نخستين‌بار كه براي كار فرهنگ‌نويسي در سال 41 وارد مؤسسه‌ي «لغت‌نامه‌ي دهخدا» مي‌شود، با علي‌اكبر دهخدا آشنا مي‌شود و در كنار همكاري با او، در لغت‌نامه شروع به كار مي‌كند.
حسن انوري متولد دهم اسفند در تكاب آذربايجان‌غربي به سال 1312 است. استاد دانشگاه تربيت معلم بوده و هم‌اكنون بازنشسته؛ اما همچنان مشغول فرهنگ‌نويسي.
اين فرهنگ‌نويس پيشكسوت در ديدار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با او، از مسائل مختلفي دربارهي فرهنگ‌نويسي، وضعيت زبان فارسي در مقابل تكنولوژي و... سخن گفت.
ضرورت تأليف فرهنگ‌هاي گوناگون
انوري دربارهي نياز به تأليف فرهنگ و ضرورت آن توضيح داد: ضرورت امر از آن‌جا ناشي مي‌شود كه فرهنگ شناسنامه‌ي زبان است و زبان هم در حال تحول. زبان امروز با زبان 30 سال پيش و دوران قبل از انقلاب تفاوت پيدا كرده است. بسياري از واژه‌ها حذف و بسياري وارد زبان شده‌اند. واژه‌هاي برساخته از اين تحول زباني، واژه‌هايي تازه هستند كه در جايي بايد به ثبت برسند و آن‌جا، همان فرهنگ لغت است.
ضرورت بازنگري در فرهنگ‌ها
انوري در ادامه به ضرورت بازبيني در فرهنگ‌هاي چاپ‌شده و به‌روز كردن آن‌ها اشاره كرد و يادآور شد: بايد بنا بر تغيير و تحولي كه در زبان روي مي‌دهد، در فرهنگ‌هاي كهن تجديدنظر شود. تأليف فرهنگ‌هاي جديد از ضروريات هر جامعه‌ي متمدن و پوياست.
او همچنين گفت: مؤسسه‌ي لغت‌نامه‌ي دهخدا بعد از اتمام لغت‌نامه و چاپ آن در سال 59 به تأليف لغت‌نامه‌ي جديدي دست زده كه بسيار مفصل‌تر از «لغت‌نامه‌ي دهخدا» است؛ به‌طوري‌كه تاكنون با گذشت 25 سال از شروع تأليفش، هنوز حرف «الف» تمام نشده است. خيلي پيش‌ترها پيشنهاد دادم، بهتر است در فرهنگ دهخدا تجديدنظر شود و واژه‌هاي جديد وارد آن شوند؛ يعني اين فرهنگ خلاصه‌اي از فرهنگ‌هاي جديد شود؛ اما اين پيشنهاد عملي نشد.
اين استاد پيشكسوت تأكيد كرد: تجديد نظر در دو فرهنگ «دهخدا» و «معين» از ضروريات بوده، كه به علل گوناگون انجام نشده است. البته اگر در «فرهنگ معين» بازبيني نشد، شايد در مقطعي به خاطر اغماي زنده‌ياد دكتر محمد معين بود و بعد هم درگذشت او. ناشر هم مؤسسه‌ي اميركبير بود كه بعد از انقلاب، وضعيت كارش عوض شد و شايد اگر نمي‌شد، در اين فرهنگ تجديد نظر مي‌شد. به‌هرحال، وارثان مؤسسه‌ي جديد نيز اين اقدام را نكردند و به اين امر توجهي نشد و «فرهنگ معين» بدون اين‌كه در آن تجديد نظر شود، بارها و بارها چاپ شده است.
كيفيت فرهنگ‌هاي چاپ‌شده
حسن انوري دربارهي كيفيت فرهنگ‌هاي تأليف‌شده در سال‌هاي اخير، اظهار كرد: نمي‌توانم اظهارنظري كنم؛ چون «فرهنگ سخن» را بهترين مي‌دانم و بايد از افراد بي‌طرف پرسيده شود؛ ولي فرهنگ‌نويسي در سال‌هاي اخير تحركي پيدا كرده است و خود ما (مؤسسه‌ي نشر سخن) به‌صورت خصوصي علاوه بر اين‌كه چند فرهنگ چاپ كرده‌ايم، مؤسسات ديگري هم به تأليف فرهنگ اقدام كرده‌اند؛ از جمله فرهنگستان زبان و ادب فارسي كه مقدمات تأليف «فرهنگ فارسي» را بر اساس هزار متن قديم و جديد فارسي و با سرپرستي علي‌اشرف صادقي فراهم كرده است.
فرهنگ جامع؛ اصطلاحي بي‌معنا
او در ادامه افزود: امروزه با توجه به امكانات جديدي كه آمده‌اند، ايجاب مي‌كند تأليف فرهنگ از 10 سال بيش‌تر طول نكشد. دو سال كه از تأليف فرهنگي مي‌گذرد، بلافاصله بايد ويرايش جديدي از آن ارائه شود. ما هنوز فرهنگ جامع نداريم. حتا «لغت‌نامه‌ي دهخدا» هم نمي‌تواند جامع به شمار رود. فرهنگ جامع را فرهنگستان قرار است تأليف كند و اميدواريم در طول 10 يا 12 سال به سرانجام برسد. فرهنگ جامع در حال حاضر، اصطلاحي بي‌معني است؛ براي اين‌كه هر فرهنگي چاپ شود، فردايش يك واژه‌ي جديد پيدا مي‌شود. پس در آن مقداري تعارف است و گمان نمي‌كنم در زبان‌هاي ديگر هم به وجود آمده باشد.
اين فرهنگ‌نويس پيشكسوت متذكر شد: در زبان انگليسي كه بزرگ‌ترين فرهنگ‌ها در آن به وجود آمده‌اند، هر روز واژه‌ي جديدي مي‌آيد. با اين حساب چطور مي‌شود ادعاي فرهنگ جامع داشت؛ درحالي‌كه با هر فرهنگي كه چاپ مي‌شود، حداقل هزار واژه به زبان افزوده مي‌شود؟
انوري از «فرهنگ صدري افشار» تأليف غلامحسين صدري افشار به عنوان يك فرهنگ خوب ياد كرد و افزود: در نوع خودش فرهنگ خوبي است، و هر چند كوچك است؛ اما اصطلاحات خوبي دارد.
ورود تكنولوژي و تهديد زبان فارسي
حسن انوري در بخش ديگري از گفت‌وگويش با خبرنگار ايسنا دربارهي تهديد زبان فارسي سخن گفت و خاطرنشان كرد: البته تنها زبان فارسي نيست كه از سوي زبان انگليسي مورد تهديد است؛ بلكه همه‌ي زبانها در دنيا و حتا زبان‌هاي معتبر ديگري مثل فرانسه، آلماني و اسپانيايي هم از جانب اين زبان احساس خطر مي‌كنند؛ چون زباني بين‌المللي شده است و در برخي نهادهاي بين‌المللي، زبان رسمي، و علاوه بر اين، اكتشافات و اختراعات اغلب در دنياي انگليسي‌زبان انجام مي‌شوند و اگر در خارج از اين دنيا هم باشند، مخترع يا فيلسوف سعي مي‌كند نام انگليسي بر آن بگذارد؛ بنابراين نه تنها زبان فارسي، بلكه همه‌ي زبانها، روز به روز دامنه‌ي واژگان‌شان كوچك‌تر مي‌شود و مورد تهديد قرار مي‌گيرند. حالا چه بايد كرد؛ به سياست دولت‌ها بستگي دارد.
او همچنين گفت: در ايران فرهنگستان زبان مبارزه با اين تهديد را برعهده گرفته است. زبان فارسي از بين نمي‌رود؛ اما در آينده اگر در علوم ديگر به‌كار نيايد، به عنوان يك زبان فرهنگي باقي مي‌ماند؛ يعني زباني كه وسيله‌ي تبادل نظر مي‌شود و بويژه اهداف مربوط به حوزه‌ي ادبيات را مي‌تواند به‌خوبي دنبال كند. البته زبانها و گويش‌هاي محلي ممكن است از بين بروند؛ مثلا گويش تالشي؛ اما فارسي چون حاوي آثار بسيار متقن ادبي است، به عنوان زبان فرهنگي باقي مي‌ماند. فقط اين‌كه شايد ديگر زبان علم نتواند باشد؛ چون زبان علم و فناوري، انگليسي است.
بزرگان ايران به بشريت تعلق دارند
اين پژوهشگر در بخشي از صحبت‌هايش دربارهي مولوي و بزرگان ادبي ايران و وظيفه‌ي ما در قبال نگهداري از آن‌ها، گفت: اين‌ها به بشريت تعلق دارند؛ بنابراين مال يك ملت نيستند. مولانا نه مال ايران است و نه مال ترك‌ها و نه افغان‌ها. اما اين‌كه از بين ملت ايراني برخاسته و از اين‌رو ما سهمي از آن‌را براي خود مي‌دانيم، حرف ديگري است.
شعر و داستان
انوري شعر هم مي‌خواند، بويژه حافظ؛ اما شعر معاصر را كم‌تر مي‌خواند؛ مگر اخوان ثالث، كه او را شاعري بسيار توانا مي‌داند. اما دربارهي داستان‌هاي معاصر، گفت، آن‌ها را وقتي جوان بوده، زياد مي‌خوانده؛ ولي به علت اشتغال به‌كار فرهنگ‌نويسي، اين‌روزها فرصت داستان‌خواني‌اش كم‌تر است.
نگاهي به كارنامه‌ي حسن انوري
حسن انوري كه نزديك به 30 سال در موسسه‌ي لغت‌نامه‌ي دهخدا فعاليت داشته است، از سال 81 به عضويت پيوسته‌ي فرهنگستان زبان و ادب فارسي درآمده و در طول چند سال، تأليف فرهنگ هشت‌جلدي سخن را با همكاري گروهي ديگر انجام داده است؛ از سال 73 تا 81.
كتاب‌هايي كه تاكنون از او منتشرشده، عبارت‌اند از: «فرهنگ فشرده‌ي سخن»، «فرهنگ كنايات سخن»، «فرهنگ روز سخن» هر كدام در دو مجلد، «فرهنگ دانش‌آموز»، «فرهنگ كودكان سخن»، «فرهنگ نام سخن»، «فرهنگ ضرب‌المثل‌هاي فارسي»، «اصطلاحات ديواني دوره‌ي غزنوي و سلجوقي»، سه كتاب «صداي سخن عشق»، «يك قصه بيش نيست» و«كلك خيال‌انگيز» دربارهي حافظ ، «گزيده‌ي غزل‌هاي سعدي»، «غم‌نامه‌ي رستم و سهراب»، «رزم‌نامه‌ي رستم و اسفنديار»، «آتشكده‌ي آذرگشنسب» و «دستور زبان فارسي» در دو مجلد.
گفت‌وگو از: خبرنگار ايسنا، مريم كريمي
انتهاي پيام