اشاره:
مطالعه‌ي پيشينه‌ي سياست‌گذاري از اولين مراحل سياست‌پژوهي در هر حوزه محسوب مي‌شود. در اين زمينه، اسنادي چون: سند چشم انداز، سياست‌هاي كلان، برنامه‌هاي توسعه و اسناد توسعه‌ي بخشي از مهم‌ترين اسناد سياستي براي مطالعه‌ي اين دسته از پژوهشگران محسوب مي شود.
سياست‌پژوهان براي بررسي دقيق‌تر هريك از موارد پيش‌گفته نيازمند بررسي اسناد و مطالعات پشتيبان آنها هستند، بررسي نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) از مهم‌ترين بخش‌هاي اين نوع مطالعات در برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد شانزدهمين بخش «سند ملي توسعه بخش كشاورزي و منابع طبيعي در برنامه‌ي پنج‌ساله چهارم توسعه» است كه توسط دبيرخانه ستاد برنامه چهارم وزارت جهاد كشاورزي درموسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي تدوين شده است. درشانزدهمين بخش از اين سند به بيان وضعيت موجود دام پزشكي، امكانات و قابليت‌ها، محدوديت‌ها و تنگناها، اهداف كيفي و كمي و سياست‌هاي محوري آن پرداخته مي شود.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال بررسي سياست‌ها و فرآيند سياست‌گذاري در بخش كشاورزي و با توجه به اهميت بالاي مطالعه‌ي پيشينه سياست‌گذاري، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند.
گفتني‌ست پيش از اين مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعددي در بررسي پيشينه سياست‌گذاري در بخش كشاورزي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي بخش در حوزه‌هاي اقتصادي و فني در سرويس مسائل راهبردي ايران منتشر شده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
سرويس مسائل راهبردي ايران(rahbord.isna@gmail.com) آمادگي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در اين‌باره اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري درهر حوزه شود.
وضعيت موجود دامپزشكي
در جهان همه ساله خسارات بسيار سنگيني از طريق بيماري‌ها به محصولات دامي وارد مي‌شود. براساس بررسي‌هاي به عمل آمده توسط دفتر بين‌الملل بيماري‌هاي واگيردار دام، خسارت ناشي از بيماري‌هاي تب‌برفكي در كشورهاي آلوده شامل ساليانه 25 درصد سقط جنين در دام‌هاي آبستن مبتلا و 5/5 درصد تلفات در دام‌هاي بيمار مي‌باشد.
در ايران بيماري تب‌برفكي به صورت آندميك وجود دارد و به‌عنوان مثال خسارات ناشي از اين بيماري در سال 1374 از نظر كاهش گوشت، شير، پشم، سقط جنين و تلفات در 1969 گله گاو و 2175 گله گوسفند و بز مبتلا بالغ بر 1206 ميليارد ريال برآورد مي‌گردد.
مثال فوق نشان‌دهنده اهميت و تاثير زياد بهداشت دام در افزايش يا كاهش محصولات دامي مي‌باشد. بحث مذكور عمدتاً معطوف بر ديدگاه اقتصادي و توليدي است. ليكن جنبه‌هاي ديگري نظير بهداشت دام، تامين بهداشت عمومي از طريق كنترل و مبارزه با بيماري‌هاي مشترك انسان و دام و كنترل بهداشتي فرآورده‌هاي دامي نيز بسيار مهم و قابل توجه مي‌باشد. بررسي روند فعاليت‌هاي ده ساله نشان مي‌دهد كه زيربخش دامپزشكي به‌دنبال تحقق اهداف خود حول دو محور اساسي بوده است:
الف ـ مبارزه با بيماري‌هاي واگير دام و طيور و آبزيان
ب ـ تامين بهداشت عمومي و مبارزه با بيماري‌هاي مشترك انسان و دام
طي سال‌هاي 1379، 1380و 1381 شاخص افزايش پوشش ايمني دام‌ها عليه بيماري‌هاي واگير به ترتيب 1/64، 28/64 و 74/65 درصد و افزايش سطح پوشش ايمني دام‌ها عليه بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام به‌ترتيب 3/45 و 02/44 و 28/45درصد بوده است. ضمناً در بحث كنترل كـيفي و بهـداشتي توليدات خام دامي عملكرد در سال‌هاي فوق به ترتيب 33/68، 04/68 و 84/64 درصد بوده است.
در مبارزه با بيماري‌هاي واگيردار اولويت مبارزه طي دهه گذشته در بخش دام با بيماري‌هاي تب‌برفكي، آبله گوسفندي و بز، شاربن، پاستورولوز، شاربن علامتي، آنتروتوكسمي، طاعون و بيماري‌هاي انگلي بوده است. و در بخش طيور كنترل بيماري‌هاي عفوني ويروسي نظير نيوكاسل، گامبورو، مارك، برونشيت و... دراولويت بوده است. در بحث بهداشت و بيماري‌هاي آبزيان كه از وظايف جديد محول شده و به سازمان دامپزشكي طي دهه گذشته مي‌باشد شيوع بيماري‌هاي خطرناك و مضري چون لكه سفيد و استرپتوكوكوزيس در مزارع پرورش ميگو باعث بحران در امر توليد گرديده بود كه با عمليات قرنطينه و ضدعفوني منطقه آلوده بيماري فوق مهار گرديد.
در بحث بهداشت عمومي، دامپزشكي طي دهه گذشته با عمليات مبارزه با بيماري‌هاي از طريق تست‌هاي توبر كوليناسيون، مالئيناسيون و خون‌گيري توانسته است باعث مهار بيماري‌هاي چون سل، بروسلوز، هاري، مشمشه و لپتوسپيروز گردد.
امكانات و قابليت‌ها
- وجود امكانات تشخيصي تخصصي برخي از بيماري‌ها در كشور و امكان ارتباط آسان با مراكز تشخيص بين‌المللي
- شكل‌گيري آزمايشگاه‌هاي رفرانس و مراكز تشخيص بيماري‌ها و امكان كنترل كيفي دارو، واكسن و مواد بيولوژيك دامپزشكي
- احراز مركزيت منطقه‌اي كنترل بيماري‌هاي دامي با همكاري سازمان‌هاي بين‌المللي
- وجود دامپزشكي غيردولتي توانمند و امكان توسعه مشاركت آن در فعاليت‌هاي بهداشتي درماني دامپزشكي
- وجود شبكه گسترده مراكز بهداشتي درماني و قرنطينه‌اي دامپزشكي در سراسر كشور
- وجود منابع انساني مجرب ومتخصص درزمينه بهداشت، تشخيص ودرمان در دامپزشكي
- احراز كدهاي بين‌المللي از مراجع معتبر به منظور استاندارد سازي جهت امكان صادرات محصولات شيلاتي، لبني و دام زنده
محدوديت‌ها و تنگناهاي اساسي
- ضايعات و تلفات ناشي از عدم پوشش كامل خدمات دامپزشكي
- ناكافي بودن امكانات اجراي سيستم قرنطينه‌اي ـ بهداشتي در امر كنترل تردد دام و فرآوره‌هاي دامي خصوصاً در مواقع بروز همه‌گيري‌ها
- محدوديت توليد، ايمني‌زايي و اثر بخشي برخي از واكسن‌ها و مواد بيولوژيك دامپزشكي
- عدم كفايت مطالعات كاربردي و تحقيقات ميداني به منظور تعيين عوامل بيماريزا، اپيدميولوژي بيماري‌ها، تدوين برنامه‌هاي جامع كنترل و مبارزه با عوامل مربوطه
- فقدان پوشش كامل سيستم مراقبت از بيماري‌ها و ضعف سيستم‌هاي ثبت گزارشات واكسيناسيون و تعيين هويت دام
- عدم كفايت قوانين و ضوابط قانوني در خصوص مبارزه با بيماري‌هاي دامي
- شرايط نامناسب بهداشت دام در كشورهاي همجوار و خطر ورود و گسترش بيماري‌هاي دامي در كشور
- بالا بودن نرخ سود و كارمزد تسهيلات بانكي براي دامپزشكي مطابق بخش خدمات
- افزايش تعداد مناطق پرخطر درخصوص بيماري‌هاي دام و طيور و آبزيان به دليل عدم اجراي صحيح نظام دامداري كشور
- استاني بودن برخي ازطرح‌ها و پروژه‌هايي كه داراي الزامات منطقه‌اي و بين‌المللي ميباشند
- عدم حمايت‌هاي تسهيلاتي از دامداران و همكاري ضعيف آنها درخصوص مبارزه با برخي از بيماري‌ها بخصوص سل و بروسلوز
- ضعف سيستم حمايتي پرداخت غرامت لازم و كافي به مرغ‌داران و دامداران از طريق صندوق غرامت و بيمه محصولات كشاورزي
- ضعف مديريت‌هاي بهداشتي در مراكز تكثير و پرورش دام وطيور، آبزيان و زنبورعسل
- عدم برخورداري از اعتبارات بخش بهداشت عمومي كشور با توجه به نقش دامپزشكي در كنترل بيماري‌هاي مشترك و بهداشت عمومي
اهداف كيفي بلندمدت (اهداف آرماني)
- توسعه و بهبود كيفي و استاندارد نمودن خدمات بهداشتي و گسترش مبارزه با بيماري‌هاي دام و طيور، زنبورعسل، آبزيان و بيماري‌هاي مشترك انسان و حيوان
- بهبود كيفي و استاندارد نمودن نهاده‌هاي دامپزشكي
- ارتقاء دانش فني و حرفه‌اي شاغلين مرتبط با بهداشت دام
- كنترل كيفي و بهداشتي توليدات خام دامي براساس استانداردهاي موجود
- ارتقاء امنيت و سلامت غذايي از طريق كاهش ضايعات فرآورده‌هاي خام، تلفات و بيماري‌هاي دامي
- ارتقاء بهره‌وري منابع وعوامل توليد با استقرار نظام بهداشتي درمراكز توليد، توزيع و عرضه
-ارتقاء بهره‌وري عوامل، منابع توليد و امنيت غذايي با كاهش هرچه بيشتر تلفات دام و افت توليدات دامي
- گسترش اعمال استانداردها، دستورالعمل‌ها و مقررات ملي و بين‌المللي دامپزشكي
- تقويت توان پايش، مراقبت و نظارت و تجهيز شبكه قرنطينه‌اي دامي و اعمال ضوابط قرنطينه‌اي
- توسعه سيستم‌هاي اطلاع رساني، مميزي، طبقه‌بندي واحدهاي توليدي و تعيين هويت دام
- ارتقاء نقش حاكميتي، كاهش تصدي‌گري و تمركززدايي و اتخاذ تدابير حمايتي براي افزايش زمينه مشاركت دامپزشكي غيردولتي
- شناسائي منابع آلوده و اپيدميولوژيكي بيماري‌هاي دام و مشترك بين انسان و حيوان و تأثيرات اقتصادي ناشي از بيماري‌ها
- ارتقاء كيفي و بهداشتي فرآورده‌هاي خام دامي و شيلاتي و تطبيق آنها با استانداردهاي ملي و بين‌المللي از طريق ترويج و توسعه صنايع كشتارگاهي، تبديلي، بسته‌بندي، نگهداري، اعمال و تدوين سيستم‌هاي بهداشتي ملي و بين‌المللي
- تقويت و حمايت در جهت توسعه خدمات بيمه‌اي بهداشت و درمان دام
اهداف كمي
فعاليت‌هاي محوري
- طرح کنترل و مبارزه استراتژيک با بيماري‌هاي قرنطينه‌اي
- طرح بررسي و مراقبت و پايش بيماري‌ها و مطالعات اپيدميولوژيك
- طرح واكنش سريع و مبارزه با اپيدمي‌هاي غيرمترقبه
- طرح کنترل و مبارزه و ريشه كني بيماري‌هاي قابل انتقال
- طرح توسعه امنيت زيستي و مديريت بهداشتي و کنترل بيماري‌هاي طيور، زنبورعسل و کرم ابريشم
- طرح اعمال استانداردها، كنترل كيفي و بهداشتي توليدات خام دامي و شيلاتي
- طرح احداث و تجهيز آزمايشگاه‌هاي منطقه‌اي دامپزشكي و مراكز بهداشتي و بررسي بيماري‌هاي دام و طيور و آبزيان
- طرح توسعه و مديريت بهداشتي و مبارزه و کنترل بيماري‌هاي آبزيان
- طرح توسعه پوشش قرنطينه‌اي دام و فرآورده‌ها و نهاده‌هاي دامي
- طرح تامين، توزيع و كنترل كيفي نهاده‌ها و مواد بيولوژيك مورد مصرف دام
- طرح توسعه مبارزه و کنترل بيماري‌هاي واگير دام
- طرح مبارزه و کنترل بيماري‌هاي مشترک انسان و حيوان
- طرح توسعه مبارزه و کنترل بيماري‌هاي انگلي دام
- طرح مديريت تضمين کيفيت، بهداشت و سلامت گوشت و فرآورده‌هاي خام دامي
- طرح توسعه مديريت بهداشتي، مبارزه و کنترل بيماري‌هاي آبزيان در مراکز تکثير و پرورش
- طرح احداث، تعمير و نگهداري درمانگاه‌ها، آزمايشگاه‌ها و مراکز تشخيص و بررسي بيماري‌ها
- طرح توسعه مبارزه و کنترل بيماري‌هاي طيور
- طرح توسعه پوشش قرنطينه‌اي دام و فرآورده‌هاي دامي
- طرح مبارزه و کنترل بيماري‌هاي زنبورعسل و کرم ابريشم
- طرح توسعه خدمات بهداشتي درماني دام، طيور و آبزيان در مناطق محروم
سياست‌هاي فضايي و منطقه‌اي
- كنترل بهداشتي دام و فرآورده‌هاي دامي صادراتي و وارداتي و شبكه‌هاي قرنطينه‌اي در استان‌هاي مرزي (مبادي ورودي و خروجي كشور)
اقدامات
1- طرح كنترل و مبارزه استراتژيك با بيماري‌هاي قرنطينه‌اي:
- پروژه مبارزه و کنترل بيماري آبله در گوسفند و بز
- پروژه مبارزه و کنترل بيماري شاربن
- پروژه ايمن سازي دام‌هاي حساس نسبت به تب برفكي
2- طرح بررسي و مراقبت و پايش بيماري‌ها و مطالعات اپيدميولوژيك:
- پروژه بررسي و مراقبت فعال بيماري طاعون گاوي
- پروژه بررسي، مراقبت و کنترل بيماري‌هاي گروه 1، گروه 2 و نادر
- پروژه مراقبت فعال و مطالعه اپيدميولوژيك تب برفكي
- پروژه بررسي و مقابله با سندرم‌هاي ناشي از سوء مديريت
- پروژه بررسي سندرم‌هاي تغذيه‌اي و توليد مثل
3- طرح واكنش سريع و مبارزه با اپيدمي‌هاي غيرمترقبه:
- شناسايي و حذف كانون‌هاي اپيدمي‌هاي غيرمترقبه دامي
- شناسايي و حذف كانون‌هاي اپيدمي‌هاي غيرمترقبه طيور
- شناسايي و حذف كانون‌هاي اپيدمي‌هاي غيرمترقبه آبزيان و زنبورعسل
4- طرح کنترل و مبارزه و ريشه كني بيماري‌هاي قابل انتقال:
- پروژه ايمن سازي دام‌هاي حساس به بروسلوز
- پروژه شناسايي و حذف دام‌هاي آلوده به سل و بروسلوز
- پروژه بررسي، مراقبت و ارزيابي عمليات سل و بروسلوز
- پروژه مبارزه و كنترل و ريشه كني بيماري مشمشه
- پروژه بررسي بيماري‌هاي قابل انتقال بين انسان و حيوان
- پروژه بررسي و مراقبت بيماري‌هاي مشترك در حيات وحش
5- طرح توسعه امنيت زيستي، مديريت بهداشتي و کنترل بيماري‌هاي طيور، زنبورعسل و کرم ابريشم:
- پروژه رتبه بندي بهداشتي مزارع مرغ مادر، جوجه يک روزه و پرورشي
- پروژه کنترل هيپرايمن کردن گله‌هاي مرغ مادر، لاين و اجداد
- پروژه اصلاح امنيت بهداشتي ناوگان حمل ونقل جوجه يک‌روزه
- پروژه بررسي، مراقبت و مبارزه با بيماري‌هاي طيور
- پروژه مبارزه و کنترل بيماري‌هاي زنبورعسل و کرم ابريشم
6- طرح اعمال استانداردها، كنترل كيفي و بهداشتي توليدات خام دامي و شيلاتي:
- پروژه اعمال استانداردهاي بهداشتي و کنترل باقيمانده‌هاي داروئي، سموم و مواد شيميائي
- پروژه کنترل کيفي و بهداشتي شير و توليدات لبني
- پروژه اعمال اصول GMP، HACCP، GAHP در مراکز پرورش، توليد و فرآوري محصولات خام دامي
- پروژه تقويت و ارتقاء کمي و کيفي نهاده‌هاي دامي
7- طرح احداث و تجهيز آزمايشگاه‌هاي منطقه‌اي دامپزشكي، مراكز بهداشتي و بررسي بيماري‌هاي دام، طيور و آبزيان:
- پروژه توسعه، تکميل، تجهيز و راه اندازي مراکز بهداشتي، درماني و تشخيص دامپزشکي
- پروژه احداث، تجهيز و راه اندازي مراکز بررسي بيماري‌هاي دام، طيور و آبزيان
- پروژه احداث، تجهيز و راه اندازي سردخانه‌ها و سيستم زنجيره سرد حمل و نگهداري واکسن
8- طرح توسعه مديريت بهداشتي، مبارزه و کنترل بيماري‌هاي آبزيان:
- پروژه نظارت و کنترل بهداشتي مزارع تکثير و پرورش آبزيان
- پروژه بررسي، شناسائي و مبارزه با همه‌گيري‌ها درآبزيان پرورشي دريايي و زينتي
- پروژه توسعه امنيت زيستي و مديريت بهداشتي مزارع تکثير و پرورش
9- طرح توسعه پوشش قرنطينه‌هاي دام، فرآورده‌ها و نهاده‌هاي دامي:
- پروژه توسعه و تکميل شبکه سراسري قرنطينه‌اي کشور
- پروژه کنترل و بازرسي بهداشتي دام و فرآورده‌هاي صادراتي، ترانزيتي و وارداتي
- پروژه ساماندهي و نظامند کردن جابه جايي، علوفه، خوراک دام و کود
10- طرح تامين، توزيع، كنترل كيفي نهاده‌ها و مواد بيولوژيك مورد مصرف دام:
- پروژه تامين و توزيع و كنترل كيفي نهاده‌ها و مواد بيولوژيك مورد مصرف دام
11- طرح توسعه مبارزه و كنترل بيماري‌هاي واگير دام:
- پروژه مبارزه با بيماري‌هاي باکترياي دام
- پروژه مبارزه با بيماري‌هاي ويروسي دام
12- طرح مبارزه و كنترل بيماري‌هاي مشترك انسان و حيوان:
- پروژه توسعه مبارزه با بيماري هاري
- پروژه مبارزه و کنترل کيست هيداتيک
13- طرح توسعه مبارزه و كنترل بيماري‌هاي انگلي دام:
- پروژه توسعه مبارزه با انگل‌هاي داخلي دام
- پروژه مبارزه با انگل‌هاي خارجي دام
- پروژه ايمن سازي دام‌ها برعليه انگل‌هاي خوني
14- طرح مديريت تضمين كيفيت، بهداشت، سلامت گوشت و فرآورده‌هاي خام دامي:
- پروژه توسعه کمي و کيفي بازرسي بهداشتي گوشت در کشتارگاه‌هاي دام و طيور
- پروژه توسعه نظارت و بازرسي بهداشتي سردخانه‌ها، مراکز بسته بندي و عرضه فرآورده‌هاي خام دامي
- پروژه توسعه نظارت و بازرسي بهداشتي مراکزعمل آوري فرآورده‌هاي دامي غيرخوراکي
15- طرح توسعه مديريت بهداشتي، مبارزه و كنترل بيماري‌هاي آبزيان در مراكز تكثير و پرورش:
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در مزارع تکثير و پرورش آبزيان گرمابي
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در مزارع تکثير و پرورش آبزيان سرد آبي
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در مزارع پرورش ميگو
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در مزارع تکثير بچه ماهي
16- طرح احداث، تعمير، نگهداري درمانگاه‌ها، آزمايشگاه‌ها و مراكز تشخيص و بررسي بيماري‌ها:
- پروژه احداث، تعمير و نگهداري مراکز بهداشتي درماني دامپزشکي
17- طرح توسعه مبارزه و كنترل بيماري‌هاي طيور:
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در مزارع طيور گوشتي و تخم‌گذار صنعتي
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي ماکيان غيرصنعتي
18- طرح توسعه پوشش قرنطينه‌اي دام و فرآورده‌هاي دامي:
- پروژه ترميم و بازسازي قرنطينه‌هاي مرزي
- پروژه ترميم و بازسازي قرنطينه‌هاي استاني و بين استاني
- پروژه کنترل بهداشتي تردد دام، فرآورده‌ها و نهاده‌هاي دامي
19- طرح مبارزه و كنترل بيماري‌هاي زنبور عسل و كرم ابريشم:
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در زنبورداري‌ها
- پروژه توسعه خدمات بهداشتي در نوغان‌داري
20- طرح توسعه خدمات بهداشتي درماني دام: طيور و آبزيان در مناطق محروم و عشايري:
- پروژه توسعه مبارزه با بيماري‌هاي واگير در دام عشايري
- پروژه توسعه مبارزه با بيماري‌هاي انگلي در دام عشايري
- پروژه توسعه مبارزه با بيماري‌هاي ماکيان سنتي در مناطق عشايري
- پروژه احداث، تکميل و تجهيز راه اندازي پست‌هاي دامپزشکي در مناطق عشايري
- پروژه پوشش بهداشتي توليدات دامي عشايري
ادامه دارد...