فرزاد قائمی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: زبان مادری یا زبان نخست به زبانی گفته می‌شود که اولین زبانی است که فرد در طول زندگی خود آن را فرا می‌گیرد. زبان مادری زبانی است که فرد با آن دنیای اطراف خود را می‌شناسد و با آن رویا می‌بیند. حتی افرادی که مهاجرند و مدت طولانی از زبان دوم استفاده می‌کنند، همچنان در خواب و رویای خود به زبان اول خواب می‌بینند.

وی افزود: بنابراین زبان مادری زبان ناخودآگاه انسان است و جامعه‌شناسی زبان را در ذهن انسان شکل می‌دهد. از این جهت، زبان مادری بخشی از شخصیت فرد را تشکیل می‌دهد و اهمیت زیادی در شکل‌گیری ساختار فردی و اجتماعی او دارد. بنابراین بخشی از تفاوت‌های فرهنگی در ذهن افراد، محصول زبانی است که با آن دنیای اطراف خود را شناخته‌اند.

قائمی با بیان اینکه امروزه در هر روز و هر لحظه، یک گویش یا زبان در معرض نابودی قرار می‌گیرد، گفت: بخشی از این نابودی زبان‌های قومی، محصول شکل‌گیری جهان جدید است. هنگامی که یک زبان جهانی تبدیل به بخشی از تعاملات روزمره مردمان دنیای جدید می‌شود، خواه یا ناخواه، به تدریج زبان‌های قومی از اهمیت گذشته خود فاصله می‌گیرند و نسل‌های جدید کم‌کم برای زبان‌های قومی خود اهمیت کمتری قائل می‌شوند. تداوم این روند به تدریج گویش‌ها را در معرض نابودی قرار می‌دهد و این، مهم‌ترین خطری است که زبان‌های مادری را تهدید می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: نابودی زبان که بدترین شکل آسیب به زبان‌های مادری است، تنها آسیب موجود نیست. گاهی اوقات زبانی با توجه به گستردگی خود از بین نمی‌رود، اما در ترکیب با زبان‌های دیگر از هویت اصلی و اولیه خود دور می‌شود. برای حفظ هویت‌های قومی، زبان‌های کوچک و بزرگ و گویش‌های مختلف و متنوع، مهم‌ترین اقدام حفظ یادمان‌ها، سنت‌ها و آیین‌های فرهنگی است. معمولاً زبان به شکل ادبیات، آیین، اسطوره و افسانه در جوامع حفظ می‌شود. حفظ این متون بسته به اینکه شفاهی یا کتبی باشند، در قالب آثار ادبی و هنری خلق شده باشند یا حتی به شکل فرهنگ شفاهی و سینه به سینه منتقل شده باشند، نقش مهمی در حفظ این زبان‌ها دارند.

بحران هویت با گم‌کردن زبان مادری

وی افزود: حتی اگر زبان‌های دیگر کارکرد خود را در زندگی روزمره به نفع زبان‌های جهان‌شمول‌تر از دست می‌دهند، باید یادمان‌ها و پیوندهای فرهنگی این زبان‌ها حفظ شوند و افرادی که گذشته تاریخی خود را مدیون آن زبان هستند، به‌نوعی هویت فردی و اجتماعی خود را در آیینه این زبان‌ها جست‌وجو کنند. گم کردن این آیینه به نوعی بحران هویت و سردرگمی فردی و اجتماعی افراد در دنیای مدرن ختم می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: زبان مادری در ارتباطات اجتماعی ما به عنوان یک پایه تعاملی نقش بسیار مهمی دارد. در جوامعی که تنوع زبانی وجود دارد، معمولاً جنس روابط اجتماعی پیچیدگی خاصی دارد و آسیب‌هایی نیز در این جوامع پیرامون حوزه‌های ارتباطی وجود دارد که باید به آن حساس بود.

وی ادامه داد: زبان مادری در جوامعی که تنوع زبانی وجود دارد، از دو سو اهمیت دارد؛ اول اینکه زبان مادری چه به صورت زبان و چه به صورت گویش، در جغرافیای محدود یا وسیع بسیار مهم است. گویش‌وران یک زبان با هر دامنه‌ای از گسترش باید حقوق اجتماعی مربوط به این زبان را در اختیار داشته باشند و حق دارند این زبان در آموزش آنها جای داشته باشد و با آن فعالیت فرهنگی و اجتماعی داشته باشند.

نقش مهم زبان فارسی در ماندگاری ملیت ایران

قائمی گفت: مسئله دوم این است که در جوامع بزرگی مانند جامعه ایران که در آن زبان‌های متنوع وجود دارد و نمی‌توان تمام ارتباطات خرد و کلان افراد را صرفاً محدود به زبان‌های مادری کرد، وجود یک زبان مشترک، از اهمیت بسیاری برخوردار است. از آنجا که زبان مشترک است که جوامع کوچک را به یک جامعه بزرگ تبدیل می‌کند. اگر در جامعه ما زبان فارسی وجود نداشت، شاید کشور ایران در طول تاریخ تداوم پیدا نمی‌کرد. بنابراین زبان فارسی در ماندگاری هویت و ملیت ایران نقش مهمی داشت.

وی افزود: زبان مادری در دو سطح می‌تواند فرهنگ و تاریخ یک ملت را شکل دهد. در تاریخ کشور ما، خصوصاً در طول هزار سال گذشته، بیشتر متون مکتوبی که به وجود آمده، به زبان فارسی بوده است. اما در عین حال دیگر زبان‌های مادری مهم مانند زبان‌های ترکی و کردی نیز حاوی آثار مکتوبی هستند که به صورت آثار ادبی، تاریخی و حماسی شکل گرفته‌اند. حفظ و شناخت این آثار، ترجمه و بزرگداشت و شناخت آنها توسط نسل‌های مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: معمولاً بیشترین میراث تاریخی و فرهنگی زبان به‌صورت شفاهی است و در قالب داستان‌ها، افسانه‌ها و قصه‌ها است که به‌صورت سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و در طول هزاران سال دوام آورده است. تحقیق در مورد این میراث شفاهی، مکتوب کردن و گردآوری آنها، انجام فعالیت‌های پژوهشی، بازشناسی و ترویج آنها در فضاهای رسانه‌ای و انتقالشان به نسل‌های آینده، برای حفظ فرهنگ و تاریخ یک ملت از اهمیت زیادی برخوردار است که جامعه امروز ما باید نسبت به گذشته به آن حساس‌تر باشد و برای آن هزینه در نظر بگیرد و طرح‌های پژوهشی تعریف کند.

انتهای پیام