نخستين نمونه شهاب سنگ آسماني در ايران، در ارتفاعات «چشمه‌ خضر» حوالي گلپايگان يافت شد. به گزارش سرويس علمي خبرگزاري دانشجويان ايران، بررسي‌هاي مقدماتي انجام‌شده بر روي قطعه سنگ يافت ‌شده در ارتفاعات «چشمه خضر» گلپايگان حاكي از منشاء فرازميني اين سنگ است. اين شهاب‌سنگ آسماني كه وزني حدود 80 گرم دارد و شامگاه پنجشنبه، 9 بهمن ماه سال جاري در ارتفاعات حوالي گلپايگان سقوط كرده و به صورت اتفاقي توسط يك كوهنورد مشاهده و يافت شده، اولين نمونه شهاب سنگ آسماني يافت شده در ايران است. فريبرز فتاحي، كوهنوردي كه موفق به يافتن اين سنگ آسماني شده است، درباره چگونگي اين امر به خبرنگار علمي ايسنا گفت كه وي، روز نهم بهمن‌ماه همراه يكي از دوستانش براي صعود به ارتفاعات حوالي گلپايگان رفته و براي اقامت شبانه در پناهگاه موسوم به چشمه خضر به سر مي‌برد. حدود ساعت 9 و 30 دقيقه براي پركردن قمقمه‌هاي آب از محل پناهگاه خارج شده و هنگام پر كردن ظرف آب متوجه آذرگويي مي‌شود كه با سرعت به سمت زمين سقوط مي‌كرده است. لحظاتي بعد، وي صداي بلندي شبيه شليك اسلحه شكاري را در فاصله 40 تا 50 متري خود مي‌شنود و متوجه درخششي در تاريكي شب مي شود كه از محل برخورد براي چند لحظه ساطع شده است. يابنده شهاب‌سنگ آسماني، بلافاصله به سمت محل صدا، حركت مي كند و 10 ثانيه بعد صداي مشابهي را از شمال پناهگاه مي‌شنود - كه مشخص نيست صداي دوم مربوط به برخورد شهابسنگ بوده يا بر اثر ريزش سنگ ايجاد شده است - فتاحي بلافاصله خود را به محل برخورد مي رساند و سنگي را با ابعاد 4/5 در 5/5 سانتي‌متر در ميان گودالي به قطر حدود 30 سانتيمتر پيدا مي‌كند كه بر اثر حرارت همچون ذغال گداخته مي‌درخشيده است. به گفته وي، گودال ايجاد شده، بستري سنگي داشته و كنار لبه‌هاي آن، ذرات كوچكتري از شهاب‌سنگ همچون قطعات كوچك زغال گداخته، در حال درخشش بودند. اين كوهنورد با قمقمه آبي كه همراه داشته، سنگ را خنك مي كند و با كمك سنگهاي اطراف آن را بر مي دارد و به پناهگاه مي برد. فتاحي در گفت‌و‌گو با خبرنگار ايسنا خاطرنشان كرد: شهاب سنگ پيدا شده، طي روزهاي بعد تدريجا روشن‌تر شده و رنگ تيره اوليه خود را از دست داده است. وي پس از بازگشت به تهران از طريق يكي از روزنامه‌ها با محققان انجمن نجوم و ماهنامه نجوم تماس مي‌گيرد كه بررسي‌هاي مقدماتي، شهاب‌سنگ بودن آن را تاييد مي‌كند. پوريا ناظمي، پژوهشگر نجوم و مسئول بخش اخبار سايت نجوم كه از نزديك اين سنگ را مشاهده و بررسي كرده، در گفت‌و‌گو با ايسنا با تاكيد بر اين‌كه قطعه سنگ يافت شده، قطعا بقاياي يك شهابسنگ است، اظهار داشت: براي تعيين دقيق جنس اين سنگ بايد نمونه‌هايي از آن جهت بررسي بيشتر به آزمايشگاههاي شهاب‌شناسي ارسال شود. به گفته وي، ظاهر اين سنگ نشان از خللهاي بسياري دارد كه در اثر فشار شديد، هنگام ورود به جو وارد و بر سطح آن ايجاد شده است. وي گفت: چگالي بالاي اين سنگ 80 گرمي نيز احتمال فلزي بودن آن را تقويت مي‌كند. اين منجم آماتور با بيان اينكه بر اساس آمارها سالانه 26 هزار شهاب سنگ با وزني بيش از 100 گرم به زمين سقوط مي‌كنند، خاطر نشان كرد: با وجود تعداد بسيار زياد شهاب‌سنگ‌ها، اكثر آنها در اقيانوس‌ها يا مناطق خالي از سكنه سقوط كرده و هيچ گاه پيدا نمي‌شوند و شايد تنها چهار يا پنج مورد به محلي برخورد كند كه موجب نوعي خسارت شده يا توسط ناظران رصد و پيدا شود، از اين لحاظ شهاب سنگ «چشمه خضر» پديده‌اي نسبتا كم سابقه است. نكته جالب توجه ديگر، پيدا شدن اين شهاب سنگ در منطقه‌اي كوهستاني و صخره‌اي است كه با توجه به بافت سنگي منطقه تشخيص سنگي با منشا خارجي در آن بسيار بعيد است. ناظمي تصريح كرد: دانشمندان براي يافتن شهاب سنگ‌ها همه ساله گروه‌هايي را به مناطق يخ‌زده قطب يا كويرهاي شني اعزام مي‌كنند و اميد چنداني به يافتن شهاب سنگ‌ها در ساير مناطق زمين ندارند. وي درباره منشا و ماهيت سنگ‌هاي آسماني گفت: شهاب سنگ‌ها با توجه به جنس آنها به سه دسته كلي سنگي، سنگي آهني و آهني تقسيم مي‌شوند و شهاب سنگ‌هاي سنگي كه از مواد كاني ساخته شده‌اند در دو دسته «كندريت‌ها» (سنگ‌هايي كروي با ساختار متخلخل) و «آكندريت‌ها» (سنگ‌هاي فاقد ريزدانه) طبقه‌بندي مي‌شوند. ناظمي با اشاره به اين كه اكثر شهاب سنگ‌هايي كه به زمين سقوط مي‌كنند از نوع «كندريتي» هستند، تصريح كرد: حدود 90 درصد اين شهاب سنگ‌ها باقيمانده قرص‌هاي پيش‌سياره‌اي هستند كه منشاء پيدايش زمين در ميلياردها سال پيش بوده‌اند كه با وجود گذشت حدود 4/5 ميليارد سال از تشكيل زمين هنوز قطعاتي از پيش سيارات در اطراف سياره زمين سرگردانند كه گاه و بيگاه برخي از آنها با قرار گرفتن در ميدان جاذبه زمين به سطح آن سقوط مي‌كنند. وي خاطرنشان كرد: علاوه بر اين نوع شهاب سنگ‌ها كه بررسي آنها كمك موثري به كشف چگونگي پيدايش حيات در زمين مي‌كند، گونه‌هاي كم‌ياب‌تري از شهاب سنگ‌ها هم وجود دارند كه احتمالا از قلب يك سيارك يا سياره جدا شده‌اند؛ منشا اين شهاب‌سنگ‌ها كه از نوع آكندريت‌ها هستند ممكن است ماه يا مريخ باشد. به زعم اختر شناسان، اين سنگ‌ها در اثر برخورد شهاب سنگ‌هاي بسيار عظيم با ماه يا مريخ در ميليونها سال پيش، از اين كرات جدا شده و به دليل نيروي گرانش كمتر - در مقايسه با زمين - از جاذبه آن‌ها خارج و پس از چند ميليون سال جذب ميدان گرانش زمين شده‌اند. اين پژوهشگر نجوم تصريح كرد: اين نوع شهاب سنگ‌هاي نادر بسيار با ارزشند چرا كه اطلاعاتي را از سياره مريخ و ساير كرات به رايگان در اختيار دانشمندان قرار مي‌دهند. وي گفت: هم‌اكنون دو مريخ‌نشين كه با هزينه‌اي حدود يك ميليارد و 600 ميليون دلار ساخته شده‌اند، با صرف وقت و انرژي فراوان جهت انجام آزمايش‌هاي ابتدايي بر روي سنگ‌هاي مريخ به آن سياره فرستاده شده‌اند در حالي كه شهاب سنگ‌ها مي‌توانند بدون صرف كمترين هزينه امكان انجام دقيق‌تر اين آزمايشها را در آزمايشگاه‌هاي زمين فراهم كنند. ناظمي خاطرنشان كرد: به دليل اهميت شايان شهاب سنگ‌ها در مطالعات فضايي، پژوهشگران آزمايشگاه JPL ناسا همزمان با فرستادن مريخ‌نشين‌هاي خود از دانش‌آموزان سراسر جهان درخواست كرده‌اند در صورت مشاهده سنگي مشكوك، آن را به ناسا بفرستند. پژوهشگران اميدوارند از بين صدها هزار قطعه سنگ دريافتي، قطعاتي از سنگ‌هاي آسماني و با احتمالي اندك، سنگي با منشاء مريخ، ماه يا هسته يك دنباله‌دار - كه در كاوش‌هاي فضايي اهميت زيادي دارند - وجود داشته باشد. وي در ادامه تاكيد كرد: سنگ‌هاي آسماني اصولا ارزش‌ مادي زيادي ندارند ولي نمونه‌هاي نادر آنها از لحاظ علمي بسيار ارزشمند است. اين پژوهشگر نجوم با اشاره به خطاي كوهنورد ايراني يابنده شهاب سنگ «چشمه خضر» در ريختن آب بر روي سنگ آسماني گداخته، از كساني كه موفق به يافتن چنين سنگ‌هايي مي‌شوند، درخواست كرد: با احتياط كامل با اين سنگ‌ها برخورد كرد و از خنك كردن آنها با آب يا آغشته كردن آنها به روغن و ساير مواد كه باعث صدمه ديدن و از بين رفتن بخشي از اطلاعات ارزشمند آنها مي‌شود، جدا خودداري و نسبت به ثبت دقيق محل پيدا شدن سنگ و در صورت امكان تهيه عكس از محل اقدام كنند. ناظمي در پايان با اشاره به اين كه امكان مطالعات مقدماتي از قبيل شناسايي جنس و نوع شهاب سنگ يافته شده در گروه‌هاي زمين شناسي دانشگاه‌هاي كشور وجود دارد، تصريح كرد: انجام مطالعات دقيق‌تر درباره اين سنگ و شناسايي دقيق منشا و ارزش علمي آن مستلزم فرستادن قطعه‌اي از اين سنگ به مراكز تخصصي مطالعات شهاب‌ها از قبيل مركز شهاب شناسي ناسا يا دانشگاه شيكاگو است كه در اين زمينه اقداماتي با همكاري يابنده سنگ در حال انجام است. (عكس ضميمه: فريبرز فتاحي، يابنده شهابسنگ ‌آسماني، سايت نجوم) انتهاي پيام