دبير علمي دومين همايش نقد مرمت گفت: رويكرد همايش «نقد مرمت» نقد كارهايي بود كه در گذشته انجام شده‌اند، به‌طوري كه تجارب گذشته بررسي و ارزيابي شوند تا در اختيار نسلي قرار گيرند كه در اين حوزه فعاليت مي‌كند.
سياوش صابري در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، با اشاره به اين‌كه همايش نقد مرمت نخستين‌بار در سال 1387 برگزار شد، بيان كرد: يكي از تعاريفي كه براي مرمت داريم، نقد گذشته و انجام اقدامي خلاقانه است، به اين معني كه ما بنايي را كه در دوره‌اي تاريخي ساخته شده است، بررسي مي‌كنيم. سپس اين مسأله مد نظر قرار مي‌گيرد كه در عصر حاضر چه اقدامي را بايد نسبت به اين بنا انجام داد. بنابراين براساس همين تعريف درخواست كردم، فرصتي براي حوزه‌ي ميراث فرهنگي فراهم شود تا موضوع مرمت مورد نقادي قرار گيرد و نسبت به تمام وجوه آن، آشنايي ايجاد شود.
او توضيح داد: همايش نقد مرمت نخستين‌بار در خلأ همايش‌هاي تخصصي حوزه‌ي مرمت برگزار شد، زيرا كنگره‌ي بم كه به همت دكتر شيرازي و با رويكردي پژوهشي و علمي برگزار مي‌شد، پس از درگذشت او، در عمل تعطيل شد و جاي چنين موضوعي در حوزه‌ي ميراث فرهنگي بسيار خالي بود.
اين كارشناس ارشد رشته‌ي مرمت بناهاي تاريخي با بيان اين‌كه مرمت يك فرآيند چندوجهي است، گفت: وقتي قرار است، اثري مرمت شود، دانش‌ها و تخصص‌هاي مختلف بايد به اين كار ورود پيدا كنند. به‌طور مثال، بديهي است كسي كه اثري را مرمت مي‌كند، بايد تاريخ را بشناسد و هر آنچه را كه به‌نظر مي‌رسد، در حوزه‌ي تاريخ مؤثر است، در بخش شناخت مطالعات اثر مد نظر قرار دهد. علاوه بر اين‌ها، يك مرمت‌گر بايد جست‌وجوگر اسناد قديمي و كهن باشد و هر آنچه را كه به شناخت كالبدي اثر مي‌تواند كمك كند، مستندسازي و جمع‌آوري كند.
وي اظهار داشت: در ادامه‌ي اين مراحل، يك مرمت‌گر بايد به نحوي اقليم‌شناس هم باشد، به‌طوري كه ويژگي‌هاي اقليمي و محيطي يك اثر را بررسي كند كه در چه بستري ساخته شده و جغرافياي مكاني و آب‌وهوايي آن چگونه است. هم‌چنين يكي ديگر از بحث‌هاي مربوط به مرمت، مطالعات ساختار اثر و مكانيزم انتقال نيرو در آن است.
او ادامه داد: در اين‌باره به مسجدجامع سبزوار مي‌توان اشاره كرد كه به‌دليل مسدود شدن قنوات، در ضلع جنوبي آن با نشست خاك و آسيب‌رساني به اثر مواجه شديم. به اين ترتيب، هم بايد با نگاه هيدروليك به قضيه نگريست و هم نسبت به زمين و نوع خاك، اطلاعات داشته باشيم تا تأثيرات چنين اتفاق‌هايي را بتوانيم بررسي كنيم.
صابري افزود: حتا مي‌توان گفت، فلسفه هم در آثار تاريخي مؤثر است و بايد بررسي كنيم كه جهان‌بيني مردمي كه چنين آثاري را ساخته‌اند، چه بوده است.
مدير كل پيشين دفتر حفظ و احياي بناها و محوطه‌هاي تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري گفت: يكي از ويژگي‌ها و زيبايي‌هاي منحصربه‌فرد علم مرمت اين است كه بايد از تمام دانش‌هايي كه در اختيار داريم، استفاده كنيم تا بهترين تشخيص را داشته باشيم. در واقع، با نقد مرمت‌هاي گذشته به اين موضوع اشاره مي‌كنيم كه چه وجوهي مورد غفلت واقع شده‌اند يا اكنون چه ابزار و تجهيزاتي را مي‌توان ابداع و استفاده كرد، به‌طوري كه با روش‌هاي غيرمخرب‌تري، بناهاي تاريخي را مطالعه كنيم.
صابري در توضيح مطالبي كه درباره‌ي بحث‌هاي ارائه‌شده در دومين همايش نقد مرمت مطرح شدند، بيان كرد: هدف از بنيان اين همايش اين بود كه وقتي در حال گذر از فضاي گذشته به فضاي آينده هستيم، حلقه‌ي اتصالي در زمان حال برقرار شود. اين موضوع بايد توسط حوزه‌هاي حرفه‌يي درك شود و نيز بينش و اعتقاد لازم به‌وجود آيد تا يك پله نسبت به گذشته بتوانيم ارتقا يابيم. همايش سال گذشته نيز آغاز اين موضوع بود، يعني يادآوري اين نكته كه كارهايي كه انجام مي‌شوند و شده‌اند، ايده‌آل نيستند؛ اما وجوه و نكاتي در بخشي از آن‌ها ديده مي‌شوند كه قرارگيري آن‌ها در كنار هم، يك بينش كلي را مي‌تواند ايجاد كند.
دبير علمي دومين همايش نقد مرمت درباره‌ي بحث‌هاي مختلفي كه در اين همايش مطرح شدند، توضيح داد: به‌طور مثال، امسال در بحث سازه‌يي، دو ارائه بودند كه يكي از آن‌ها به به‌سازي استحكام مصالح خشتي در ارگ بم و ديگري به مدل‌سازي مقاوم‌سازي عمارت الماس در تهران مربوط بود. مدل‌سازي انجام‌شده نيز با يك نرم‌افزار سازه‌يي بود كه در كارهاي مرمتي كم‌تر چنين چيزي انجام مي‌شود. با اين حال، هر دو اقدام مطرح شدند، به اين عنوان كه اين تجربه‌ها داراي نقاط مثبت و منفي هستند و به اين ترتيب از اين علم براي شناخت بيش‌تر مي‌توان استفاده كرد.
وي اظهار كرد: درباره‌ي مستندسازي و مرمت تزيينات بناها بحث شد و سال گذشته نيز بحث‌هايي مانند مطالعات منظر مطرح شده بودند. البته اين نكته قابل ذكر است كه در يك همايش با محدوده‌ي زماني و شرايط خاص، تمام وجوه مرمت را نمي‌توان بررسي كرد، گرچه پيش از اين، ارائه‌ي 30 مقاله و برگزاري همايش در تهران پيش‌بيني شده بود كه پس از تغييرات مكاني و زماني، اين تعداد به 12 ارائه كاهش يافت.
او با اشاره به اين‌كه براي همايش‌هاي بعدي مي‌توان برنامه‌ريزي كرد تا پنل‌ها و كارگروه‌هاي تخصصي تعريف شوند، گفت: به اين ترتيب، افراد براساس علاقه يا ضعفي كه ممكن است در موضوعي خاص داشته باشند، مي‌توانند در جلسه‌ها شركت كنند. البته اين كار، تمهيدات خاصي را از نظر مكان و وجود افراد متخصص كه توانايي تدريس و نقد در چنين پنل‌هاي تخصصي را داشته باشند، مي‌طلبد، بويژه اين‌كه اين‌طور نيست كه تمام دانش مربوط به مرمت را در اختيار داشته باشيم. اين همايش دو روزه نيز معطوف به اين بود كه داشته‌هاي ما منتقل شوند، با تأكيد بر اين‌كه هر كدام از ارائه‌ها با ضعف و قوت‌هايي كه داشتند، هدف ما را مي‌توانند محقق كنند.
صابري با اشاره به اين‌كه اين همايش‌ها، فضاي آزاد ارائه و انتقال تجارب هستند، يادآوري كرد: يكي از مسايلي كه در اين همايش محقق شد، حضور پيش‌كسوتان ميراث فرهنگي در هيأت علمي نشست‌ها بود، زيرا از اهداف ما، انتقال تجربه‌هاي اين افراد پس از چند سال كار به نسل جديد بود، بويژه اين‌كه بسياري از آن‌ها مجموعه‌ي تجربه‌هاي خود را در كتاب يا مقاله‌اي درج نكرده‌اند.
مدير كل پيشين دفتر حفظ و احياي بناها و محوطه‌هاي تاريخي در پاسخ به اين‌كه يكي از ضعف‌هايي كه در مباحث مربوط به مرمت مطرح مي‌شود، نبود آزمايشگاه‌هاي تخصصي مصالح و انجام نشدن كارهاي علمي دقيق روي رفتار مصالح است، توضيح داد: چنين بحثي زماني به‌وجود مي‌آيد كه قرار است، فرآيند سنتي به صنعتي تبديل شود. به‌طور مثال، در گذشته براي ساخت خشت براساس شناخت و تجربه، خاك را شناسايي مي‌كردند و با طي مراحلي، خشتي را مي‌ساختند. اين توليدات سنتي قرن‌ها جواب داده‌اند، ولي اكنون كه ما مي‌خواهيم آن‌ها را به توليد صنعتي تبديل كنيم، بايد آزمايش‌هايي را انجام دهيم تا شناخت خود را گسترش دهيم.
وي در اين‌باره ادامه داد: در اين زمينه، مرجعي كه تعريف شده، پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و پژوهشكده‌ي حفاظت و مرمت آثار است كه دستگاه‌ها و تجهيزات لازم را دارند و بخشي از آزمايش‌ها را انجام مي‌دهند. هم‌چنين بخش ديگري از اين آزمايش‌ها را بخش‌هاي تخصصي مي‌توانند انجام دهند.
صابري بيان كرد: يك هدف محقق‌شده از نقادي در اين همايش‌ها، اين است كه به كارشناسان استان‌هاي مختلف آموزش داده شد، چگونه از ظرفيت‌هاي علمي موجود در كشور براي تبديل تجربه‌ي سنتي به خواسته‌اي براي توليد صنعتي مي‌توان استفاده كرد و نيز چگونه از نرم‌افزارهايي كه براي مدل‌سازي سازه‌هاي مدرن استفاده مي‌شوند، براي شناخت آثار تاريخي مي‌توان كمك گرفت.
به گفته‌ي او، تمام اين داستان، تلاش انسان معاصر براي شناخت بيش‌تر است و اين شناخت بيش‌تر به ابزار نياز دارد. يكي از ابزارها، وسايل آزمايشگاهي و ابزار ديگر، علم است كه در هر دو اين‌ها، اشكال‌هايي ممكن است بروز كنند، مانند خطاي انساني، خطاي ابزار، خطاي مدل‌سازي يا خطاي مطالعات رياضي. با اين حال، تلاش بشر همواره اين است كه كم‌تر مرتكب اين خطاها شود.
وي با اشاره به اين‌كه در پايان تمام بررسي‌ها و شناخت‌ها، تصميم‌گيرنده يك گروه كارشناسي، يعني انسان خواهد بود، اضافه كرد: پس از آن نيز با فراهم كردن مدارك لازم، شرايط براي نقد توسط آيندگان به‌وجود مي‌آيد. به اين ترتيب، بشر مسير تعالي خود را در تكنولوژي مرمت معماري طي مي‌كند. البته در اين ميان، از وجه انساني اين بحث‌ها، يعني اخلاق انساني نبايد غفلت شود. همايش نقد مرمت برگزارشده نيز با وجود كوچكي و فشرده بودن، براي مسؤوليت عظيم و مورد غفلتي آغاز شد. اميدوارم اين كار امتداد يابد تا پس از آن، به‌سراغ انتشار نتايج اين تجارب برويم.
انتهاي پيام