنوب شرق شهرستان «سقز» در استان كردستان قرار دارد و اصلي‌ترين راه دسترسي به آن، جاده‌ي تكاب است. جاده‌اي كه بخش‌هايي از آن به‌خاطر آسفالت قديمي و از بين رفته‌اش، خاكي به‌نظر مي‌آيد. جاده‌اي كه اگر مسؤولان استان بخواهند كرفتو را به‌عنوان اثر ثبت‌شده در كنار زيويه و تكاب در يك محور گردشگري قرار دهند، حتما به سامان‌دهي نياز دارد.
كرفتو، غاري كه زماني سكونتگاه، پناهگاه و معبد بشر بوده است، براساس تخمين غارنوردان و زمين‌شناسان، ميليون‌ها سال قدمت دارد. به استناد اشياي تاريخي يافت‌شده در آن، پيشينه‌ي سكونت انسان در اين غار به 12 يا 13هزار سال مي‌رسد.
حدود يك‌سوم اين غار باستاني، دست‌كند است كه به روايت مردم محلي، حاصل تيشه‌هاي يك عاشق ناكام بوده است.
با اين حال، غارنوردان كرفتو را تنها غار دست‌كند ايران نمي‌دانند و از غارهاي كندوان و اسپهبد خورشيد فيروزكوه به‌عنوان نمونه‌هايي ديگر از غارهاي دست‌كند كشور نام مي‌برند؛ اما به اعتقاد همين غارنوردان و غارشناسان، كرفتو نمونه‌ي اعجاز تمدن و طبيعت و بزرگ‌ترين غار باستاني دست‌كند در ايران است.
كرفتو غاري چهار طبقه است كه در بيشتر اتاق‌هاي آن، نورگير و پنجره تعبيه شده است. در طبقه‌ي نخست اين غار و درست روي ديوار يكي از دالان‌هاي ورودي، نام يكي از مستشرقان روسي ـ خانيكف ـ حكاكي شده است. او در سال 1917 ميلادي وقتي براي ديدن اين غار آمده بود، نامش را روي اين ديوار حك كرد. البته حالا به‌سختي مي‌توان اين حكاكي را ديد، چون زير رنگ‌هاي آبي و قرمز اسپري‌ها پنهان شده است.
يادگاري‌ها با تاريخ‌هاي متفاوت در تمام ديوارهاي غار ديده مي‌شوند؛ اما با نزديك شدن به قسمت‌هاي طبيعي‌تر غار، اثر دست‌خط انسان معاصر كمتر ديده مي‌شود و در دالان‌هايي كه بيشتر محل گذر غارنوردان است و نه گردشگران و بازديدكنندگان معمولي، ديگر اثري از اين يادگاري‌نويسي‌ها نيست.
به اعتقاد صابر وفايي ـ كارشناس ارشد باستان‌شناسي اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري كردستان ـ يادگاري‌نويسي روي ديوارهاي غار كرفتو بزرگ‌ترين مشكل است، چون اين آثار كم‌كم نقوش باستاني در اين غار را از بين مي‌برد و بدي منظر ايجاد مي‌كند.
او درباره‌ي اقدامات حفاظتي براي ديوارهاي غار با توجه به انبوه يادگاري‌نويسي‌ها، اظهار كرد: در حال حاضر يكي از بزرگ‌ترين مشكلات مرمت‌گران، شناسايي حلال براي پاك كردن اين نوشته‌ها در اين غار آهكي است. با اين وجود، مطالعاتي انجام شده است كه اميدواريم به سرانجام برسد.
وي ادامه داد: ما نگران اين هستيم كه شايد پاك كردن اين نوشته‌ها و استفاده از حلال به بدنه‌ي اين غار آهكي صدمه بزند و تراش‌هاي ناهمگون ايجاد كند و در تاريخي بودن اين غار، شبهه ايجاد شود.
وفايي گفت: باستان‌شناسان هنوز نظري در اين‌باره نداده‌اند؛ ولي تلاش بر اين است كه پس از پاك كردن اين نوشته‌ها، روي حكاكي‌هاي تاريخي، پوشش شيشه‌يي ايجاد شود.
اگرچه او تأكيد كرد كه يادگاري‌نويسي‌ها به پيش از دهه‌ي 60 هجري شمسي مربوط مي‌شود و پس از آن‌كه غار تحت كنترل اداره‌ي ميراث فرهنگي استان درآمد، ديگر روي ديوارها يادگاري نوشته نشده است، ولي به‌راحتي مي‌توان تاريخ‌هاي جديدي را زير نام‌ها، شعرها و مطالب بازديدكنندگان ديد. تاريخ‌هايي كه حتا به آخرين روزهاي زمستان سال 89 نيز اشاره دارند.
البته وفايي اظهار كرد: كرفتو از كمبود نيروي انساني براي محافظت رنج مي‌برد، چون در حال حاضر فقط دو نفر مدام در اين غار حضور دارند و در مواقع ضروري، تعداد آن‌ها به هفت نفر مي‌رسد.
او معتقد است: محافظت از غار باستاني كرفتو و هدايت مردم در اين غار عظيم به 50 تا 60 نيروي انساني نياز دارد.
حجاري‌هاي غار كرفتو كه شبيه گوزن، گاو و گل است و باستان‌شناسان قدمت آن‌ها را به دوره‌ي پيش از تاريخ نسبت داده‌اند، بخش جذاب اين غار باستاني است كه در طبقه‌ي دوم غار مي‌توان آن‌ها را ديد. البته ديدن اين كنده‌كاري‌ها به‌خاطر آن‌كه زير رنگ‌هاي اسپري‌ها و يادگاري‌نويسي‌ها قرار گرفته‌اند، كمي سخت است و معمولا بازديدكنندگان بدون توجه به آن‌ها، از اتاق‌هاي طبقه‌ي دوم گذر مي‌كنند.
جواد نظام‌دوست ـ رييس انجمن غارنوردان و غارشناسان ايران ـ كه هفته‌ي پيش با همراهي يك گروه از پيشكسوتان و فعالان غارنوردي به‌بهانه‌ي افتتاح دفتر انجمن غارنوردان استان كردستان از غار كرفتو بازديد كرد، به خبرنگار ايسنا گفت: متأسفانه كنده‌كاري‌هاي قديمي زير يادگاري‌نويسي‌ها پنهان شده‌اند و بخشي از حجاريي كه شبيه گاو است، به‌خاطر تراش‌هايي كه توسط مردم ايجاد شده، از بين رفته و بخش ديگر آن هم زير رنگ اسپري‌ها قرار گرفته است.
او بيان كرد: دقيقا آثاري باستاني كه در اين غار مي‌تواند گردشگران و باستان‌شناسان را جذب كند، اين‌طور به‌دست انسان معاصر تخريب شده است.
ديگر بخش جذاب اين غار، دهليزي است كه براساس گمان باستان‌شناسان، محلي براي نگهداري زنداني‌ها و يا اصطبل حيوانات بوده است كه سوراخ‌هاي بزرگ ايجادشده در ديوار كه به نظر، محل نصب ميخ‌هاي بزرگ بوده، اين احتمال را كه اين دهليز محل نگهداري حيوانات بوده است، تقويت مي‌كند.
طبقه‌ي سوم غار كه افراد زيادي براي ديدن آن علاقه نشان مي‌دهند، معبد اين بناي عظيم دست‌كند است كه به‌خاطر كتيبه‌ي «هراكلس» يا «هركول» به معبد الهه‌ي يونان نسبت داده مي‌شود.
در ورودي اين طبقه، كتيبه‌اي وجود دارد كه روي آن به خط باستاني يوناني نوشته شده است: «اينجا معبد هراكلس است، باشد كه در آن هيچ پليدي راه نيابد». ترجمه‌ي ديگري نيز براي بخش دوم اين كتيبه پس از اصلاح باستان‌شناسان وجود دارد، به اين شرح كه «اينجا معبد هراكلس است، هر كه به آن وارد شود در امان است.»
باستان‌شناسان اين كتيبه را به دوره‌ي بازگشت لشكر يونانيان در دوره‌ي پارت‌ها متعلق مي‌دانند.
در اين طبقه، چاه عميقي وجود دارد كه باستان‌شناسان گمان مي‌كردند، آثار تاريخي را مي‌توانند در آن پيدا كنند؛ ولي در كاوش‌ها هيچ اثري پيدا نشد، براي همين آن‌ها فكر مي‌كنند، در گذشته در اين گودال آب بوده است و در آيين ميتراييسم براي غسل از آن استفاده مي‌كردند.
طبقه‌ي چهارم غار كرفتو كه به گفته‌ي وفايي، هفتاد هشتاد سال پيش بيشترين ريزش را داشته است، بهترين ديد را به كوه مقابل دارد كه به روايت مردم محلي، داراي شمايل سه دختر و يك مرد خياط است كه به واسطه‌ي يك گناه، هر چهار نفر به سنگ تبديل شده‌اند!
از اين طبقه مي‌توان به قسمت طبيعي غار كرفتو دسترسي داشت. بخشي كه تا حدودي از يادگاري‌نويسي‌ها در امان مانده و كف آن طبيعي است. البته بخش‌هايي از مسير آن، بتن‌ريزي شده است كه وفايي دليل اين كار را، خلاصي از دست فضولات نامطبوعي كه هنگام عبور از آنجا، تنفس را مشكل مي‌كرد و خاك‌هاي كف غار كه رفت و آمد را سخت كرده بود، ذكر كرد.
وفايي هنگام عبور از غار، به مسيرها و دالان‌هاي پيچ در پيچ اشاره كرد و گفت: اين، مسير عبور آب است، براي همين انحراف زيادي دارد. ما تلاش مي‌كنيم از اين غار، اصولي حفاظت كنيم. حتا تا حد امكان تلاش شده است، از پله‌ها و معبرهاي چوبي استفاده شود و شايد تنها قسمت ناهمگون غار، پله‌هاي فلزي باشد كه البته آن‌ها هم طوري نصب شده‌اند كه آسيب زيادي وارد نشود و راحت برداشته شوند.
وي ادامه داد: هر زمان طرح بهتري براي سازه‌هاي فلزي داخل غار داده شود، ما آن‌ها را برمي‌داريم و سازه‌ي مناسب‌تر را جايگزين مي‌كنيم.
او همچنين به سيستم نورپردازي داخل غار كه بيشتر از نور زرد و سفيد استفاده شده است، اشاره كرد و افزود: معمولا درباره‌ي نورپردازي و سيم‌كشي غار به ما انتقاد مي‌كنند؛ اما بيشتر اين كابل‌كشي‌ها از قديم ايجاد شده است.
وي گفت: ما براي برق‌رساني در محوطه‌ي بيروني اقداماتي را كرده‌ايم. سرويس‌هاي بهداشتي در محوطه‌ي غار نيز در حال تعمير است و دستگاه آب تصفيه‌شده نصب شده است.
وفايي بيان كرد: براي اين‌كه در محوطه دست‌خوردگي و اختلال ايجاد نشود، قرار است در چهار پنج كيلومتري غار محوطه‌سازي كنيم تا گردشگران خدمات بهتري دريافت كنند.
او اظهار اميدواري كرد كه غار كرفتو همراه زيويه ثبت جهاني شود تا اين منطقه به قطب گردشگري تبديل شود.
وفايي در ادامه درباره‌ي جانوراني كه در اين غار زندگي مي‌كنند نيز گفت: در ورودي‌هاي غار، كبوتر‌هاي صحرايي زندگي مي‌كنند و خفاش‌ها در راهرو‌هاي غار هستند.
برخي كوهنوردان كه در گذشته از غار كرفتو ديدن داشته‌اند، گفته‌اند كه زماني تالار‌هاي طبيعي اين غار، زيستگاه خفاش‌ها بوده است و حتا تالاري به اين نام وجود دارد؛ اما به‌خاطر نصب چراغ‌ها و روشن شدن اين بخش، خفاش‌ها اين تالار را ترك كرده‌اند.
تا كنون 750 متر از ستون فقرات بخش طبيعي غار كرفتو شناسايي شده است و به‌طور كلي، براي ديدن اين غار باستاني بايد حدود سه تا چهار ساعت زمان صرف كرد.
وفايي همچنين احتمال داد كه كرفتو ورودي ديگري هم داشته باشد؛ ولي براي شناسايي آن بايد گروه متخصص غارنورد باشد.
نظام‌دوست ـ رييس انجمن غارشناسي و غارنوردي ايران ـ گفت: حضور گروه ما در كردستان و در اين غار، سبب شد كه اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري استان حاضر شود كه از اين غار نقشه‌برداري كند، چون براي ثبت جهاني آن لازم است.
وي ادامه داد: غار كرفتو هنوز نقشه‌ي دقيقي ندارد، البته در كل ايران فقط 25 غار نقشه‌ي دقيق دارند، چون ما هم به‌تازگي و پس از دوره‌ي آموزشي كه اتحاديه‌ي جهاني غارنوردي برگزار كرد، با نقشه‌كشي غار‌ها آشنا شديم.
به گفته‌ي او، نخستين مدركي كه يونسكو براي ثبت غار مي‌خواهد، نقشه‌ي سه‌بعدي غار است كه امكان بازديد مجازي را فراهم مي‌كند و قرار است، براي كرفتو اين نقشه‌ي سه‌بعدي طراحي شود.
نظام‌دوست در ادامه به فضاسازي‌هاي اطراف و بهسازي‌هاي درون غار اشاره و اظهار كرد: اطلاع دارم كه 12 سال پيش در ضرب‌الاجل يك هفته‌يي براي سامان‌دهي اطراف و درون غار، اين اتفاق براي كرفتو افتاد.
وي گفت: كابل‌كشي‌هاي درون غار اصلا اصولي نيست. البته سازه‌هاي چوبي خوب است؛ اما سازه‌هاي آهني اصلا با فضاي داخلي غار همخواني ندارند. بعضي علامت‌ها روي ديوارها كشيده شده‌اند يا تابلو‌هاي علامت يا نام‌ها با ميخ‌هاي بزرگ روي ديوارهاي اين غار باستاني نصب شده‌اند، در حالي كه ما براي اين كار‌ها، راه‌كار و نقشه داريم. ما حتا وقتي خانه‌ي خود را سيم‌كشي مي‌كنيم، به همه‌ي اصول توجه داريم، چطور در اين مواقع اهميتي به اين اصول نمي‌دهيم؟!
اين غارنورد تأكيد كرد: در دنيا، نگاه گردشگري نسبت به غار‌ها وجود دارد؛ ولي نه به اين شكل كه بخواهد آن‌ها را تخريب كند.
نظام‌دوست گفت: غار باستاني كرفتو راهرو‌هاي پيچ در پيچي دارد؛ ولي هيچ راهنمايي داخل غار براي هدايت مردم نيست. شاهد بودم كه مردم در اين دالان‌ها گم مي‌شدند و با فرياد اسم يكديگر را صدا مي‌زدند تا همديگر را پيدا كنند.
وي بيان كرد: براي محافظت از اين غار با توجه به حجاري‌ها و آثار باستاني‌اش، وجود راهنما ضروري است و نبايد به نوشتن چند تذكر و علامت اكتفا كرد.
او افزود: براي جلوگيري كردن از نوشتن يادگاري، دادن تذكر كافي نيست. ما بايد مدتي طولاني روي فرهنگ مردم كار كنيم و تا آن زمان، حتما بايد راهنما در غار مستقر شود.
هزينه‌ي ورود به غار كرفتور براي هر نفر 400 تومان تعيين شده كه به گفته‌ي وفايي، اين قيمت كاملا اصولي تعيين شده است.
براساس اعلام او، بازديدكنندگان از غار كرفتو بيشتر مردم محلي منطقه هستند و بيشترين حجم بازديد از اين غار تا كنون به حدود 2500 نفر رسيده است. در نوروز امسال نيز بيش از چهارهزار نفر اين غار باستاني را ديدند.
گزارش از سميه حسنلو، خبرنگار ايسنا
انتهاي پيام