عضو ايراني كميته‌ي فني “سزامي” اعلام كرد: مرحله‌ي اجرايي طرح 5 ساله‌ي احداث مركز “سينكروترون” خاورميانه از 16 دي‌ماه جاري با مشاركت فعال ايران در اردن آغاز خواهد شد.

دكتر محمدهادي هادي‌زاده يزدي عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي مشهد و عضو كميته‌ي فني طرح منطقه‌يي سزامي با بيان اين مطلب در گفت‌وگو با خبرنگار پژوهش “ايسنا” خاطرنشان كرد:  با انحلال شوراي موقت منتخب يونسكو و آغاز فعاليت شوراي دائمي سزامي از ژانويه‌ي سال جديد ميلادي، روند اجراي اين طرح بين‌المللي با شتاب بيشتري دنبال خواهد شد كه در صورت مساعدت عملي 11 كشور عضو تا سال 2008 ميلادي شاهد بهره‌برداري از مركز “تابش شتابگر الكترون(سينكروترون)” خاورميانه خواهيم بود.

وي با اشاره به اهميت اجراي پروژه‌ي SESAME ( طرح استفاده از تابش سينكروترون براي علوم و كاربردهاي تجربي در خاورميانه) در شكوفايي زمينه‌هاي مختلف علمي اين منطقه تصريح كرد: تاريخچه‌ي شناسايي و كاربرد تابش سينكروترون به دهه‌ي 1940 بازمي‌گردد.وجود اين پرتو در سال 1945 از سوي متخصصان آزمايشگاه “جنرال الكتريك” آمريكا پيش‌بيني و در سال 1947 اثبات شد. تابش سينكروترون از ذرات الكترون شتاب يافته ساطع مي‌شود كه شدت آن به اندازه‌ي زاويه‌ي الكترون ها با مسير بستگي دارد.

استاد فيزيك دانشگاه فردوسي افزود: پرتو ناشي از دستگاه شتابگر الكترون (سينكروترون) را مي‌توان به يك “فلش” عكاسي با درخششي فوق‌العاده بيشتر تشبيه كرد كه گسترده‌ي وسيعي از طول موج‌ها - از پرتوهاي فروسرخ تا X سخت - راگسيل مي‌كند. در دهه‌هاي اوليه‌ي كشف تابش سينكروترون كه هنوز اهميت بالاي آن در تحقيقات متنوع علمي مشخص نشده بود، از اين پرتو به عنوان يك تابش مزاحم در شتابگرهاي دايره‌يي مورد استفاده در مطالعه‌ي انرژي ذرات تعبير مي‌شد تا اين كه تدريجا با آگاهي برخي دانشمندان از قابليت‌هاي منحصر به فرد پرتو سينكروترون ماشينهاي ويژه‌يي از دهه‌ي 1970 براي مطالعه‌ي اختصاصي اين پرتو طراحي و ساخته شد.

دكتر هادي‌زاده با اشاره به اين كه در حال حاضر بالغ بر 50 دستگاه شتابگر الكترون (سينكروترون) در مراكز تحقيقاتي مختلف دنيا راه‌اندازي شده‌اند، خاطرنشان كرد: ماشين سينكروترون علاوه بر تحقيقات بنيادي در پژوهشهاي كاربردي محيط زيست، شيمي، فيزيك، داروسازي، زمين‌شناسي، زيست‌شناسي، نانومكانيك( طراحي و ساخت ماشين‌آلات فوق‌العاده ريز) و حتي در بخشهاي مختلف پزشكي نظير “آنژيوگرافي” كاربرد دارد. در روشهاي متداول آنژيوگرافي يك لوله‌ي مويين را از طريق رگ به نواحي قلب مي‌رانند و همزمان با تاباندن پرتو X به قلب بيمار، يك مايع حاجب اشعه‌ي X را به اين بافت شوت مي‌كنند. به اين ترتيب محل‌هاي آسيب‌ديده‌ي بافت قلب به صورت نقاط تاريك و روشن غيرطبيعي در عكس ظاهر مي‌شود.

وي گفت: در استفاده از پرتو سينكروترون كه شدت آن ميليونها بار بيشتر از اشعه‌ي X مي‌باشد، مدت زمان تابش پرتو فوق‌العاده كاهش مي‌يابد، در نتيجه حركات خفيف قلب كه در تصويربرداري‌هاي متداول اشعه‌ي X باعث كاهش وضوح تصوير مي‌شوند، در اين روش كاملا حذف مي‌شوند. از طرف ديگر در اين روش نيازي به وارد كردن لوله‌هاي مويين به بدن بيمار نيست و تنها با يك تزريق وريدي، مايع حاجب به بافت قلب هدايت مي‌شود.

عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي در مورد كارايي تابش سينكروترون در مطالعات شيمي و محيط زيست اظهار داشت: در بررسيهاي پرتو X معمولي، با لامپ‌هايي كه انرژي چندان بالايي ندارند، جذب اشعه X تنها به ماهيت عناصر موجود در ماده بستگي دارد و تفاوت تركيب شيمايي عناصر موجود در ماده نشان داده نمي‌شود ولي در مطالعات دستگاه تابش سينكروترون كه شدت آن ميليونها بار بيشتر از لامپ پرتو X است، تركيب شيميايي عناصر نيز مشخص مي‌شود. به عنوان نمونه در مطالعات محيط زيست با پرتو سينكروترون يون هاي مختلف عناصر موجود در گياهان كه هر يك خواص ويژه‌يي دارند قابل تفكيك مي‌باشند.

دكتر هادي‌زاده افزود: در مطالعات داروشناسي و داروسازي با “كريستالوگرافي پرتو سينكروترون” مي‌توان محل دقيق راديكا‌ل‌هاي مختلف و مكانيزم عملكرد داروها را به طور دقيق بررسي و اثرات جنبي داروها را با تغيير محل برخي عامل‌ها تغيير داد. در بررسي كريستالوگرافي تركيبات پروتئيني با روش‌هاي متداول اشعه X به دليل طولاني بودن زمان مورد نياز كه گاهي چند روز تا چند ماه به طول مي‌انجامد، احتمال نابودي پروتئين در اثر تابش وجود دارد ولي با استفاده از دستگاه سينكروترون زمان كريستالوگرافي از چند دقيقه يا چند ثانيه تجاوز نمي‌كند، بنابراين امكان كسب اطلاعات زنده و سريع از پروتئين مورد بررسي فراهم مي‌باشد.

عضو كميته‌ي فني سزامي با اشاره به اين كه در اكثر مناطق دنيا به استثناي آفريقا و خاورميانه مراكز تابش سينكروترون راه‌اندازي شده است، خاطرنشان كرد: براي رفع اين كمبود در منطقه‌ي خاورميانه، سازمان “يونسكو” از چند سال پيش با همكاري 11 كشور منطقه طرح تاسيس يك مركز تابش سينكروترون در اردن را دنبال مي‌كند. پايه‌ي اوليه‌ي تاسيس اين مركز، يك ماشين سينكروترون مستعمل اهدايي دولت آلمان بود كه قرار بود با تغييرات جزيي در مركز تابش سينكروترون اردن نصب شود؛ ولي بر اساس مطالعات بعدي، بخش‌هاي عمده‌يي از اين دستگاه غيرقابل استفاده تشخيص داده و مقرر شد كه به غير از تعدادي از مگنت هاي آن بقيه بخش ها از ابتدا باز طراحي و ساخته شوند.

استاد فيزيك دانشگاه مشهد در مورد بخش هاي مختلف دستگاه سينكروترون گفت: هسته‌ي اصلي اين ماشين، حلقه‌اي به طول 126 متر و قطر تقريبي 33 متر است كه الكترون ها در مسير آن به چرخش درمي‌آيند و در اثر شتاب ايجاد شده پرتوهاي نوري ساطع مي‌كنند. اين دستگاه همچنين از خطوط باريكه‌يي به طول 30 تا 40 متري كه به “بيم‌لاين” موسومند تشكيل شده كه در اطراف حلقه ي اصلي قرار گرفته‌اند و هدايت پرتوها به محل انجام آزمايش ها را بر عهده دارند.

وي با تاكيد بر اين كه طبق برنامه‌ريزي انجام شده ساخت تمامي بخشهاي سينكروترون سزامي بايد تا 5 سال ديگر به پايان برسد از كارشكني‌ها و برخوردهاي سياسي برخي اعضا از جمله رژيم صهيونيستي كه امضاي اساسنامه‌ي سزامي را منوط به عدم پذيرش فلسطين به عنوان يك كشور مستقل عضو عنوان كرده است، تصريح كرد: طرح سزامي با الگوبرداري از مركز تحقيقات هسته‌يي اروپا (سرن) پايه‌گذاري شده و قرار است سينكروترون در شرف احداث آن، “ماشين صلح و رفع تخاصم” در منطقه باشد ولي متاسفانه برخوردهاي غيراصولي برخي دولت‌ها موجوديت آن را در هاله‌اي از ابهام فرو برده است. طبق مصوبه‌ي شوراي اجرايي يونسكو، شخصيت حقوقي مستقل سزامي مستلزم تصويب اساسنامه‌ي آن از سوي حداقل 6 كشور عضو مي‌باشد، در حالي كه تاكنون تنها 5 كشور به پيشگامي ايران اين اساسنامه را امضا كرده‌اند.

عضو كميته‌ي فني شوراي بين‌المللي سزامي در مورد هزينه‌هاي اجرايي اين پروژه گفت: بودجه‌ي سالانه‌ي سزامي در حال حاضر حدود 700 هزار دلار مي‌باشد كه هر كشور به طور متوسط بايد حدود 50 هزار دلار در سال پرداخت كند. بودجه‌ي مركز تابش سينكروترون پس از راه‌اندازي به 2 تا 3 ميليون دلار در سال بالغ خواهد شد كه تنها هزينه‌ي برق آن بيش از يك ميليون دلار خواهد بود. در آن مقطع هر يك از كاربران بر اساس باريكه‌ خط‌هاي مورد استفاده‌ي خود در تامين هزينه‌ها مشاركت خواهند كرد.

دكتر هادي‌زاده در پايان با اشاره به حضور فعال ايران در بخش هاي مختلف اجرايي و علمي اين طرح، از جمله عضويت 5 متخصص ايراني در گروه 13 نفره‌ي مهندسان نصب و كاربري سينكروترون، تصريح كرد: مشاركت در تاسيس و استفاده از مركز تابش سينكروترون خاورميانه تاثير فراواني در توسعه‌ي علمي و صنعتي كشور خواهد داشت. با توجه به بين‌المللي بودن اين مركز، كاربران آن ناچارند پروژه‌هايي را براي استفاده از اين دستگاه پيشنهاد كنند كه در سطح قابل قبولي از دانش روز باشد، در نتيجه رقابت براي حضور در اين عرصه‌ي جدي بين‌المللي تاثير مستقيمي بر پيشرفت دانشگاهها و توسعه‌ي علوم پايه و كاربردي در كشور خواهد داشت.

انتهاي پيام