نگاهي به جدول پخش شبكه‌هاي سيما نشان مي‌دهد كه از حدود 30 مستند در حال پخش، شش مستند به موضوع آسيب‌شناسي معضلات اجتماعي از زواياي مختلف مي‌پردازند.
هرچند مصون‌سازي جامعه در مقابل انواع آسيب‌ها و معضلات اجتماعي از جمله اهداف توليد و پخش اين گونه مستندها از تلويزيون عنوان شده است اما برخي معتقدند اگر اين كار هوشمندانه و متفكرانه انجام نشود مي‌تواند در جامعه آثار و نتايج منفي داشته باشد و البته برخي نيز پرداخت مايه‌هاي طنز در موضوعات اجتماعي را پيشنهاد مي‌كنند.
به گزارش خبرنگار سرويس تلويزيون خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، شبكه‌ي اول سيما با مستندهاي «آژير» و «بدون حاشيه» به آسيب‌شناسي معضلات اجتماعي مي‌پردازد و در كنار آن مستندهاي زمان‌بري چون «شرق، ديوار آفتاب» و «گنجينه‌ي تتيس» را نيز با موضوعات فرهنگي و زيست‌محيطي به روي آنتن مي‌برد، هم چنين «آيينه فرهنگ»، «روايت فتح» «آواز زندگان»، «حديث سرو» و «مستند ما» از ديگر مستندهايي كه از شبكه اول سيما پخش مي‌شود.
شبكه دو سيما نيز كه بيشتر به طور مناسبتي مستندهايي را پخش مي‌كند اين روزها مستند « بيابان‌هاي ايران» و جلوه‌هاي ماندگار » را روي آنتن دارد. اما چندي پيش با پخش مجموعه مستند كوتاهي با عنوان «يك‌طرفه» معضلات جامعه مانند اعتياد و شركت‌هاي هرمي را نشانه رفت تا هرچند با زمان كم، آن نيز تلنگري به مخاطبان خود زده باشد.
شبكه‌ي سه سيما مستندهاي «شوك» و «مكث» را به آسيب شناسي معضلات اجتماعي اختصاص داده است كه با تصوير كردن صريح و بي‌پرده‌ي معضلاتي چون اعتياد، شركت‌هاي هرمي، تصادفات، جراحي‌هاي زيبايي، قرص‌هاي روان‌گردان، جرايم اينترنتي و غيره توانسته‌اند توجه مخاطبان را جذب كنند و حتي به اذعان برخي تاثيرات مثبتي نيز در جامعه داشته باشند. مستند «ماجراجويان» و «اردوهاي جهادي» از ديگر مستندهاي در حال پخش اين شبكه است.
شبكه‌ي چهارسيما نيز كه تقريبا شبكه‌ي تخصصي مستند به‌شمار مي‌رود در كنار پخش مستندهاي روتين خود يعني «مستند ايران» و «مستند چهار»، همواره نيم‌نگاهي به معضلات اجتماعي نيز داشته است كه مستند «چرا» و «بيست شب» از اين جمله‌اند، به تازگي نيز قرار است مستندي با عنوان «كي خوشبخت مي‌شم» را به روي آنتن ببرد كه نگاهي ريشه‌يي و آسيب شناسانه به معضل رمالي و فالگيري دارد. مستند «گروه 23»،«حديث سرو» و يك مستند خارجي از ديگر برنامه‌هاي مستندي است كه اين شبكه اين روزها در حال پخش دارد.
اما شبكه‌ي پنج سيما كه اساسا كمتر به توليد مستند مي‌پردازد و مستندهايي كه روي آنتن مي‌برد اغلب خارجي و با موضوع حيات‌وحش هستند هم‌اكنون مستند «تهران و شهر» و «انسان و طبيعت» را روي آنتن دارد. شايد اين انتظار از شبكه‌ي تهران كه شبكه‌ي پايتخت كشور است وجود داشته باشد كه نگاهي جدي‌تر به معضلات اجتماعي داشته باشد چراكه در كلان شهري چون تهران اين معضلات به شكلي پررنگ‌تر مطرح است.
شبكه‌ي خبر نيز مستندهاي «لباس ايراني» و «راز آرماگدون2: ارتش سايه‌ها» را روي آنتن دارد.
شبكه‌ي جام جم نيز مستندي با عنوان «روايت زندگي» را براي هموطنان خارج از كشور پخش مي‌كند و شبكه‌ي تخصصي قرآن نيز مستند «علمي-آموزشي» انسان و دانش را روي آنتن دارد.
با توجه به رويكرد افزايش مستندهاي اجتماعي در تلويزيون آن چه اهميت بيشتري پيدا مي‌كند نحوه‌ي پرداخت به آن است چرا كه تكرار موضوعات مشابه آن هم به يك سبك و سياق، و بدون نوآوري سبب كليشه‌اي شدن موضوع و كاهش اثر‌گذاري آن مي‌شود و گاه حتي ممكن است سبب نتايج و اثرات معكوس در جامعه شود.
ايرج عرب‌زاده يكتا، تهيه كننده و كارگردان مستند «چرا» معتقد است: عدم پرداخت عالمانه به مستندهاي اجتماعي باعث كاهش تاثيرگذاري آنها در جامعه مي‌شوند و حتي گاهي باعث مي‌شود كه نتيجه‌ي عكس در جامعه داشته باشند.
وي با بيان اين كه درباره‌ي ساختاري كه براي اين مستندها تعريف مي‌شود، زمان پخش، تعداد تكرار آنها و غيره بايد هماهنگي بين شبكه‌هاي مختلف وجود داشته باشد و عالمانه و دقيق با آن برخورد كنند، مي‌گويد: بهتر است كه در ساخت مستندهاي اجتماعي از همه‌ي قالب‌ها استفاده شود؛ ولي بايد بسيار عالمانه عمل كرد تا مخاطب احساس نكند كه شعاري مي‌خواهد بدهند و از برنامه فراري شود؛ بلكه ببيند كه برنامه مي‌خواهد به‌طور ملموس و واقعي به اصل ماجرا بپردازد و راه‌حل‌هاي موجود را بررسي كند.
هم‌چنين محمد زين‌العاديني، مدير گروه مستند شبكه چهار سيما با تاكيد بر پرداخت متفكرانه به مستندهاي اجتماعي مي‌گويد: اگر در پرداخت به مستندهاي اجتماعي غفلت و ناشي‌گري كنيم مي‌تواند نتيجه‌ي عكس داشته باشد و به جامعه آسيب برساند.
زين‌العاديني ادامه مي‌دهد: مستند اجتماعي تنها نگاه آسيب‌شناسانه به مسائل و هشدار‌دادن نيست بلكه مي‌توان مستندهايي با نگاه مثبت ساخت و به گسترش خصلت‌هاي مثبت اجتماعي تاكيد كرد.
ساعت پخش اين مستندهاي اجتماعي از تلويزيون نيز مي‌تواند در راستاي بهتر ديده شدن و تاثيرگذاري بيشتر آنها داراي اهميت باشد؛ جدول پخش شبكه‌هاي سيما نشان مي‌دهد كه اغلب اين مستندها در ساعات پاياني شب(حدود ساعت 23 و بعد از آن) از تلويزيون پخش مي‌شوند.
يك مستند ساز درباره‌ي بهترين ساعت پخش مستندهاي اجتماعي از شبكه‌هاي سيما گفت: بهتر است اين مستندها در ساعاتي كه خانواده‌ها به‌ويژه جوانان در خانه جمع هستند پخش شوند، جنبه‌هاي هشداري و آموزش اين مستندها مي‌تواند بسيار مفيد باشد به شرطي كه پدر و مادر ها نيز همكاري كنند و توضيحات كافي و آموزش‌هاي لازم را به فرزندان خود ارائه دهند.
اما علي‌رغم اين كه برخي از كارشناسان معتقدند كه ساعت پخش اين مستندها بايد به گونه‌يي باشد كه كودكان و نوجوانان بيننده‌ي تلويزيون نباشند چراكه بعضي صحنه‌هاي دلخراش مي‌تواند تاثيرات منفي بر روي اين گروه سني داشته باشد، فرشاد شكيبي تهيه كننده مستند شوك معتقد است كه مستندهاي اجتماعي مانند واكسني هستند كه اگرچه در ابتدا مقدار كمي سم وارد بدن بيمار مي‌كنند ولي به مرور زمان باعث درمان وي مي‌شوند.
انتهاي پيام