گزارشي از ديار توس دكل‌هاي برق هنوز در حريم توس پابرجا هستند
در سفر به ديار توس، گويي از دالان تاريخ گذر مي‌کنيم. رودخانه‌ي کشف‌رود و تشکيل تمدن‌ها و شهرها در کنار آب، بناي هارونيه و حکومت اعراب بر ايران، آرامگاه حکيم توس و سرودن شاهنامه، محوطه‌ي تاريخي توس، دروازه‌ي ورود به ايران بزرگ که خود نشاني از عظمت خراسان است. به گزارش خبرنگار بخش ايران‌شناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خراسان رضوي، هفته‌ي پيش خبرنگاران رسانه‌هاي استاني همراه مدير اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري مشهد از مجموعه‌ي تاريخي توس ديدن كردند. از ورودي اصلي مجموعه‌ي هارونيه که وارد مي‌شويم، در سمت چپ، مسجدمدرسه‌اي مسقف قرار دارد که به گفته‌ي مدير اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري مشهد، به احتمال زياد «نظاميه» بوده است. نظاميه به مکان‌هاي آموزشي گفته مي‌شده و چون توسط خواجه نظام‌الملک توسي بنا شده، به اين نام معروف است. اين مجموعه، بنايي مذهبي با ستون‌هاي مدور نيم‌دايره متأثر از دوره‌ي ساساني است. چنين ستون‌هايي از نوع گچي در محوطه‌ي تاريخي بنديان درگز نيز ديده مي‌شود. کف اين بنا شامل کاشي‌هاي بزرگ و کوچک است. سنگ‌هاي مربع درشت متعلق به فضاهاي خارجي مانند حياط و سنگ‌هاي مربع کوچک مربوط به فضاهاي داخلي بنا هستند. بخشي از اين سنگ‌ها مرمت شده‌اند و اين موضوع به‌وضوح در بنا ديده مي‌شود. زيرا قسمت مرمت‌شده با سنگ‌هاي اصلي تفاوت زيادي دارد. ضمن اين‌که سال مرمت و بازسازي روي برخي قسمت‌هاي مرمت‌شده حک شده است. حسين عباس‌زاده ـ مدير اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري مشهد ـ آثار اين بنا را متعلق به دوره‌ي سلجوقي ارزيابي و بيان كرد: اينجا مکاني آموزشي بوده است. اين محدوده پس از حمله‌ي مغول تخريب شد و مردم آن به سمت منابع آبي موجود در شمال اين مکان رفتند. دوره‌ي سلجوقي، دوره‌اي آرام بوده است، اما در دوره‌ي تيموري به‌دليل جنگ‌هاي زياد در کنار هر بنا، يک مرکز دفاعي و ديواره‌هاي بلند ايجاد مي‌شد. روبه‌روي فضاي خارجي مسجدمدرسه، بقعه‌ي هارونيه قرار دارد. پس از طي اين مسير به مزار امام محمد غزالي مي‌رسيم که در جلوي در ورودي بنا قرار گرفته است و مي‌توان گفت، وضعيت مناسبي دارد. با ارتفاع يک پله به بقعه وارد مي‌شويم. فضاي داخل بقعه دو طبقه دارد که قسمت پايين را حجره‌هايي بزرگ تشکيل داده و قسمت بالايي به حجره‌هاي کوچک اختصاص داده شده است. راه‌پله‌اي که طبقه‌ي پايين را به طبقه‌ي دوم و پشت بام متصل مي‌کند، براي جلوگيري از عبور کودکان و سقوط آن‌ها، به‌شكل غيرکارشناسي توسط ديواري گچي مسدود شده است. داخل بنا، ماکت‌هايي از محدوده‌ي تاريخي توس و بناهايي مانند برج علي‌آباد کاشمر و برج رادکان و تعدادي از اشياي کشف‌شده در محوطه‌ي تاريخي توس و ضريح قديمي امامزاده سلطان ابراهيم و تعدادي سنگ قبر به‌نمايش گذاشته شده‌اند. روي ديواره‌هاي اين بنا نيز تابلوهايي از وضعيت بناي هارونيه در گذشته، نقشه‌ي بناي هارونيه و نقشه و راهنماي محدوده‌ي تاريخي توس به‌چشم مي‌خورند. شايد چيزي که بيش از همه جلب توجه مي‌کند، ديوارنوشته‌ها و يادگاري‌هايي است که پيکره‌ي چنين آثاري را زخمي و نگهداري ضعيف از آن‌ها را يادآوري مي‌کند. آخرين نوشته در 20 مردادماه امسال، ديوار بنا را خراشيده است. چنين بناهايي حتا با وجود تبليغات کم، بويژه در شهري مانند مشهد، پذيراي علاقه‌منداني از نقاط دور و نزديک‌اند که به‌دليل ناآگاهي از ارزش آثار و نبود اقدامات فرهنگي و برنامه‌اي مناسب و جامع در اين‌باره، خسارت‌هايي را به آثار و بناها وارد مي‌کنند که به هيچ وجه قابل جبران نيستند. در صورتي که مي‌توان با در نظر گرفتن راهکارهاي مناسب، ارزش آثار تاريخي را حفظ و نياز گردشگران را برطرف كرد. در محدوده‌ي بناي هارونيه، زورخانه‌اي قرار دارد که توسط مردم روستا بدون کمک نهادهاي دولتي ساخته شده است. آنچه در اين فضا بيش از همه به‌چشم مي‌آيد، ديوارهاي زورخانه است که انواع وسايل و ابزار گوناگون مانند تابلوهاي مذهبي، عکس پهلوانان، آلات رزمي، موسيقي، ورزشي و پهلواني روي آن‌ها ديده مي‌شوند. پس از بازديد و افتتاح زورخانه توسط مدير اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري مشهد، راهي آرامگاه حکيم توس مي‌شويم. در راه، پيش از آن‌که بناي زيباي آرامگاه فردوسي که از آثار استاد هوشنگ سيحون است، نمايان شود، دکل‌هاي برق که فضاي محوطه‌ي تاريخي توس را به تسخير درآورده‌اند، خودنمايي مي‌کنند. با نزديک‌تر شدن به آرامگاه، تعرض آشکار دکل‌هاي برق به اين حريم به‌روشني ديده مي‌شود. مسأله‌اي که به گفته‌ي مدير اداره‌ي ميراث فرهنگي مشهد، مانع بزرگ و اصلي براي ثبت جهاني محدوده‌ي تاريخي توس است. هنگام ورود به آرامگاه، از طرح جلوخان مي‌گذريم. طرحي که براي گسترش و بهبود فضاي آرامگاه در سال‌هاي آينده در نظر گرفته شده است و محوطه‌ي اطراف آرامگاه را دوبرابر مي‌کند. به گفته‌ي حسين عباس‌زاده، اين طرح تا اواسط سال 1389 به بهره‌برداري مي‌رسد. در محوطه‌ي کنوني آرامگاه، از طرح آبياري تحت فشار و کانال تأسيسات نيز ديدن مي‌کنيم. آبياري تحت فشار براي بهينه‌سازي آبياري فضاي سبز آرامگاه درنظر گرفته شده است. کانال تأسيسات دالاني براي عبور کابل‌هاي برقي و مخابراتي، لوله‌هاي آب و گاز و ديگر نيازهاي تأسيساتي است که در اطراف محوطه‌ي آرامگاه و زير زمين قرار دارند. در اين راهرو، مکاني نيز براي عبور انسان تعبيه شده است. دليل ايجاد اين کانال که بخش نخست آن در پشت ساختمان آرامگاه در حال تكميل است، عبور تمام تأسيسات از زير زمين است تا به فضاي ديداري محوطه و حريم آرامگاه آسيبي وارد نشود. با اين حال تصور مي‌شود، در اجراي عمليات ساختماني اطراف آرامگاه بايد دقت بيش‌تري شود تا به آثار تاريخي مانند ديوار محدوده‌ي تاريخي توس خسارتي وارد نشود. بازديد از موزه‌ي توس، برنامه‌ي ديگري بود که در حريم آرامگاه انجام شد. اين موزه که جزو موزه‌هاي تخصصي است، به نمايش آثار مرتبط با حکيم ابوالقاسم فردوسي و شاهنامه اختصاص دارد. از جمله‌ي اين آثار مي‌توان به سفال‌ها و اشياي تاريخي معاصر فردوسي، کاشي‌هاي لعاب‌دار و ظرف‌هاي قديمي، برخي آثار دوره‌ي اشکاني و سفال‌هاي شهر توس اشاره کرد. تابلوهاي مرتبط با شاهنامه مانند آثار نقاشي و تابلوفرش نيز در اين موزه به‌نمايش درآمده‌اند. در خارج موزه‌ي توس و کنار ساختمان آن، به مزار ساده‌ي مهدي اخوان ثالث ـ شاعر معاصر ايران ـ مي‌رسيم. او تنها کسي است که اجازه‌ي دفن در محدوده‌ي آرامگاه فردوسي را يافته است. پس از آن، به فضاي زيرين آرامگاه وارد مي‌شويم که مزار فردوسي در آن قرار دارد و ديواره‌هاي آن به‌گونه‌اي هنرمندانه با تابلوهايي از داستان‌هاي شاهنامه منقوش شده‌اند. به تابلوي هفت‌خوان رستم که مي‌رسيم، يک نقال با لباس مخصوص به شرح داستان مي‌پردازد و نقالي مي‌کند و خيل علاقه‌منداني را که براي بازديد و اداي احترام به فردوسي آمده‌اند، جذب مي‌کند تا اندکي با داستان‌هاي حماسي شاهنامه همراه شوند. اين اقدام بسيار مي‌تواند در جذب گردشگر و ماندگاري خاطره‌ي بازديد از توس مؤثر باشد و اگر برنامه‌ريزي جامعي به کار رود، الگوي شاخصي براي ديگر مناطق تاريخي متناسب با نيازهاي‌شان خواهد بود. بازديد از محدوده‌ي تاريخي توس، فقط به تعداد کمي از آثار و بناهاي اين منطقه محدود شد. علاوه بر اين، چون فقط يک بازديد کاري و نه گردشگري و تفريحي بود، فرصت پرداختن همه‌جانبه به آثار و بهره‌مندي کامل وجود نداشت. با اين حال، حدود يک‌روز به طول انجاميد. اين محدوده با بازسازي محدوده‌ي تاريخي توس مانند ديوار توس و طرح جلوخان و انجام برنامه‌ريزي مناسب و جامع گردشگري، مي‌تواند منبع درآمد مهمي در گردشگري استان باشد و ماندگاري مسافران را بيش‌تر كند. انتهاي پيام