براساس تقويم جهاني، 28 ارديبهشت‌ماه روز جهاني موزه است. اين روز در ايران، آغاز هفته‌ي ميراث فرهنگي نيز محسوب مي‌شود. بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) تلاش كرد، به‌مناسبت هفته‌ي ميراث فرهنگي گفت‌و‌گوهايي را با افراد مختلف مرتبط با حوزه‌ي ميراث فرهنگي انجام دهد. اين افراد شامل مسؤولان سازمان، مسؤولان پيشين و برخي كارشناسان ميراث فرهنگي بودند كه البته در ميان آن‌ها، عده‌اي به دلايل مختلف حاضر به گفت‌و‌گو نشدند.
سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري هر سال در اين هفته به‌عنوان متولي اصلي حفاظت از آثار تاريخي، برنامه‌هايي را برگزار مي‌كند؛ اما آنچه در اين مطلب به آن پرداخته مي‌شود، مروري بر ديدگاه‌هاي مسؤولان و كارشناسان با محوريت يك پرسش است: حال ميراث فرهنگي را چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
اوضاع ميراث فرهنگي نسبت به گذشته خيلي بهتر شده است
رييس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري معتقد است: اوضاع ميراث فرهنگي ايران نسبت به گذشته خيلي بهتر شده است و بهتر هم خواهد شد.
حميد بقايي بيان كرد: اوضاع ميراث فرهنگي بهتر خواهد شد، زيرا مي‌خواهيم نگاه مديريتي را تغيير دهيم. در اين راستا، به اندازه‌ي كافي برنامه داريم؛ ولي اراده‌ي اجرايي كردن آن‌ها با مشكل مواجه است، مانند شوش كه ما براي آن برنامه داشتيم، ولي رسانه‌يي شدن مسايل مربوط به شوش، همه را در مقابل ميراث فرهنگي قرار داد. اين مسأله در توس نيز وجود دارد، زيرا اجراي برنامه‌هاي آن‌جا را به مجموعه‌هاي استاني داديم و آن‌ها اشتباه‌هايي را انجام دادند.
او با تأكيد بر اين‌كه سياست سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اين است كه نيروهاي جوان سر كار بيايند و از تجربه‌ي قديمي‌ها استفاده شود، ادامه داد: نگاه را در ميراث فرهنگي بايد تغيير داد، مانند اين نگاه در بناهاي تاريخي كه همه‌چيز را بايد تملك كرد. درحالي‌كه ما بايد ياد بگيريم، وظيفه‌ي نظارتي داريم و مالك نيز بايد بداند كه او هم سهمي دارد. برخي از آن‌ها تصور مي‌كنند كه ميراث فرهنگي فقط بايد ملك آن‌ها را بخرد. به همين دليل، اعتراض مي‌كنند يا در مقابل ثبت آن مقاومت مي‌كنند.
بقايي با بيان اين‌كه خانه‌هاي تاريخي را همه مي‌توانند با حفظ شرايط موجود خريد و فروشي كنند، اظهار داشت: تلاش مي‌كنم، چنين نگاهي را ايجاد كنم كه البته اين كار، مشكل است. در واقع، تلاش مي‌كنيم با تغيير كاربري بناها و تعريف كاربري جديد، شرايط بهتري را ايجاد كنيم و پس از آن، اقدامات نظارتي را اعمال مي‌كنيم.
رييس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري گفت: براساس آمار و ارقام، اقدامات بيش‌تري در حوزه‌ي ميراث فرهنگي نسبت به گذشته انجام شده است كه به جمع شدن داربست‌هاي گنبد سلطانيه پس از 40 سال، تخريب چند طبقه از ساختمان جهان‌نما، افزايش تعداد آثار ثبت‌شده در فهرست آثار ملي و جهاني، افزايش بودجه و افزايش توجه مردم به ميراث فرهنگي مي‌توان اشاره كرد.
وي با اشاره به تصويب بحث ميدان مشق در دولت، اضافه كرد: از بزرگ‌ترين دستاوردها، مصوبه‌ي دولت در اين‌باره بود. درحالي‌كه مي‌توانيد بررسي كنيد، چند مصوبه در گذشته براي ميراث فرهنگي در دولت گرفته شده است. همين مصوبات دولت در اين حوزه، شاخصي براي مقايسه است، بويژه اين‌كه در هر سفر دولتي دست كم دو مصوبه براي ميراث فرهنگي داريم و تا كنون بيش از 100 مصوبه در اين‌باره گرفته شده است.
ميراث فرهنگي محل دعوا و مناقشه نيست
رييس كميته‌ي ملي موزه‌هاي ايران (ايكوم) گفت: موزه، آيينه‌ي اجتماع است و جامعه هميشه خود و هويت تاريخي‌اش را در موزه پيدا مي‌كند.
سيداحمد محيط طباطبايي ادامه داد: وضعيت موزه‌ها به‌عنوان عالي‌ترين نهاد فرهنگي يك جامعه، جدا از وضعيت كل فرهنگي يك جامعه نيست، بلكه وضعيتي به‌هم پيوسته و يكسان دارد.
وي با اشاره به نام‌گذاري امسال تحت عنوان «موزه‌ها عامل هارموني اجتماعي» توسط ايكوم جهاني، اظهار داشت: در همه جاي دنيا از جمله ايران، بايد موزه‌ها را هارموني اجتماعي، هماهنگي و هم‌نوايي اجتماعي بدانيم. ايكوم نيز تلاش كرده است، بيش‌تر به نقش موزه‌ها در جامعه توجه كند و تأثيرات اجتماع بر موزه و موزه بر اجتماع را پي‌گيري كند.
او تأكيد كرد: بايد موزه‌ها را در كل وضعيت فرهنگي جامعه ديد و به وضعيت خوب، بد، متوسط، بالا يا پايين آن‌ها دقت كرد.
وي فعالان در حوزه‌ي موزه‌ها را ايثارگراني دانست كه در حوزه‌ي حفاظت، معرفي و شناخت فرهنگي جامعه فعاليت مي‌كنند و گفت: همه‌ي نهادهايي كه در اين حوزه فعاليت مي‌كنند، با قصورها، غلط‌ها و صحيح‌ها، چون در حوزه‌ي فرهنگي‌اند، ممدوح هستند و هميشه بايد در حوزه‌ي فرهنگي به بخش پر كاسه نگاه كرد.
محيط طباطبايي بار ميراث فرهنگي را بار شيشه دانست و افزود: ميراث فرهنگي محل دعوا و مناقشه نيست؛ باري است كه از گذشته آمده است و بايد به آينده تحويل داده شود. همه بايد به‌صورت جدي از همه‌ي نظرها، آرا و عقايد در حوزه‌ي ميراث فرهنگي كمك بگيرند.
مهم‌ترين مسأله، سكوت محض حاكم بر حوزه‌ي ميراث فرهنگي است
يكي از كارشناسان حوزه‌ي ميراث فرهنگي درباره‌ي حال و هواي ميراث فرهنگي كشور، معتقد است: مهم‌ترين مسأله‌اي كه در اين‌باره به آن مي‌توان اشاره كرد، سكوت محضي است كه در حوزه‌ي ميراث فرهنگي حاكم شده و مشخص نيست اين سكوت به‌دليل تلاش براي جلوگيري از انتشار اخبار اين حوزه است يا به‌دليل ايده‌آل بودن شرايط.
جليل گلشن بيان كرد: هيچ‌كس توجه نمي‌كند كه چرا تعداد اخبار حوزه‌ي ميراث فرهنگي كاهش يافته و اين خود نشان مي‌دهد كه اوضاع اين حوزه‌ي فرهنگي چگونه است.
او با اشاره به اين‌كه بايد شرايطي فراهم باشد تا تمام رسانه‌ها به‌شكل مطلوب و كامل، به اتفاق‌هاي حوزه‌ي ميراث فرهنگي كشور بپردازند، گفت: علاوه بر اين، به‌نظر مي‌رسد كارشناسان اين حوزه بي‌تفاوت و بي‌انگيزه شده و حساسيت‌ها كم‌رنگ شده‌اند. درحالي‌كه اگر حساسيت‌ها بيش‌تر شده بود، بايد در رسانه‌ها انعكاس مي‌يافت.
مي‌خواهيد از اين شادتر، وضعيت ميراث فرهنگي چگونه باشد؟
به اعتقاد رييس پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، حال ميراث فرهنگي خيلي خوب، شاد، سرحال و سرزنده است.
احمد خوشنويس با اشاره به برگزاري مراسمي براي ثبت معنوي، مواردي مانند روش‌هاي سنتي دريانوردي در حوزه‌ي خليج فارس و آيين نقالي كه چندي پيش در فهرست ميراث معنوي به ثبت ملي رسيدند، اظهار كرد: فكر مي‌كنم، هرماه چند برنامه را در بخش‌هاي مختلف حوزه‌ي ميراث معنوي داشته باشيم. همچنين ثبت جهاني آيين‌ها و بناهاي تاريخي كه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده، از برنامه‌هايي‌اند كه بايد برگزار كنيم.
وي ادامه داد: سوم خردادماه، پرچم جمهوري اسلامي ايران با ارتفاع 40 متر و وسعت 250 مترمربع ساخته‌شده از الياف نانو كه توسط آلماني‌ها درحال توليد است، در سازمان مركزي ميراث فرهنگي و گردشگري به اهتزاز درمي‌آيد و بعد از آن، در 50 نقطه‌ي ديگر كشور در آسمان به اهتزاز درمي‌آيد.
او اضافه كرد: مي‌خواهيد از اين شادتر، وضعيت ميراث فرهنگي چگونه باشد؟ پشت سر هم برنامه‌ها و جشن‌هاي اين‌گونه داريم.
ميراث فرهنگي از حوزه‌ي تصميم‌گيري‌هاي كارشناسي خارج شده است
به اعتقاد يك كارشناس ارشد حوزه‌ي ميراث فرهنگي، اشتباه اصلي كه از حدود هفت سال پيش تا كنون در حوزه‌ي ميراث فرهنگي شكل گرفته، ادغام دو سازمان ميراث فرهنگي و ايران‌گردي و جهان‌گردي با يكديگر و تشكيل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري است.
رضا شيرازيان با اشاره به متفاوت بودن ماهيت اين دو فعاليت با يكديگر، ادامه داد: اولويت فعاليت در حوزه‌ي گردشگري عمدتا تجاري، اقتصادي و مصرفي است و اولويت فعاليت در عرصه‌ي ميراث فرهنگي، فعاليت‌هاي پژوهشي و حفاظتي است و فعاليت‌هاي اقتصادي آن در اولويت‌هاي بعدي قرار مي‌گيرد.
وي گرد آمدن اين دو مقوله را زير چتر مديريتي واحد، بزرگ‌ترين اشتباه اداري ـ مديريتي در حدود 80 سال تاريخ حفاظت از آثار ايران ارزيابي كرد و گفت: اين امر سبب شد تا ديدگاهي غيركارشناسي و مصرف‌گرايي به عرصه‌ي حفاظت از آثار تاريخي وارد شود.
او تأكيد كرد: البته بهره‌برداري از آثار تاريخي و ورود اين آثار به جريان اقتصادي كشور، براي حفاظت از آثار لازم است، ولي نحوه‌ي بهره‌برداري و اولويت‌ها در تجربه‌هاي موفق جهاني با آنچه امروز شاهد آن هستيم، بسيار متفاوت است.
وي ادامه داد: در سال‌هاي گذشته، اين ساختار سازماني موجب ورود مديراني با تخصص‌هاي غيرمرتبط به مصدر امور تخصصي حفاظت و مرمت شد و همين امر، دليل ازهم‌پاشيدگي ساختار حفاظت در كشور شده است. بنابراين مي‌توان گفت، ايراد در درجه‌ي نخست، يك ايراد ساختاري است، نه ايرادي فردي يا گروهي.
اين كارشناس ارشد مرمت بناها و بافت‌هاي تاريخي بيان كرد: اگر قرار باشد، سازمان ميراث فرهنگي احيا شود و در مأموريت‌ها موفقيت كسب كند، نخست لازم است از لحاظ ساختار تشكيلاتي از بخش گردشگري جدا شود، سپس ترجيحا با يك سازمان يا ارگان ديگري كه از لحاظ نوع و جنس فعاليت با او مشابه است، ادغام شود كه در ميان مجموعه‌ي سازمان‌ها و نهادهاي موجود در كشور، سازمان حفاظت محيط زيست به لحاظ بنياني، نزديك‌ترين سازمان به حوزه‌ي ميراث فرهنگي است.
شيرازيان ادامه داد: مبحث ميراث فرهنگي و ميراث طبيعي مقوله‌اي است كه در سطح جهان به‌صورت يكپارچه به آن نگاه مي‌شود، چون بنيان‌هاي حفظ محيط زيست، ميراث طبيعي و ميراث فرهنگي بسيار به‌هم نزديك است.
وي درباره‌ي وضعيت كنوني ميراث فرهنگي نيز گفت: به نسبت اتفاق‌هاي خوبي در اين حوزه رخ داده و اتفاق‌هاي ناگواري هم در اين ميان پيش آمده است، اما نمي‌توان به‌صورت كلي قضاوت كرد.
او در پايان اضافه كرد: براساس شنيده‌ها، اخبار و مشاهده‌هاي شخصي، ميراث فرهنگي ديگر از حوزه‌ي تصميم‌گيري‌هاي كارشناسي خارج شده است.
به‌دنبال پر كردن خلأ‌هاي حوزه‌هاي ميراث معنوي و طبيعي هستيم
مدير كل دفتر حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تأسيس دفتر حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي را به‌منظور رفع دغدغه‌هاي مرتبط با ميراث معنوي دانست.
يدالله پرمون اظهار داشت: در بحث ميراث فرهنگي به‌طور كل اعم از ميراث معنوي و طبيعي، ثبت چيزي نيست كه به آن فقط احيا بگوييم، در حوزه‌ي حفظ و احيا علاوه بر ثبت، بحث ترويج، بخصوص در ميراث معنوي پيش مي‌آيد.
وي مستند‌سازي پژوهشي، حفظ وضع موجود، ارتقا، ترويج و ايجاد الفت ميان نسل جوان و گذشته را از مواردي دانست كه در موزه‌ي ميراث معنوي خلأ دارند.
او با اشاره به پي‌گيري‌هايي كه اين دفتر در حوزه‌ي حفظ، احيا و ثبت آثار معنوي انجام مي‌دهد، تأكيد كرد: بايد سياست‌هايي براي اين كار چيده شود. هدف اصلي از ايجاد دفتر حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، برنامه‌ريزي و تدوين مجموعه‌ي دستور‌العمل‌هايي است كه در بحث حفظ و احيا به كار مي‌روند.
وي ادامه داد: دفتر از اين دستور‌العمل‌ها استفاده مي‌كند و به‌شكل علمي و ماندگار به تعهدهاي خود در بحث حفظ و احيا ادامه مي‌دهد.
پرمون با اشاره به سياست‌هاي جديدي كه در سازمان ميراث فرهنگي در حوزه‌ي ميراث معنوي اتخاذ شده است، اظهار كرد: خوشبختانه از ابتداي امسال بحث ميراث معنوي سرعت زيادي گرفته و براساس گفته‌ي رييس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، ميراث معنوي در اولويت قرار گرفته است. بر اين اساس، اين دفتر اكنون درحال فهرست‌برداري و اولويت‌بندي مواريث معنوي در سطح ملي است.
او با اشاره به وجود 30هزار ميراث معنوي در كشور كه بايد بررسي و شناسايي شوند، گفت: در چشم‌انداز منتهي به سال 1404 براي استان‌ها سهميه‌هايي در نظر گرفته شده است كه براساس آن‌ها بايد تعداد قابل توجهي ميراث معنوي در كشور بررسي، شناسايي و فهرست‌برداري شوند. براساس برآورد انجام‌شده، تا پايان سال 1404، 30هزار از مواريث معنوي توسط اين دفتر در كشور شناسايي مي‌شود. در اين بحث، نيم‌نگاهي هم به منطقه‌ي آسياي مركزي و حوزه‌ي ايران فرهنگي داريم.
ميراث فرهنگي زياد حال مناسبي ندارد
يك استاد دانشگاه اعتقاد دارد: ميراث فرهنگي در كشور زياد حال مناسبي ندارد.
مهدي مجابي بيان كرد: در بخش‌هايي كه من با آن‌ها تماس دارم، ميراث فرهنگي حال زياد مناسبي ندارد. بناهايي مانند بافت‌ها، شهرهاي تاريخي و حتا بناهاي درجه‌ي يك كشور كه در استان‌هاي نمونه و پايه هستند، وضعيت خوبي ندارند.
وي ادامه داد: به‌نظر مي‌رسد، بناهاي تاريخي درجه‌ي دو و سه در وضعيت بهتري نسبت به بناها و آثار درجه‌ي يك هستند، چون فعلا نظرها بيش‌تر به اين آثار است؛ ولي به بناهايي مانند مسجدجامع قزوين زياد اعتنا نمي‌شود.
او درباره‌ي وضعيت موزه‌هاي كشور نيز گفت: به‌عنوان فردي كه از موزه‌ها توقع دارم، اصلا از آن‌ها راضي نيستم. هنوز پايه‌هاي علمي براي موزه‌ها تعريف نشده است و به‌نظر من، آن‌ها نيز حال خوبي ندارند.
اين كارشناس ميراث فرهنگي بيان كرد: البته موزه‌هاي جديدي مانند موزه‌هاي روستايي يا اكوموزه‌ها وضعيت بهتري دارند، ولي حال موزه‌هاي باستان‌شناسي اصلا خوب نيست.
مجابي درباره‌ي ارزيابي وضعيت ميراث فرهنگي در قبل و بعد از انقلاب، گفت: دوره‌ي پيش از انقلاب توسعه در بحث ميراث فرهنگي نبود و اين مسأله محدود و متمركز بود. در مجموع، اگر كميتي در موضوع وجود داشت، ميراث فرهنگي از نظر كيفيت در دوره‌ي پيش از انقلاب وضعيت مناسبي نداشت. بعد از انقلاب اسلامي نيز مسلما ارتقاي كيفي وسيعي در اين زمينه داشتيم.
وي افزود: اكنون وضعيت ميراث فرهنگي در برخي حوزه‌ها خوب و برخي بخش‌ها بد است.
رديف اعتباري مستقلي بايد براي حفاظت از ميراث ناملموس گذاشته شود
مدير كل دفتر ثبت آثار فرهنگي ـ تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري گفت: تا كنون بحث ميراث ناملموس در جامعه‌ي ما مورد توجه نبوده است.
حسينعلي وكيل اظهار داشت: پيش از كنوانسيون 2003، يكسري فهرست‌هاي جهاني وجود داشت كه مي‌توانستيم چارچوب برخي آثار را در اين حوزه براساس آن‌ها به ثبت برسانيم؛ ولي ايران در اين زمينه موفق نبود و نتوانست اثري را معرفي و ثبت كند.
وي افزود: نزديك 90 درصد آثار از كشورهاي مختلف، پيش از كنوانسيون ثبت شده بودند و پس از تصويب، به‌صورت يك‌جا جزو كنوانسيون 2003 شدند.
او با اشاره به اقدامات پژوهشكده‌ي مردم‌شناسي و مطالعاتي كه اين پژوهشكده در نقاط مختلف ايران انجام داده است، بيان كرد: مطالعات مردم‌شناسي زيادي روي كلان‌شهرها انجام شده است و زمينه‌هاي زبان و گويش و ديگر زمينه‌ها جزو اين مطالعات قرار گرفتند؛ ولي به موضوع ثبت آن‌ها پرداخته نشد. پس اين حركت را با وجود نبود سياست‌گذاري مناسب در اين قضيه آغاز كرديم. به همين دليل، با ايجاد يك كميته‌ي تخصصي به‌دليل نبود مصوبه‌اي براي ثبت در فهرست آثار ملي، دستورالعمل ثبت ميراث ناملموس تهيه شد.
وي با اشاره به تصويب آيين‌نامه‌ي ثبت ميراث ناملموس در دولت در سال 1387، گفت: با توجه به تصويب اين قانون توسط مجلس، در آيين‌نامه‌ي ثبت ميراث ناملموس پيش‌بيني شد كه ميراث فرهنگي مسؤول ثبت اين آثار است و به‌شكل رسمي پس از تصويب آيين‌نامه، ميراث فرهنگي توانست به اين حوزه وارد شود.
وكيل با اشاره به استقبال زيادي كه از بحث ثبت ميراث ناملموس در ايران شده است، اظهار كرد: با وجود اين‌كه اين بحث بيش از دوسال نيست كه در ايران مطرح شده است، از سوي رده‌هاي مختلف جامعه، مديران، علما، دانشمندان و فرهنگ‌دوستان استقبال زيادي از اين قضيه شد. اكنون در هر جايي كه يك اثر ناملموس را ثبت مي‌كنيم، اثر آن بين مردم و مسؤولان شايد معادل سال‌ها تلاش ميراث فرهنگي در بخش كالبدي باشد.
او توضيح داد: كار اصلي در اين حوزه، حفظ اثر ثبت‌شده است و بايد در اين زمينه اقدامات لازم انجام شود؛ ولي متأسفانه در كل كشور هنوز به راه‌كارهاي اجرايي مناسبي دست پيدا نكرده‌ايم. در مجموع شايد برخي كشورها در اين زمينه قدري كار را زودتر آغاز كرده باشند و حتا به راه‌كارهاي اجرايي نيز رسيده باشند؛ اما ما در ايران بايد روي دستورالعمل‌هاي حفاظتي كار كنيم كه اين كار، يك زمينه‌ي زيربنايي و تخصصي است.
مدير كل دفتر ثبت آثار فرهنگي ـ تاريخي با اشاره به ثبت نقالي و تقويم جلالي در فهرست ميراث ناملموس، بيان كرد: براي حفظ اين دو آيين بايد راه‌كارهاي اجرايي مناسبي داشته باشيم تا بتوانيم آن‌ها و جايگاه‌شان را در اين مقطع زماني بين مردم حفظ كنيم و به همه نشان دهيم.
وي ادامه داد: وضعيت هنرهاي سنتي نيز در دنياي امروز همين‌گونه است. آن‌قدر تنوع محصولات بالا و قيمت آن‌ها پايين آمده است كه به‌راحتي در هر مكاني توليد و توزيع مي‌شوند. حال حفاظت از اين ميراث، مهم است و بايد به آن پرداخته شود تا بتوانيم در آينده، شاهد اثر‌بخش بودن ثبت آثار باشيم.
او كم‌ترين كاري را كه در اين زمينه مي‌توان انجام داد، مستند كردن اين آثار و آيين‌ها دانست و گفت: اگر پنج‌سال ديگر اين آيين‌هاي اجرايي از بين بروند، با مستند كردن آن‌ها مي‌توانيم گامي مؤثر براي احياي دوباره‌ي اين آثار برداريم.
وكيل ادامه داد: بايد حتما اقدامات گسترده‌اي را براي پيدا كردن راه‌كارهاي اجرايي حفاظت از ميراث ناملموس بيابيم و مسؤوليت آن متوجه كساني است كه مسؤوليت حفاظت را برعهده دارند. بايد از متخصصان و كارشناسان استفاده كرد. همچنين دولت با حمايت جدي خود و اعتبار ويژه‌اي كه براي اين بخش قائل مي‌شود، مي‌تواند سرفصل‌هاي اعتباري مناسبي به اين حوزه اختصاص دهد.
مدير كل دفتر ثبت آثار فرهنگي ـ تاريخي تأكيد كرد: همان‌طور كه براي بحث مرمت و احياي بناها و كالبد‌هاي تاريخي و ميراث فرهنگي اعتبار مي‌گذاريم، براي حفاظت از ميراث ناملموس نيز بايد رديف اعتباري مستقلي گذاشته شود. در اين ارتباط نقش مردم و تشكل‌ها بسيار بيش‌تر از نقش ميراث كالبدي ماست كه بايد از آن‌ها حمايت و آن‌ها را تقويت كرد.
حال ميراث فرهنگي با حال كشور سازگار است
يك استاد دانشگاه معتقد است: حال ميراث فرهنگي سازگار با حال كشور است.
عادل فرهنگي اظهار داشت: اگر وضعيت كشور خوب است، ميراث فرهنگي هم حال خوبي دارد و اگر وضعيت كشور بد است، اين حوزه هم وضعيت مناسبي ندارد و حال آن بد است.
وي در مقايسه‌اي ميان وضعيت ميراث فرهنگي در دوره‌هاي قبل و بعد از ادغام با حوزه‌ي گردشگري، گفت: گردآمدن ميراث فرهنگي با گردشگري به هيچ‌وجه به صلاح نبود. جمع اين دو در عمل سبب قرباني شدن ميراث فرهنگي در برابر گردشگري شد و موضوع گردشگري آن‌قدر محوري شد كه درصد كم‌تري از بحث‌ها به ميراث فرهنگي رو آورد.
او بيان كرد: تخصص ميراث فرهنگي در مديريت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در اين زمان تقريبا به صفر رسيد و اين خود يك ضايعه‌ي عظيم براي ميراث فرهنگي بود. اميدوارم بتوان اين دو حوزه را بار ديگر از هم جدا كرد و تخصص ميراث فرهنگي را به دل‌سوزان آن و گردشگري را نيز به‌دست مسؤولان دل‌سوز آن حوزه سپرد.
فرهنگي همچنين در مقايسه‌اي ميان وضعيت ميراث فرهنگي در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامي، اظهار كرد: عناصر تعيين‌كننده در اين حوزه و در اين دو دوره بسيار متفاوت بودند. در دوران قبل از انقلاب جمعيت كشور كم‌تر بود و حفاظت از ميراث فرهنگي به يك سازمان ويژه محدود مي‌شد كه با هدفي معين به اين امر نگاه مي‌كرد و مسأله‌ي هويت برايش مطرح بود. كل سامانه‌ي كشور در آن زمان تمايل به اين داشت كه ميراث فرهنگي را به‌عنوان يك عنصر هويت‌بخش هيأت حاكمه ببيند و دخالت در اين امر به عده‌اي خاص محدود مي‌شد.
اين كارشناس ميراث فرهنگي ادامه داد: پس از انقلاب، جمعيت كشور چند برابر شد، توسعه و درخواست‌هاي مردم فزوني يافت و امكان دخل و تصرف در بخش‌هاي مردمي، همگاني، دولتي و خصوصي در ميراث فرهنگي بيش‌تر شد و دخالت‌ها محدوده‌ي گسترده‌تري پيدا كرد. اين در حالي بود که نتوانستيم اعتبارات درخور اين بخش را به اندازه‌ي کافي تأمين کنيم و به اين ترتيب، شاهد از ميان رفتن عرصه‌هاي فراواني از ميراث فرهنگي کشور بوديم که متأسفانه غيرقابل جبران است.
وي افزود: اميدواريم با توجه به سرمايه‌هاي عظيمي که در يک سده‌ي اخير در حوزه‌ي ميراث فرهنگي از دست داده‌ايم، به خود بياييم و براي آنچه باقي مانده است، حافظان خوبي باشيم.
بايد به كارشناسان در حوزه‌ي ميراث فرهنگي بال و پر داد
به گفته‌ي يك كارشناس حوزه‌ي ميراث فرهنگي، اكنون ميراث فرهنگي متحول شده و در حال طي كردن دوران خاص خود است.
محسن منصوري‌فرد بيان كرد: در اين تحولات، كار كارشناسي هم دچار تحول شده، هرچند پيشينه‌ي امور و كارها بر مبناي سيستم و اصول سنتي است، ولي اگر اين روش و اصول سنتي عوض شود، از ميراث فرهنگي و كارهاي كارشناسي در اين حوزه نيز حمايت نمي‌شود و ما با اين روند دچار ضعف خواهيم شد.
وي با تأكيد بر اين‌كه مديران بايد كار مديريتي انجام دهند، ادامه داد: بايد به كارشناسان در حوزه‌ي ميراث فرهنگي بال و پر داد و اين حوزه و مسائل آن را سياسي نكرد. در زمينه‌هاي تخصصي بايد از افراد متخصص كمك گرفت، چون ارزش‌هاي فرهنگي مانند يك بناي معمولي نيست كه اگر از دست رفت، قابل برگشت باشد.
به اعتقاد او، بايد در حوزه‌ي ميراث فرهنگي، يك بستر فرهنگي داشته باشيم.
اين كارشناس ميراث فرهنگي در ارزيابي وضعيت كنوني ميراث فرهنگي در مقايسه با دوره‌هاي گذشته، اظهار داشت: هر دولتي كه روي كار مي‌آيد، مديران عوض مي‌شوند و بالطبع برنامه‌ي آن‌ها نيز عوض مي‌شود. به همين دليل، بايد برنامه‌ي هر دولت در اين حوزه را با دولت بعدي آن مقايسه و حتا از تجربه‌ها استفاده كرد.
منصوري‌فرد اعتقاد دارد: دولت قبلي در زمينه‌ي بودجه، ضعف‌هايي داشت و نمي‌توانست كار چنداني انجام دهد؛ ولي خوشبختانه در دولت جديد، اعتبارات خوبي وجود دارد. به همين دليل انتظار مي‌رود، اين دولت با آوردن امكانات، دستاورد‌هاي بيش‌تري در اين حوزه داشته باشد.
وي با اشاره به اقدامات و توجه‌هاي دل‌سوزانه‌ي كساني مانند زنده‌ياد دكتر باقر آيت‌الله‌زاده شيرازي، زنده‌ياد مهندس مهريار، زنده‌ياد پيرنيا و زنده‌ياد ورجاوند در حوزه‌ي ميراث فرهنگي، اضافه كرد: اين افراد به‌عنوان پرچم‌داران انقلاب در حوزه‌ي ميراث فرهنگي با جان و دل براي آن كار كردند. آدم خوب بودن هنر نيست، بلكه يك وظيفه است كه به‌حتم اين دولت و مسؤولان، آن را در دستور كار دارند.
بناها، محوطه‌ها و تپه‌ها مانند ورق درحال پاره شدن هستند
رجبعلي لباف خانيكي معتقد است: ميراث فرهنگي در مظلوميت بسيار بدي قرار گرفته است و بايد براي آن دعا كرد.
اين كارشناس حوزه‌ي ميراث فرهنگي بيان كرد: ميراث فرهنگي مظلوم است، به اين دليل كه بنيان‌گذار و باني آن ايراني‌ها نبودند؛ در زمان ناصرالدين‌شاه باستان‌شناسان فرانسوي به ايران آمدند و پس از آن، مسائلي مانند موزه، موزه‌داري، ميراث فرهنگي و باستان‌شناسي رشد و رونق گرفت.
وي با اشاره به اين‌كه ميراث فرهنگي به‌طور فيزيكي در ايران وجود داشته است، اظهار داشت: تئوري‌هاي اين حوزه، ايراني نبوده، هرچند در متون قاجار و پيش از آن، دل‌سوزي‌هايي براي ميراث فرهنگي وجود داشته، اما تئوري‌هايي كه در اين زمينه تعريف شده است، فرمول‌هايي خاص براي حفاظت، مرمت، كاوش، گمانه‌زني و علوم جديد است كه به‌نوعي وارداتي است.
او ادامه داد: متأسفانه اين مسأله لطمه‌ي شديدي به ميراث فرهنگي زده است و بقيه‌ي خصلت‌ها و بحث‌هاي زيربنايي و بنيادي هم كه از فرهنگ اصيل ايراني برخاسته است، ديده نمي‌شود.
وي گفت: بحث ميراث فرهنگي بايد در ايران مي‌آمد و اگر نمي‌آمد، حتما خود ايراني‌ها اين قضيه را مطرح و به آن توجه مي‌كردند؛ ولي لطمه‌اي كه به ميراث فرهنگي ايران وارد كرد، اين است كه در يك موضع مظلوميت قرار گرفت، به اين معني كه هيچ‌گاه از ميراث فرهنگي به‌عنوان يك ارزش اصيل و تعيين‌كننده و ارزشي كه با مليت، هويت و گذشته‌ي ما در ارتباط است، دفاع نشده است.
لباف خانيكي درد اين حوزه را حاشيه‌يي بودن آن در اذهان و مجامع بين‌المللي دانست و افزود: نحوه‌ي طرح اين قضيه به آدم‌هاي مغرض و سوءاستفاده‌كنندگان ميدان مي‌دهد كه در ارتباط با ميراث فرهنگي كارهايي را كه نبايد انجام دهند.
اين باستان‌شناس با اشاره به قوانين مربوط به استفاده از فلز‌ياب‌ها و تبليغاتي كه براي فروش آن‌ها در سطح شهرهاي مختلف مي‌شود، اظهار كرد: بناها، محوطه‌ها و تپه‌هاي تاريخي و باستاني مانند ورق در حال پاره شدن و از بين رفتن‌اند؛ اشياي تاريخي توسط حفاران غيرمجاز از زير زمين بيرون مي‌آيند، قاچاق مي‌شوند و در كشورهاي ديگر به حراج مي‌روند. اين كار چوب حراج زدن به اشياي تاريخي نيست، بلكه چوب حراج زدن به حيثيت، آبرو و امنيت ايران است.
وي ادامه داد: متأسفانه اين اتفاق‌ها پيش مي‌آيند، ولي آن‌گونه كه بايد و انتظار مي‌رود، دفاعي از ميراث فرهنگي نمي‌شود و كسي با اين مقوله به‌عنوان يك امتياز ملي و بشري درگير نمي‌شود. شايد بتوان گفت، اين بزرگ‌ترين سند مظلوميت ميراث فرهنگي است.
او با اشاره به انتخاب و نام‌گذاري روزهايي به نام موزه و ميراث فرهنگي، بيان كرد: اين موقعيت‌ها بايد فرصت‌هايي باشند كه اين مفاهيم در آن‌ها شكافته مي‌شوند.
وي اين موقعيت را فرصتي براي رسانه‌هاي گروهي دانست و گفت: رسانه‌ها بايد اين‌گونه مسائل را جدي بگيرند و با پرداختن عميق به اين مسائل، از كارهاي سطحي شعاري و روتين پرهيز كنند و كاري اساسي در اين زمينه انجام دهند.
اين باستان‌شناس اضافه كرد: اگر ما اين حميت را داشته باشيم كه ميراث فرهنگي را به‌عنوان يك پرچم پيش روي خود قرار دهيم، همه‌ي اين مسائل حل مي‌شود و استدلال و بحث و جدلي در اين زمينه لازم نيست؛ ولي بايد به باستان‌شناسان و كارشناسان آثار تاريخي فرصت داده شود تا اين‌گونه ارزش‌ها را اعلام و درباره‌ي آن‌ها بحث كنند.
ميراث فرهنگي از نظر فرهنگي در اوج افتخار يك كشور است
معاون حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اعتقاد دارد: اكنون ميراث فرهنگي از نظر فرهنگي در اوج افتخارات يك كشور در ارتباط با حوزه‌ي ميراث فرهنگي است.
مسعود علويان‌صدر درباره‌ي حال ميراث فرهنگي در زمينه‌ي ويژگي‌هاي فني و تخصصي آن، بيان كرد: راهبردها و برنامه‌هايي كه براي هدايت، كنترل و جهت‌گيري اتخاذ شده، بهترين سياستي است كه در حوزه‌ي حفظ و احيا درنظر گرفته شده، چون مشاركت مردم را مدنظر قرار داده است.
وي هدف را در حوزه‌ي ميراث فرهنگي، مردم و حضور مردم در بافت‌هاي تاريخي دانست و ادامه داد: هدف را بايد جدي بگيريم؛ اگر حضور مردم را در بافت‌ها بتوانيم دوباره احيا كنيم، اين حضور ماندگار خواهد بود.
او اظهار داشت: در بحث خريد خانه‌ها، حضور مردم را نداريم، حتا واگذار كردن آن براي مشاركت‌كننده نيز براي ما مشكل ايجاد كرده است؛ ولي اگر از ابتدا، با سياست‌گذاري صحيح مردم را پاي كار داشته باشيم و آن‌ها را به‌عنوان عنصري مهم در حوزه‌ي مرمت احيا كنيم، اين افتخاري است كه ما مي‌توانيم در ارتباط با جهت‌گيري و سياست‌گذاري در اين حوزه داشته باشيم.
وي سياست سازمان ميراث فرهنگي را براي امسال، احياي خانه‌هاي تاريخي كه در اختيار بخش خصوصي و مردم است، اعلام و بيان كرد: با اين سياست، مشكلات مردم را حل مي‌كنيم و آن‌ها را پاي كار مي‌آوريم تا بتوانند با مشاركت و هماهنگي، زندگي و فعاليت خود را داشته باشند. اگر زندگي جاري شود، ميراث ماندگار خواهد بود.
معاون حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي افزود: به‌لحاظ اعتباري و سطح پروژه‌هاي اجرايي، اكنون با گذشته تغيير قابل ملاحظه‌اي ايجاد شده است. حتا در توجه و دقت نظر مردم نيز مي‌توانيم اين امر را احساس كنيم كه اين توجه نسبت به سال‌هاي پيش بسيار بيش‌تر شده است.
گفت‌وگوها از خبرنگاران ايسنا: پرستو فرهادي و سميه ايمانيان
انتهاي پيام