توس را امروز تنها به حكيم فردوسي مي‌شناسند، درحاليكه توس معدني از گوهرهاي تمدن بزرگ ايراني و مامني براي رشد بزرگاني همچون امام محمد غزالي توسي، خواجه نظام‌الملك توسي، دقيقي و خواجه‌نصيرالدين توسي بوده است. اما امروز توس با همه ديرينگي، وضعي آشفته دارد از كشف رود اسطوره‌اي كه تمدن اين منطقه را بايد مديون آن دانست؛ تنها بشري خشك به‌جا مانده است. بر كنار پلي كه جاده‌ي عبوري به توس از آن مي‌گذرد، تنها تابلويي براي يادآوري اين رودخانه بزرگ وجود دارد. اين بستر خشك فقط در برخي ماه‌هاي پرباران يادآور كشف رود اسطوره‌يي مي‌شود. امروز شهر توس از چهار حلقه چاه عميق آبياري مي‌شود كه از اين آب يكهزار و 200 خانوار و حدود هزار هكتار زمين كشاورزي سيراب مي‌شوند. در اين منطقه سه روستا وجود دارد كه هفت هزار سكنه دارد. برق اين روستاها از نيروگاه توس كه تامين‌كننده عمده‌ي برق استان خراسان است، تامين مي‌شود. هرچند با گذشت زمان، با همت كارشناسان اداره ميراث فرهنگي خراسان، بقاياي تمدن توس از زير خاك بيرون مي‌آيد؛ اما اين مهم بر وضعيت ساكنان منطقه كمتر تاثيري داشته است. هنوز هم منبع اصلي درآمد مردم اين منطقه، كشاورزي و دامداري است. تنها تعدادي از آنها در كاوش‌هاي باستان‌شناسي در ارگ تاريخي توس و تعدادي نيز در مجموعه توريستي آرامگاه حكيم توس مشغول كار شده‌اند. عده‌اي از اهالي نيز به حمل و نقل گردشگران و كارهايي همچون فروش تنقلات به مسافران انبوهي كه تعدادشان در سال از پنج ميليون هم فراتر مي‌رود، مي‌پردازند. آرامگاه حكيم توس در روستاي اسلاميه را انبوه مغازه‌ها دربر گرفته است؛ هرچند ديواره‌اي، اراضي خريداري شده كنار جاده براي احياي جاذبه‌هاي گردشگري توس را از اين مغازه‌ها جدا مي‌كند؛ اما گاهي گردشگران براي تهيه مايحتاج خود به آنجا مي‌روند. در اين مغازه‌ها بيشتر مواد غذايي و تنقلات به فروش مي‌رسد؛ اما يك كبابي و يك رستوران هم در ميان مغازه‌ها ديده مي‌شود كه البته از منظر بهداشتي و كيفيت، قابل مقايسه نيستند. آنچه مشخص است؛ اينكه در داخل مجموعه آرامگاه فردوسي همه امكانات مورد نياز گردشگران فراهم آمده؛ تا كمتر به مغازه‌هاي اطراف مراجعه شود. رستوران، دكه‌هاي فروش تنقلات و حتا يادبودهاي توس مثل مجسمه و پلاك، نمازخانه و سرويس‌هاي بهداشتي، همه در داخل اين مجموعه طراحي شده است؛ دو درشكه‌اي كه گردشگران را در توس مي‌گردانند نيز تنها در محوطه‌ي جلوي آرامگاه چرخش مي‌كنند و به داخل روستا نمي‌روند؛ اما چشم‌انداز خانه‌هاي روستايي و لباس‌هاي خاكي بچه‌هايي كه بعضا در اطراف در و ديوار آرامگاه به بازي مشغول هستند؛ كنجكاوي هر فردي را بر مي‌انگيزد؛ تا در كوچه‌هاي روستا قدمي بزند. آنچه اينجا نيز بيش از هر چيز به چشم مي‌آيد، جواناني هستند كه حس ماجراجويي خود را با موتورسواري در كوچه پس كوچه‌هاي خاكي روستا ارضا مي‌كنند. در پشت مجموعه آرامگاه فردوسي، مدرسه‌اي قرار دارد كه كودكان شهر توس در آن درس مي‌خوانند؛ اين مدرسه يادآور مكتب‌هايي است كه در شهر تاريخي توس مركز آموزش بزرگاني همچون فردوسي، نظام‌الملك و خواجه نصيرالدين توسي بوده است. زنگ مدرسه به صدا در مي‌آيد. دختران دبستاني از مدرسه خارج مي‌شوند. از فاطمه ـ دانش‌آموز كلاس اول ـ درباره‌ي فردوسي مي‌پرسيم، تنها به آرامگاه او اشاره مي‌كند؛ ولي نمي‌داند كيست. از رؤيا ـ دانش‌آموز كلاس پنجم ـ مي‌پرسيم كه آيا فردوسي را مي‌شناسد، مي‌گويد يكي از شاعران بزرگ ايران بوده است. تنها شعري كه از فردوسي حفظ است، شعري است كه با به‌نام خداوند جان و خرد شروع مي‌شود. همه كوچه پس كوچه‌هاي روستاي اسلاميه كه آرامگاه فردوسي در آن واقع است، خاكي است. اهالي روستا نيز به اين امر انتقاد دارند و مي‌گويند: اگر يك مقدار از اعتبارات ميلياردي كه براي احياي توس هزينه مي‌شود، براي مردم روستاهاي منطقه خرج مي‌شد، هم مردم منطقه با رضايت بيشتري به گردشگران خدمات دهي مي‌كردند و هم گردشگران در منطقه چشم‌اندازهاي بهتري را مي‌ديدند. از روستاي اسلاميه كه به سمت كهندژ تاريخي توس حركت مي‌كنيم، در منتها ‌اليه خانه‌هاي روستا چند خانه جديد در حال ساخت است؛ اما هيچ كارگري ديده نمي‌شود. خانه‌ها همه كوچك هستند، تل آجر در وسط هر چهارديواري ديده مي‌شود، يكي از اهالي روستا مي‌گويد: اينها زمين‌هاي اهالي روستاست كه با رشد جمعيت روستا قصد داشته‌اند خانه بسازند؛ اما سازمان ميراث اجازه ساخت نمي‌دهد. وي افزود: مي‌گويند كاربري اراضي كشاورزي است، اين درحالي است كه در روستاها همه جا كشاورزي مي‌كنند و وقتي كسي داماد مي‌شود، در گوشه‌اي از ملك خودش يا پدرش براي خود خانه مي‌سازد، الان ما نمي‌دانيم چه بايد بكنيم؟ حاج محمد اديب ـ رييس شوراي اسلامي روستا ـ نيز مي‌گويد: همه اين املاك داراي سند است و ملك شخصي است؛ ولي نمي‌گذارند در زمين‌هاي خودمان براي فرزندانمان خانه بسازيم وي مي‌گويد: مي‌گويند اينجا محوطه تاريخي است ما هم معتقديم بايد ميراث فرهگي‌مان را مواظبت كنيم، كارشناسان بيايند اين جاها را بررسي كنند اگر چيزي نيافتند بگذراند زندگي‌مان را بكنيم. اما مدير پروژه شهر توس مي‌گويد: مجموعه تاريخي توس در محوطه‌اي به مساحت 350 هكتار قرار دارد و در تاريخ 26 آبان ماه سال 75 اين شهر با شماره ثبت 1758 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. مهندس صابري مي‌افزايد: براساس بند 1 آيين‌نامه ضوابط ثبت آثار تاريخي كه توس در آن بيان شده، همه آثار به جاي مانده از شهر توس شامل حصار دروازه، كهندژ و آثار غيرمشهود مدفون در زمين بايد حفظ شوند. هرچند صابري بر اجراي قانون پافشاري مي‌كند؛ اما اهالي منطقه توس معتقدند ما سالهاست در اينجا زندگي مي‌كنيم و نمي‌توانيم دست از زندگي برداريم، چون اينجا يك شهر تاريخي است؛ هرچند در اين باره رايزني‌هاي زيادي انجام شده است؛ اما هنوز توافقات لازم صورت نگرفته است و مردم هنوز سردرگم هستند و حتا كار در برخي موارد به خاطر اين سردرگمي، به دادگاه نيز كشيده است. انتهاي پيام