آن‌چه كه در پي‌مي‌آيد متن كامل «راهنماي انعكاس اخبار خودكشي در رسانه‌ها» ويژه‌ي خبرنگاران حوزه سلامت روان و حوادث است كه در دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و با همكاري معاونت بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي كرمان، تدوين شده است.
دكتر سيد مهدي حسن زاده عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي ايران و دبير علمي اولين سمينار ملي بررسي رفتارهاي خودکشي و راهکارهاي پيشگيري از آن در ايران، گردآوري و تدوين اين متن را برعهده داشته است.
در تدوين اين متن همچنين دكتر احمد حاجبي، دكتر ميترا حفاظي، دكتر آفرين رحيمي موقر، دكتر معصومه امين اسماعيلي، دكتر عزيزه ابراهيم پور و علي بهرام نژاد نيز مشاركت داشته‌اند.
كارشناسان تدوين كننده اين راهنما معتقدند كه رعايت رهيافت‌هاي اطلاع رساني ذكر شده در متن اين خبر، مي‌تواند در كاهش ميزان نرخ خودكشي نقش موثري داشته باشد.
راهنماي انعكاس اخبار خودكشي در رسانه‌ها
امروزه رسانه‌ها با تامين طيف وسيعي از اطلاعات نقش مهمي در اجتماع بشري ايفا مي‌كنند. رسانه‌ها مي‌توانند تاثيري جدي بر نگرش، اعتقاد و رفتار مردم بگذارند و نقش حياتي در عملكرد سياسي، اقتصادي و اجتماعي جامعه داشته باشند. بنابراين لازم است در تهيه و انتشار اخبار مرتبط با سلامت جسمي، رواني و اجتماعي جامعه توصيه‌ها و شواهد علمي در خصوص چگونگي درج اخبار رعايت شود. شواهد و تجربيات گذشته موارد متعددي از بروز اپيدمي يا همه‌گيري خودكشي به دنبال انتشار نامتناسب اخبار مربوط به خودكشي افراد خاص و شناخته شده در سطح جهان و ايران را نشان مي‌دهد. بدين لحاظ رسانه با درج و انتشار صحيح اخبار مي‌تواند در پيشگيري از خودكشي نيز نقش فعالي داشته باشد.
درج نادرست خبر خودكشي در رسانه‌ها؛
خود باعث ايجاد موج خودكشي مي‌شود
خودكشي شايد غم‌انگيزترين روش ختم زندگي يك فرد محسوب شود. رنج ناشي از خودكشي غير قابل بيان است و سبب مي‌شود اعضاي خانواده، دوستان و همكاران با فقداني عميق و احساس گناه مواجه شوند. در پي خودكشي حالت سردرگمي و تخريب بروز مي‌كند كه در غالب موارد قابل توصيف نيست. اغلب افرادي كه به خودكشي فكر مي‌كنند، براي اقدام به خودكشي مردد هستند و مطمئن نيستند كه مي‌خواهند بميرند. يكي از عواملي كه ممكن است افراد مستعد را به سمت خودكشي سوق دهد، انتشار خودكشي در رسانه‌ها مي‌باشد.
اين‌كه رسانه چگونه موارد خودكشي را گزارش كند، مي‌تواند تاثير زيادي در اقدام به خودكشي در ديگران داشته باشد. اين راهنما براي استفاده‌ي رسانه‌ها در مورد خودكشي، چگونگي گزارش خودكشي، خطاهايي كه بايد در گزارش خودكشي از آن اجتناب كرد، مي‌پردازد.
انتشار خبر خودكشي اين عقيده را كه خودكشي روش طبيعي
براي حل مشكلات است را گسترش مي‌دهد
انتشار خبر خودكشي در مترو شهر وين در سال اول بهره‌برداري مترو
سبب 187 مورد خودكشي شد
اثرات گزارش خودكشي بر بروز خودكشي:
گزارش‌هاي خبري، مقالات و بيان هيجان‌انگيز مسائل مرتبط با خودكشي در رسانه‌هاي سال‌هاي گذشته بحث‌انگيز بوده است. رمان «غم‌هاي ورتر جوان» (The Sorrows Of Young Werther) يكي از قديمي‌ترين نمونه‌هاي انتشار خبر خودكشي است كه انتشار آن در سال 1744، موجب افزايش خبر خودكشي شده است.
در اين رمان ورتر جوان به دليل بي‌وفايي معشوق، با شليك گلوله‌اي خودكشي مي‌كند. پس از انتشار اين رمان موارد متعددي از خودكشي به روشي مشابه در مردان جوان گزارش شد.
همچنين كتاب "Final Exit" نوشته‌ي (درك همفري) كه منجر به افزايش موارد خودكشي با روشي مشابه در نيويورك شد.
در ايران نيز مثال‌هايي وجود دارد؛ از آن جمله خودكشي يكي از افراد سرشناس در يكي از شهرهاي كشور بود كه به طور وسيعي در شهر توسط رسانه‌ها و جرايد با بزرگنمايي و تحريك احساسات عمومي گزارش شد و پس از آن موارد متعدد خودكشي با روشي مشابه در آن شهر اتفاق افتاد و يا انتشار كتابي از يكي از نويسندگان كشور كه منجر به افزايش اقدام به خودكشي در جوانان علاقمند به اين نويسنده شد.
يكي از عواملي كه ممكن است افراد مستعد را به سمت خودكشي سوق دهد،
انتشار نادرست اخبار خودكشي در رسانه‌ها است
هر چند ميزان انتشار و تبليغ در مورد خودكشي بيشتر باشد، همبستگي بيشتري بين ميزان تبليغات و بروز خودكشي در ديگران مشاهده مي‌شود. پخش گزارش در شبكه‌هاي متعدد و برنامه‌هاي مختلف تلويزيون تاثير بيشتري در ميزان خودكشي خواهد داشت.
بنابراين، پرهيز از انعكاس اخبار خودكشي مي‌تواند در پيشگيري از رفتارهاي تقليدگرايانه‌ي خودكشي كمك كننده باشد. انتشار خبر خودكشي اين عقيده را كه خودكشي روشي طبيعي براي حل مشكلات است، گسترش مي‌دهد. همچنين انتشار مكرر و مداوم اخبار مرتبط با خودكشي اشتغال فكري در مورد خودكشي به ويژه در نوجوانان و جوانان را افزايش مي‌دهد.
منابع معتبر ارائه دهنده‌ي آمار خودكشي:
در كشور ما منابع متعددي مسووليت ثبت و ارائه‌ي آمار خودكشي را بر عهده دارند؛ از جمله مركز گسترش شبكه و ارتقاي سلامت وزارت بهداشت كه توسط نظام ثبت مرگ آمار مربوط به مراكز بهداشت استان‌ها، بيمارستان‌ها، اداره‌ي ثبت احوال، پزشكي قانوني و مراكز درماني خصوصي، رابطين بهداشتي را جمع‌آوري مي‌كند و نيز مراكز ديگري همچون اداره‌ي امور اجتماعي استانداري، نيروي انتظامي و بيمارستان‌هاي دولتي كه هر يك جداگانه ثبت موارد خودكشي را بر عهده دارند.
از تعميم موارد معدود خودكشي در يك منطقه
با عبارات «همه‌گيري خودكشي» يا منطقه با «بالاترين شيوع خودكشي در دنيا» خودداري شود
چگونگي گزارش خودكشي:
به طور كلي در مورد انتشار مطالب مرتبط با خودكشي موارد زير بايد رعايت شود:
• در بين آمار خودكشي نبايد صرفا به ارائه‌ي اعداد و ارقام اتكا شود، آمارهاي خودكشي با دقت و به درستي و مطابق نظر يك متخصص و با مقايسه‌ي آمار ساير نقاط دنيا بايد تفسير شود.
• منابع اطلاعاتي كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند، بايد معتبر باشند.
• از تعميم موارد معدود خودكشي در يك منطقه با اعلام عباراتي مانند «همه گيري خودكشي» يا «منطقه با بالاترين شيوع خودكشي در دنيا» بايد پرهيز شود.
• از گزارش رفتار خودكشي به عنوان پاسخي قابل درك به تغييرات اجتماعي، فرهنگي يا تنزل رتبه‌ي اجتماعي بايد ممانعت شود.
از چاپ واژه‌ي خودكشي در صفحه‌ي اول جرايد خودداري شود
خودكشي هيچ‌گاه در نتيجه‌ي يك عامل يا حادثه اتفاق نمي‌افتد،
بلكه عوامل متعددي در آن دخيل است
چگونگي انتشار موارد خودكشي:
به منظور خنثي سازي خودكشي‌هاي تقليدي لازم است كه از موارد زير پرهيز و يا آن را به حداقل ممكن رساند:
• پوشش خبري هيجان‌انگيز در مورد خودكشي (به ويژه در مواردي كه افراد مشهور و مورد وثوق مردم اقدام به خودكشي مي‌كنند؛ در اين موارد تا حد امكان پوشش خبري بايد محدود باشد).
• چاپ عكس افراد اقدام كننده و روش اقدام به خودكشي و صحنه‌ي خودكشي.
• چاپ واژه‌ي «خودكشي» در تيتر و صفحه‌ي اول جرايد.
• گزارش جزئيات روش خودكشي (اعلام محل اقدام به خودكشي مانند سقوط از بالاي برج، زير ريل قطار، بالاي پل و ...، ريسك خودكشي را در افرادي كه از اين مناطق استفاده مي‌كنند، افزايش مي‌دهد).
• توصيف خودكشي به عنوان مساله‌اي غيرقابل توضيح يا ساده‌انگارانه.
«علي‌رغم اين‌كه همه چيز براي او فراهم بود، اقدام به خودكشي كرد»؛ «دختري به خاطر اين‌كه اجازه‌ي رفتن به مهماني دوستش را نداشت، خودكشي كرد»؛ «دانش آموزي به دليل قبول نشدن در كنكور خودكشي كرد». خودكشي هيچ گاه در نتيجه‌ي يك عامل يا حادثه اتفاق نمي‌افتد. معمولا تعامل پيچيده‌اي از عوامل رواني، بيماري جسمي، سوء مصرف مواد، مشكلات خانوادگي، تعارضات بين فردي و استرس‌هاي زندگي منجر به خودكشي در فرد مي‌شود.
• معرفي خودكشي به عنوان عملي تحسين‌برانگيز و قهرمانانه.
• توليد و پخش فيلم‌هايي كه بر اساس داستان‌هاي واقعي از خودكشي افراد ساخته شده باشند، مي‌تواند خطر خودكشي را در افراد مستعد افزايش دهد؛ لذا از ذكر عبارت‌هايي چون «اين داستان واقعي است»، پرهيز شود.
• درج اخبار مربوط به خودكشي در رسانه‌هايي همچون روزنامه‌ها و مجلات به دليل ماندگاري، بازخواني و تكرار مجدد، خطر تاثيرات منفي اين اخبار را در مقايسه با اخبار كوتاه شفاهي در راديو و تلويزيون، افزايش مي‌دهد.
توصيه‌ي مهم:
هنگام انتشار خبر خودكشي به اثرات خودكشي بر خانواده و بازماندگان فرد اقدام كننده، رنج و انگ وارده بر خانواده در اثر انتشار خبر خودكشي توجه كنيد.
از واژه «خودكشي موفق»
براي خودكشي‌هاي كامل منجر به مرگ استفاده نكنيد
مراكز مشاوره تلفني 123 و 148 و مراكز مشاوره خصوصي
مي‌توانند در مواقع بحراني كمك‌رسان باشند
بايدها و نبايدها:
• با افراد ذي‌صلاح در بخش بهداشت و درمان (دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت و يا گروه روانپزشكي و سلامت روان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي) و منابع معتبر از نزديك همكاري كنيد.
• از واژه‌ي «خودكشي موفق» براي خودكشي‌هاي كامل منجر به مرگ استفاده نكنيد.
• اطلاعات مرتبط را فقط در صفحات داخلي جرايد منتشر كنيد.
• عكس افراد يا نوشته‌هايي را كه توسط آنان از قبل از اقدام به خودكشي نوشته شده، چاپ نكنيد.
• جزئيات روش اقدام به خودكشي را چاپ نكنيد.
• دلايل ساده‌انگارانه براي اقدام به خودكشي ارائه نكنيد.
• از بزرگنمايي و هيجان‌انگيز جلوه دادن اقدام به خودكشي بپرهيزيد.
• اختلالات رواني و بحران‌ها را توسط متخصصين و كارشناسان تعريف كنيد و از مردم بخواهيد در صورت وجود چنين مشكلاتي به مراكز درماني روانپزشكي و مراكز مشاوره مراجعه كنند. مراكز مشاوره تلفني 123 و 148 و مراكز مشاوره خصوصي مي‌توانند در مواقع بحراني كمك‌رسان باشند.
• تا آنجا كه امكان دارد مثال‌هايي از كساني كه بحران‌هاي زندگي (حوادث ناگوار) را با موفقيت پشت سر گذاشته‌اند، ذكر كنيد.
• عواقب جسمي اقدام به خودكشي كه منجر به مرگ نشده، از جمله آسيب مغزي در اثر خفگي، فلج و ... را تشريح كنيد.
• مراكز كمك‌رساني مرتبط با خودكشي را نيز هنگام پخش اخبار خودكشي، معرفي كنيد.
منابع:
American Association Of Suicidology And Canadian Of Suicidology, Media Guidelines.
World Health Organization.
انتهاي پيام