مسجد جامع ساوه يكي از قديمي‌ترين مسجدهاي ايران است كه براساس اطلاعات باستان‌شناسي، مانند برخي از مسجدهاي جامع روي باقي‌مانده‌هاي يك آتشكده بنا شده است. اين مسجد يك‌مناره‌يي يكي از مهم‌ترين آثار معماري باقي‌مانده از دوره‌ي سلجوقي است كه مناره‌ي آن با تزيينات آجري درحال تخريب است.
مجري پروژه‌ي نجات‌بخشي و مرمت مسجد جامع ساوه در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در اين‌باره توضيح داد: در سال 1342، داربست‌هايي با هدف تثبيت ايوان اصلي درحال ريزش مسجد توسط كارشناسان ايتاليايي ايجاد شد و با وجود اين‌كه از آن سال تاكنون كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي فعاليت‌هاي اجرايي و علمي انجام مي‌دادند، اين داربست‌ها هنوز سر جاي خود هستند و براي بازگرداندن ايوان به‌شكل اصلي‌اش، هيچ اقدامي صورت نگرفته است.
محمد ايرانشاهي گفت: قدمت اين مسجد حدود 900 تا يك‌هزار سال است و پي شبستان اصلي آن با پوششي موقتي تاكنون حفظ شده است؛ ولي بايد با يك نگرش ويژه از حالت نافرم كنوني خارج شود.
وي درباره‌ي گنبد مسجد كه شاخص‌ترين عنصر مسجد جامع ساوه است، بيان كرد: سال گذشته، بخش‌هايي از گنبد به‌دليل مرمت‌هاي غير اصولي و عوامل جوي فرو ريختند. بنابراين براي حفظ و نگهداري موقت و جلوگيري از ريزش، داربستي فلزي زده شد، تا پس از آن، طرحي براي تزيينات گنبد و احياي اصولي و علمي آن تهيه و اجرا شود؛ اما به‌دليل پيچيدگي‌هاي سيستم اداري، تخصيص نيافتن اعتبار و مشكلات درون‌سازماني، اين طرح نيمه‌تمام ماند و همچنان اين داربست فلزي روي گنبد خودنمايي مي‌كند.
ايرانشاهي درباره‌ي اقداماتي كه اكنون در مسجد جامع ساوه انجام مي‌شوند، توضيح داد: رطوبت، يكي از عوامل مهمي است كه آسيب‌هاي فراواني را به جداره‌هاي بنا وارد مي‌كرده است. رطوبت حاصل از نزولات جوي كه از طريق بام و ناودان‌ها به سيستم انتقال پسماندهاي آب فاضلاب وارد مي‌شدند، بنا را دست‌خوش تغييرات فراواني كرده است، تا جايي كه بخش‌هايي از جداره‌ها پوسيده‌اند و قابل استفاده نيستند. به همين دليل، ناودان‌ها و سيستم هدايت كانال‌هاي انتقال آب، اصلاح و به فضاي بيروني مسجد انتقال داده شدند، بويژه شيب آجرفرش به‌گونه‌اي بود كه به‌جاي دور كردن آب از اطراف بنا، آن‌را به سمت بنا سرازير مي‌كرد كه با زيرسازي، بسترسازي و تعيين شيب مناسب، اين مساله برطرف شده است.
به گفته‌ي او، بخش‌هايي از سقف بنا به‌شكل سينوسي از كاهگل پوشيده شده‌اند؛ اما به‌دليل بارش زياد باران و وزش باد، هر سال بخشي از اين كاهگل شسته مي‌شود و از بين مي‌رود. به اين ترتيب، رطوبت تا عمق بنا نفوذ مي‌كند. به‌نظر مي‌رسد، بايد در يك طرح جامع براي يكپارچه شدن سقف، تمهيدات لازم انديشيده شوند كه اين امر به اعتبار كافي نياز دارد.
وي با بيان اين‌كه اگر بخواهيم اين مسجد شكل سنتي خود را حفظ كند، بايد يك طرح جامع مرمتي براي آن تهيه كنيم، اظهار داشت: حدود دو سال پيش، در جلسه‌اي با معاونت حفظ و احيا، قائم‌مقام و برخي كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي قرار شد، سامان‌دهي مسجد جامع ساوه آغاز شود.
مجري پروژه‌ي نجات‌بخشي و مرمت مسجد جامع ساوه ادامه داد: پس از انجام مذاكره‌هاي نخستين و با وجود داشتن دوماه زمان براي تهيه‌ي پيش‌طرح كه به تصويب نيز رسيده بود، به دلايل مجهولي، اين امر محقق نشد و تاكنون نيز هيچ اتفاق خاصي نيفتاده است و فقط پيش‌طرح‌ها به‌صورت مقطعي و موضعي درحال انجام هستند. همچنين تعويض مصالح فرسوده و بند‌كشي مناسب براي جلوگيري كامل از نفوذ رطوبت به بنا انجام مي‌شوند.
ايرانشاهي اعتبارات مجموعه‌ي اقدامات اضطراري انجام‌شده را در سال 1384 براي مرمت گنبد، حدود 20 ميليون تومان اعلام كرد و افزود: اين رقم، بسيار ناچيز است و اگر بخواهيم مسجد جامع شاكله‌ي اصلي خود را پيدا كند، رقمي حدود سه ميليارد تومان براي تثبيت تمام بخش‌هاي آن در مرمت و احيا نياز است.
او درباره‌ي يكي ديگر از آسيب‌هايي كه به بناي مسجد وارد شده است، توضيح داد: با توجه به اين‌كه مسجد در قلب شهر بوده، به‌دليل محدوديت‌هاي نابه‌جايي كه سازمان ميراث فرهنگي ايجاد كرد، كالبد اجتماعي شهر از مسجد فاصله پيدا كرده و در واقع، زندگي اجتماعي به‌نوعي از مسجد گرفته شده است، به‌طوري كه تا شعاع يك‌هزار متري، كم‌ترين اثري از سكونتگاه‌هاي اجتماعي و مردم وجود ندارد.
وي بيان كرد: اكنون مسجد كاربري ندارد و در كنار آن، بخش‌هايي ساخته شده‌اند كه در گذشته به‌عنوان دفتر ميراث فرهنگي استفاده مي‌شدند، ولي حالا وضعيت مسجد به‌گونه‌اي است كه حتا سازمان ميراث فرهنگي نيز حاضر نشده است، دفترش را در اين مكان ايجاد كند. در صورتي كه مسجد فضاي مناسب و خوبي را براي انتقال بسياري از قسمت‌هاي اداري ميراث فرهنگي دارد.
به گفته‌ي ايرانشاهي، تعيين حريم اين مسجد به دهه‌ي 50 مربوط است كه آن هم حتما بايد بازنگري شود. شاكله‌ي اصلي مسجد جامع ساوه به اوايل دوره‌ي اسلامي مربوط است؛ ولي آنچه اكنون از بنا باقي مانده به دوره‌ي سلجوقي تعلق دارد و البته در دوران صفوي نيز تجديد شده است.
همچنين در اين‌باره، سرپرست اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري ساوه با اشاره به ادغام و تغييراتي كه در مديريت‌ها به‌وجود آمده‌اند، اين مساله را دليل اصلي تاخير در واگذاري اعتبارات مصوب اين اداره كه ميزان آن يك‌صد و 40 ميليون تومان است، دانست و اجراي پروژه‌هاي سيستم هدايت آب، مبارزه با موريانه، تهيه‌ي طرح جامع و انجام مرمت‌هاي اضطراري را از برنامه‌هاي مربوط به مسجد جامع ارزيابي كرد.
محسن نبوي به طرح مستندسازي اين مسجد در سال 1384 اشاره كرد و افزود: مرمت‌هاي مسجد جامع ساوه به‌دليل كمبود اعتبار به‌صورت تدريجي، ولي به‌شكل مداوم درحال انجام‌اند.
او اعتبار لازم براي تهيه و اجراي طرح جامع مرمت مسجد و محوطه‌ي اطراف آن‌را، دو و نيم تا سه ميليارد تومان برآورد كرد و ادامه داد: اين اعتبار صرف آزادسازي و تملك زمين‌هاي اطراف مسجد و كاوش آن‌ها مي‌شود.
سرپرست پايگاه ميراث فرهنگي ساوه يادآور شد: تا سال 1383، كل اعتبارات مرمت، حفظ و احياي بناهاي تاريخي شهر ساوه و ز‌رنديه با 10هزار و 200 كيلومتر مربع وسعت، سه ميليون تومان بود. اين درحالي است كه 60 درصد آثار استان مركزي در اين محدوده قرار دارند.
وي درباره‌ي باقي ماندن داربست‌هاي فلزي اين مسجد از سال 1342 تاكنون، اظهار داشت: در سال‌هاي پيش از انقلاب، پروژه‌هاي مرمت اين مسجد آغاز شدند كه به‌دليل فوت معمار آن، آغاز انقلاب و سال‌هاي دفاع مقدس، پروژه متوقف شد. اكنون با برنامه‌ريزي و اعتبارات ساليانه بايد طبق برنامه‌ي زمان‌بندي‌شده، مرمت اين بناي تاريخي ادامه يابد و پروژه به‌صورت كامل به‌پايان برسد، تا داربست‌هاي فلزي باقي‌مانده از سال 1342 برداشته شوند.
نبوي اضافه كرد: در اين فاصله‌ي زماني، ساخت و سازهاي غير مجازي توسط مردم در اين محدوده انجام شدند؛ ولي بعد از تعيين حريم، ديگر هيچ اقدام غير مجازي در اين محوطه صورت نگرفته است. همچنين هنوز هيچ تصميمي درباره‌ي بازنگري در تعيين حريم منطقه گرفته نشده است و بايد اين كار در آينده انجام شود.
انتهاي پيام