اشاره:
كيفيت مطالعات پشتيبان اسناد توسعه، نقش بسيار پراهميتي در قابليت‌هاي اين اسناد دارد؛ اين مطالعات از منظر كاربردي و نظري مباني شكل گيري اسناد توسعه را تدارك مي‌بينند و اهداف و جهت‌گيري‌هاي اصلي آنها را تعيين مي‌كنند.
بررسي وضعيت موجود، نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) يكي از مهم‌ترين مطالعات پشتيبان برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد تحت عنوان بسته پيشنهادي آب، كشاورزي و منابع طبيعي است كه توسط دبيرخانه ستاد برنامه‌ي چهارم توسعه در موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي براي تنظيم برنامه‌ي پنجم توسعه در بخش كشاورزي تدوين شده است. در بخش‌هاي پيشين اين گزارش به بيان وضعيت موجود كشور در بخش‌هاي مختلف كشاورزي و منابع طبيعي، تحليل وضعيت موجود و بيان نقاط ضعف، قوت، فرصت‌ها، تهديدها و تحليل چشم انداز آينده، موقعيت محصولات كشاورزي در ايران و جهان، وضعيت مصرف و توليد پروتئين حيواني در جهان و ايران پرداخته شد. در هشتمين بخش از اين گزارش به بيان اهداف كلي و راهبردها پرداخته مي‌شود.
سرويس مسائل راهبردي ايران(isnakeshavarzi@yahoo.com) ضمن تقدير از استقبال موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي از تعامل با دانشگاهيان و افكار عمومي آمادگي خود را براي انعكاس پيشنهادات و انتقادات استادان، پژوهشگران، دانشجويان، فعالان بخش كشاورزي و مديران و سياست‌گذاران بخش در بررسي اين مطالعات اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري درهر حوزه شود.
گفتني‌ست سرويس مسائل راهبردي ايران پيش از اين مطالعات SWOT انجام گرفته در 19 زير بخش كشاورزي كه براي تنظيم برنامه‌ي توسعه چهارم توسعه در همين موسسه انجام گرفته بود را منتشر كرده است. اين مطالعات با عنوان مجله SWOT در زيربخش‌هاي كشاورزي (براي مشاهده متن كامل خبر كليك كنيد) منتشر شد.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران، همچنين، گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعدد ديگري در بررسي پيشينه سياست‌گذاري در بخش كشاورزي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي توسعه‌ي بخش از منظر اقتصادي و فني منتشر كرده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
5- اهداف كلي و راهبردها:
بر اساس اهداف پيش‌بيني شده در سند چشم‌انداز توسعه كشور جامعه ايراني در افق چشم‌انداز:
- برخوردار از سلامت، رفاه، امنيت غذايي، تامين اجتماعي، فرصت‌هاي برابر، توزيع مناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعيض و بهره‌مند از محيط‌زيست مطلوب
- برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري، متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملي خواهد بود.
براي تحقق اهداف سند چشم‌انداز در برناه‌هاي پنچ‌ساله، سياست‌هاي كلي برنامه پنجم براي بخش كشاورزي و منابع طبيعي تكاليف زير را تعيين نموده است:
2-19- ارتقاء شاخص‌هاي سلامت هوا، امنيت غذا، محيط و بهداشت جسمي و روحي
2-19-اصلاح الگوي تغذيه جامعه با بهبود تركيب وسلامت مواد غذايي
2-21-ارتقاء سهم بهرهوري در رشد اقتصادي به يك سوم در پايان برنامه
26- توجه به ارزش اقتصادي، امنيتي، سياسي و زيست‌محيطي آب با تسريع در استحصال، عرضه، نگهداري و مصرف آن و مهارآب‌هايي كه از كشور خارج مي شود با اولويت استفاده از منابع آب‌هاي مشترك
3-34- هدفمند كردن يارانه‌هاي آشكار و اجراي تدريجي هدفمند كردن يارانه‌هاي غيرآشكار
1-35- ارتقاء سطح درآمد و زندگي روستائيان و كشاورزان با تهيه طرح‌هاي توسعه روستايي، گسترش كشاورزي صنعتي، صنايع روستايي، خدمات نوين و اصلاح نظام قيمت‌گذاري محصولات كشاورزي
5-35- تامين بيمه فراگير و كارآمد و گسترش كمي و كيفي نظام تامين اجتماعي و خدمات بيمه درماني
8-35- توسعه بخش تعاون با هدف توانمندسازي اقشار متوسط و كم درآمد جامعه به نحوي كه تا پايان برنامه پنجم سهم تعاون به 25 درصد برسد.
با توجه به موارد فوق رشد بخش كشاورزي در برنامه پنجم سازندگي در حد 6 درصد تنظيم گرديده است بر اين اساس اهداف كلي، راهبردها و برنامه‌هاي بخش كشاورزي در برنامه هاي بخش كشاورزي در برنامه پنجم به شرح زير خواهد بود:
- اهداف كلي، راهبردها و برنامه‌هاي اجرايي:
1- 1- اهداف كلي:
- ارتقاء بهرهوري در بخش كشاورزي(منابع عوامل و فعاليت‌ها)
2-1- راهبردها:
- ارتقاء دانش، بينش و مهارت بهره‌برداران و توليدكنندگان بخش كشاورزي
- توسعه نظام‌هاي بهره‌برداري در بخش كشاورزي (آب، خاك،...)
- توسعه تحقيقات، آموزش و ترويج كاربردي، تقاضا محور و مشتري‌مدار در بخش كشاورزي
- توسعه مكانيزاسيون و ارتقاء فناوري در بخش كشاورزي
- افزايش توليدات كشاورزي در محيط‌هاي كنترل شده
- ارتقاء سامانه‌هاي پايش و ارزيابي طرح‌ها و پروژه‌ها در بخش كشاورزي
3-1- برنامه‌هاي اجرايي:
- استفاده از ظرفيت فارغ‌التحصيلان كشاورزي و منابع طبيعي
- ساماندهي واحدهاي خرد و دهقاني با تاكيد بر يكپارچه سازي، ايجاد واحدهاي فني و اقتصادي و چند كاركردي نمودن آنها
- ايجاد و ساماندهي تشكل‌هاي بهره‌برداري از آب
- پژوهش‌هاي كاربردي
- توليد نهاده‌ها و عوامل توليد
- آموزش‌هاي كشاورزي
- آموزش‌هاي ترويجي
- ايجاد و گسترش شركت‌هاي مشاوره‌اي ترويج ، آموزش و دفاتر مهندسي كشاورزي
- افزايش ضريب تبديل آب به محصولات كشاورزي(زراعي و باغي از 9/0 به 4/1 كيلوگرم به ازاي هر متر مكعب آب مصرفي)
- بهبود كارائي مصرف نهاده‌ها و عوامل توليد كشاورزي
- افزايش راندمان آبياري در كليه مراحل تامين، انتقال، توزيع، تحويل و مصرف آب
- تعيين الگوي كشت بهينه در راستاي افزايش بهرهوري عوامل و نهاده‌هاي توليد
- نوسازي و بازسازي ادوات، تجهيزات و ماشين‌ها در بخش كشاورزي
- بهره‌برداري بهينه از منابع و كاهش ضايعات در توليد و فرآوري محصولات كشاورزي
- افزايش توليد در محيط‌هاي كنترل شده و اراضي شيب‌دار
1-2-اهداف كلي:
ارتقاء شاخص ضريب امنيت غذايي در محصولات اساسي و افزايش توليد و فرآوري محصولات كشاورزي
2-2- راهبردها:
- افزايش ضريب خودكفايي در محصولات كشاورزي و پايداري توليد
- ارتقاء سلامت و بهداشت توليدات كشاورزي و اعمال ضوابط زيست‌محيطي
- گسترش روش‌هاي غيرشيميايي كنترل آفات و بيماري‌ها
- بهبود شاخص تغذيه و افزايش مصرف سرانه پروتئين حيواني
- توسعه، بازسازي و نوسازي صنايع تبديلي، تكميلي و نگهداري محصولات كشاورزي با تاكيد بر استقرار آنها در قطب‌هاي توليد محصولات كشاورزي
3-2- برنامه‌هاي اجرايي:
- اعمال ضوابط زيست محيطي، مديريت پسماندها و كنترل باقيمانده‌هاي دارويي و سموم در محصولات كشاوزي و فرآورده‌هاي دامي و شيلاتي
- تامين بهداشت و سلامت محصولات كشاورزي و فرآورده‌هاي دامي و شيلات ي از طريق اعمال استانداردهاي بهداشتي
- فراهم نمودن زمينه‌ي امنيت زيستي-توليدي دام كشور
- امكانات مناسب تشخيص و كنترل بيماري‌هاي دامي و گياهي
- ارتقاء نظام پايش و مراقبت از بيماري‌هاي دامي و گياهي
- گسترش مبارزه‌ي بيولوژيكي با آفات گياهي
- افزايش توليد محصولات زراعي و باغي
- افزايش توليد محصولات دام و طيور
- افزايش توليد محصولات شيلات و آبزيان
- افزايش توليد در محيط‌هاي كنترل شده و اراضي شيب دار
- افزايش فرآوري محصولات كشاورزي
1-3 -اهداف كلي:
-حفظ، احيا، توسعه و بهره‌برداري پايدار از منابع طبيعي و منابع پايه
2-3 راهبردها:
- تعادل و تعديل بخشي سفره‌هاي آب زيرزميني و آبخوانها
- حفظ تنوع زيستي و استعدادهاي بالقوه منابع طبيعي و مهار عوامل تخريب
- اشاعه‌ي فرهنگ حفاظت از منابع طبيعي با مشاركت همه‌ي دستگاهها
- حفاظت از منابع ژنتيكي گياهي و جانوري در بخش كشاورزي
- تقويت عزم ملي براي حفظ، احياء و توسعه‌ي پايدار منابع طبيعي و افزايش بهرهوري
- مبارزه با پديده‌ي بيابان‌زايي و كنترل كانون‌هاي بيابان‌زاي داخلي و وخارجي
- توسعه‌ي مديريت ريسك و كنترل بحران‌ها و بالاياي طبيعي در عرصه‌هاي منابع طبيعي و منابع پايه‌ي بخش كشاورزي
- كاهش دام مازاد بر ظرفيت از عرصه‌هاي مرتعي و جنگلي
- حفظ و صيانت از اراضي كشاورزي و پيشگيري از روند رو به رشد تغيير كاربري اراضي كشاورزي
- اعمال مديريت تقاضا در بهره‌برداري از منابع آب و اعمال مديريت جامع هماهنگ، يكپارچه و نظام مند منابع(آب، خاك، و جنگل و مرتع) طبيعي در حوزه‌هاي آبخيز
- تعيين كاربري و بهره‌برداري از اراضي ملي و دولتي بر اساس اصول آمايش سرزمين
- حفاظت و ارتقا سطح ذخاير آبزيان و حمايت از گونه‌هاي در معرض خطر
- الويت بخش كشاورزي در توسعه‌ي زيربناهاي كشور
3-3-برنامه‌هاي اجرايي:
- حفاظت، احيا، توسعه و بهره‌برداري اصولي از جنگل‌ها و مرا تع كشور
- ارتقاء شاخص‌هاي مديريت جنگل‌هاي ايران در برنامه اقدام ملي جنگل
- شناسايي، ثبت، حفظ و احياء منابع ژنتيكي گياهي و جانوري در بخش كشاورزي
- ايجاد زمينه‌هاي بازسازي موثر ذخاير دام و آبزيان كشور
- ايجاد تركيب جمعيتي مناسب و تنوع نژادي و گونه‌اي دام، طيور و آبزيان در كشور
- الزام رعايت هزينه و منفعت اجتماعي در ارزيابي طرح‌ها و ارزش‌گذاري منابع
- ارزيابي زيست‌محيطي طرح‌ها و برنامه‌هاي عمراني و توسعه‌اي در عرصه‌هاي منابع طبيعي
- ارزش‌گذاري اقتصادي منابع طبيعي و منابع پايه ( كاركردهاي بازاري و غير بازاري) و احتساب آن در حساب‌هاي ملي كشور
- مقابله با پديده بيابان‌زايي و كنترل كانون‌هاي بيابان زاي داخلي و خارجي
- تثبيت و قطعيت مالكيت دولت بر اراضي ملي و دولتي و رفع تداخلات و معارضات حقوقي، قانوني و ثبتي و صيانت از منابع طبيعي
- خروج دام مازاد بر ظرفيت از عرصه‌هاي مرتعي و جنگلي
- حفاظت و توسعه اراضي كشاورزي
- آبخيزداري و ارتقاي مديريت كيفي، كمي و بهره‌برداري از منابع خاك
- توانمندسازي ساختار مديريت منابع طبيعي كشور
- ساماندهي و ايجاد نظام جامع آمار و اطلاعات بهنگام بخش كشاورزي با تاكيد بر توليد اطلاعات توصيفي و مكاني و كاداستر منابع طبيعي و اراضي كشاورزي
- تهيه و اجراي طرح آمايش سرزمين
- گسترش سامانه پايش و ارزيابي و ضعيت منابع طبيعي و پايه توليد
- تنظيم و اعمال الگوهاي مناسب استفاده از آب و خاك
1-4- اهداف كلي:
- توسعه بازار و صادرات محصولات و فرآورده‌هاي كشاورزي
2-4- راهبردها:
- ارتقاء كيفيت توليد و فرآوري محصولات كشاورزي تا سطح استانداردهاي جهاني
- ساماندهي بازار محصولات كشاورزي با تقويت تشكل‌هاي بخش كشاورزي
- گسترش زيرساخت‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي بخش كشاورزي
- گسترش شبكه گسترده تعاوني‌هاي بخش كشاورزي در مناطق روستايي و عشايري
- ايجاد بسترهاي مناسب به منظور توسعه و تسهيل صادرات محصولات كشاورزي
3-4- برنامه‌هاي اجرايي:
استقرار نظام جامع و كارآمد آمار و فناوري اطلاعات بخش كشاورزي
1-5- اهداف كلي:
ارتقاء سطح درآمد و زندگي كشاورزان، روستائيان و عشاير و ارتقاء سطح امنيت سرمايه گذاري و توليد در بخش كشاورزي
2-5- راهبردها:
- افزايش سرمايه‌گذاري و ايجاد زمينه‌هاي لازم به منظور جلب و جذب سرمايه‌هاي داخلي و خارجي در بخش كشاورزي
- تقويت و حمايت دولت از توسعه سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي
- اصلاح ساختار بازار سرمايه در بخش كشاورزي
- تامين منابع مالي بين‌المللي و جذب سرمايه‌گذاري خارجي
- افزايش اشتغال در طرح‌هاي زود بازده
- متنوع سازي ابزارهاي حمايتي به منظور كاهش زيان ناشي از مداخلات در راستاي افزايش كارايي سياست‌گذاري
- هدفمند نمودن يارانه‌ها در جهت ارتقاء سطح درآمد كشاورزان، روستائيان و عشاير و بهبود كمي و كيفي محصولات كشاورزي
- اصلاح نظام قيمت‌گذاري محصولات كشاورزي با هدف بهبود رابطه مبادله بخش كشاورزي
- توسعه تشكل‌ها و تقويت و كارآمدسازي سازمان‌هاي مردم‌نهاد، تعاوني‌ها و اتحاديه‌هاي تخصصصي استاني و سراسري بخش كشاورزي
- توسعه‌ي فرصت‌هاي شغلي در بخش كشاورزي
- توسعه‌ي روستايي و عشايري با رويكرد بهبود شرايط زيست‌محيطي ومهار عوامل تخريب منابع طبيعي
- بهبود شاخص‌هاي توسعه در جوامع روستايي و عشايري
- گسترش كشاورزي صنعتي
- توسعه صنايع روستايي و خدمات نوين
- ارتقاء منابع انساني توسعه يافته و كار آمد در بخش كشاورزي
- مشاركت موثر بخش غير دولتي در برنامه‌ريزي و تصميم‌سازي در جهت افزايش كار‌آيي در فعاليت‌هاي بخش كشاورزي
- توسعه زيرساخت‌هاي فيزيكي و خدمات فني و تخصصي به بهره‌برداران بخش كشاورزي
- توسعه پايگاه‌هاي اطلاعاتي بهره‌برداران بخش كشاورزي
3-5- برنامه‌هاي اجرايي:
-تهيه طرح‌هاي توسعه‌ي روستايي
- ايجاد كانون‌هاي مناسب اسكان عشاير
- ارائه خدمات به عشاير كوچنده
- توسعه زيرساخت‌هاي شبكه تعاوني‌ها و اتحاديه‌هاي روستايي و كشاورزي
- تنظيم و مديريت بازار نهاده‌ها و محصولات تعاوني‌ها و اتحاديه‌هاي روستايي وكشاورزي
- توسعه و تنوع‌بخشي پوشش‌هاي بيمه‌اي در بخش كشاورزي
- تامين تسهيلات مورد نياز براي كار‌آفرينان و فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي مرتبط با بخش كشاورزي
- توسعه و گسترش بنگاه‌هاي صنفي در بخش كشاورزي
- اصلاح قوانين، مقررات ، استانداردها و ضوابط براي تسهيل و تشويق سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي
- يكپارچه‌سازي سيستم‌هاي خدمات‌رساني بانكي و بيمه با استفاده از دستاوردهاي جديد
- ايجاد نظام حقوقي و قضايي مناسب با نيازهاي سرمايه‌گذاري خارجي در بخش كشاورزي
- شناسايي، آماده‌سازي و معرفي فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري خارجي در بخش كشاورزي
- تضمين حقوق مالكيت حقيقي و حقوقي سرمايه‌گذاران در بخش كشاورزي
- توسعه‌ي بنگاه‌هاي كوچك اقتصادي و صنايع كوچك و سازماندهي آنها جهت ايجاد و تثبيت اشتغال در بخش كشاورزي
- توسعه و گسترش مشاغل مولد فردي، كارآفريني و مشاغل مولد براي نيروي كار مازاد روستا
- حمايت دولت از كارفرمايان و بهره برداران كشاورزي به منظور به‌كارگيري نيروهاي متخصص از طريق تخفيف در ميزان حق بيمه سهم كارفرما
- حمايت از توسعه تعاوني‌ها به ويژه تعاوني‌هايي كه اعضاي آنها فارغ‌التحصيلان بخش كشاورزي هستند.
ادامه دارد...