چنگیز مولائی در خصوص تاریخچه فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی یک نهاد علمی است که کار اصلی آن حفظ، مراقبت و پاسداری از زبان ملی کشور و انجام برخی تحقیقات علمی و ادبی در حوزه زبان و ادبیات فارسی است و درواقع فرهنگستان زبان و ادب فارسی جزء جدا نشدنی هویت ایرانی محسوب می‌شود.
قدمت فرهنگستان در ایران، به ۸۰ سال قبل برمی‌گردد
استاد دانشگاه تبریز ادامه داد: برای اولین بار مفهوم فرهنگستان، در قرن هفدهم میلادی و در کشورهای غربی به وجود آمد. اما قدمت فرهنگستان در ایران، به ۸۰ سال قبل (سال ۱۳۱۴ شمسی) برمی‌گردد که نخستین گام‌ها برای شکل‌گیری فرهنگستان زبان و ادب فارسی برداشته شد. هرچند که قبل از آن نیز برخی انجمن‌ها برای فعالیت در عرصه زبان فارسی به وجود آمده بودند، اما هیچکدام از آن انجمن‌ها به‌صورت رسمی فعالیت نمی‌کردن به هرحال می‌توان فعالیت‌های آن‌ها را گام‌های آغازینی برای شکل‌گیری فرهنگستان تلقی کرد.
مولائی با اشاره به تشکیل انجمنی متشکل از وزارت معارف، صنایع مستظرفه و وزارت جنگ قبل از شکل‌گیری فرهنگستان (سال ۱۳۰۳)، خاطرنشان کرد: این انجمن تلاش می‌کرد معادل فارسی برخی از لغات فرنگی استفاده شده در حوزه نظامی را ایجاد کند. همچنین قبل از صدور دستور تشکیل فرهنگستان اول توسط رضاخان در سال ۱۳۱۴، آکادمی طب در سال ۱۳۱۳ تشکیل یافته بود که هدف از ایجاد این آکادمی، پیداکردن معادل فارسی برای برخی کلمات علمی غربی و ترجمه فارسی تعدادی از کتب خارجی در حوزه علم طب بود و حتی در اولین جلسه آکادمی طب، کلمه «فرهنگستان» برای نخستین بار به‌عنوان معادل فارسی کلمه آکادمی، تصویب و سپس در جلسات بعدی این آکادمی، به‌جای کلمه آکادمی از عنوان فرهنگستان استفاده شد.
تشکیل فرهنگستان اول در سال ۱۳۱۴
وی اضافه کرد: نهایتا در سال ۱۳۱۳ محمدعلی فروغی؛ وزیرالوزراء به دستور رضاخان، نسبت به تشکیل فرهنگستان اقدام کرد. سرانجام نخستین فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران در سال ۱۳۱۴ با حضور ۱۷ تن از چهره‌های بنام و سرشناس علمی و ادبی آن سال‌ها از جمله استاد بدیع‌الزمان فروزان‌فر، ملک‌الشعرای بهار، محدعلی فروغی، ابوالحسن فروغی، حسین گل‌گلاب، رشید یاسمی و... شکل گرفت.
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: هدف عمده اعضای فرهنگستان اول، صرفا وضع لغات فارسی نبود بلکه سروسامان دادن به تحقیقات ادبی نیز جزء اهداف اعضای فرهنگستان اول به شمار می‌رفت. درواقع می‌توان گفت که اولویت اصلی فرهنگستان اول تقویت زبان فارسی بود. همچنین به دلیل اینکه اعضای فرهنگستان اول همگی جزء نفرات صاحب‌نام بوده و وجهه علمی بسیار خوبی داشتند، بحث واژه‌یابی و تعریف لغات فارسی بجای لغات فرنگی در فرهنگستان اول بسیار موفقیت آمیز بود.
وی افزود: موفقیت فرهنگستان اول به همین اندازه شایان توجه است که بسیاری از لغات استفاده شده در عصر کنونی، ساخته شده توسط فرهنگستان اول زبان و ادب فارسی است که از جمله این لغات می‌توان به هواپیما، استاد، دانشیار، استادیار وهزاران لغت دیگر اشاره کرد.
تشکیل فرهنگستان دوم در سال ۱۳۴۹
مولائی یادآور شد: فعالیت فرهنگستان اول تا سال ۱۳۱۷ ادامه می‌یابد اما مدتی به دلیل عدم رضایت رضاخان، متوقف شده و سپس با اضافه شدن افرادی چون استاد ابراهیم پورداود، استاد احمد بهمن‌یار و... از ایران و حتی چهره‌های نام آشنای غربی مثل آرتور کریستنسن به بدنه فرهنگستان، فعالیت فرهنگستان اول مجددا از سر گرفته می‌شود. تا اینکه در سال ۱۳۴۲ فرهنگستان اول به کار خود پایان داده و بعد از اهتمام مرحوم استاد محمد مقدم و هشدار وی نسبت به خطر از بین رفتن زبان فارسی به دلیل افزایش لغات فرنگی، سرانجام در سال ۱۳۴۹ فرهنگستان دوم تشکیل می‌شود.
وی ادامه داد: فعالیت اصلی فرهنگستان دوم، علاوه بر وضع لغات فارسی، تقویت و پیرایش زبان فارسی، تحقیق در حوزه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی و معرفی، تصحیح و توضیح متن‌های قدیمی فارسی بود. متأسفانه به دلیل حضور برخی افراد تندرو با گرایش تقریبا افراطی نسبت به زبان فارسی، فرهنگستان دوم در امر واژه‌یابی موفقیت چندانی کسب نکرد اما در بحث سروسامان دادن به متون ادبی و تحقیق درخصوص گویش‌های ایرانی پیشرفت‌های بسیار خوبی داشتند و حتی مرحوم استاد صادق کیا؛ رئیس فرهنگستان دوم، واحدی را جهت تحقیق در خصوص گویش‌های ایرانی ایجاد کرد.
به گفته استاد دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه تبریز، فرهنگستان دوم تا سال ۱۳۶۲ به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه بعد از ادغام با ۱۱ مؤسسه پژوهشی دیگر مؤسسه‌ای تحت عنوان «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» که بعدها به نام «پژوهشگاه علوم انسانی» تغییر عنوان داد، فعالیت کرد.
تشکیل فرهنگستان سوم در سال ۱۳۶۸ / مرحوم سرکاراتی؛ اولین استاد دانشگاه تبریز عضو فرهنگستان
وی در خصوص تشکیل فرهنگستان سوم زبان و ادب فارسی نیز گفت: با توجه به اهمیت و ضرورت تقویت زبان فارسی به‌عنوان زبان ملی و مشترک تمام ایرانی‌ها و زبان دوم جهان اسلام، در سال ۱۳۶۸، مقدمات شکل‌گیری فرهنگستان سوم زبان و ادب فارسی فراهم شد و سرانجام در دی ماه سال ۱۳۶۸ وزارت فرهنگ و آموزش عالی کشور دستور ایجاد فرهنگستان سوم را صادر کرد و ۱۷ تن از محققان برجسته کشور از جمله احمد تفضلی، سید جعفر شهیدی، غلامحسین یوسفی، طاهره صفارزاده، مصطفی مقربی و مرحوم دکتر بهمن سرکاراتی از دانشگاه تبریز، طی احکامی از سوی رئیس جمهوری وقت، به عضویت این فرهنگستان در آمدند.
وی ادامه داد: در حال حاضر ۱۷ عضو پیوسته داخلی و دو عضو پیوسته خارجی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی مشغول به فعالیت هستند و حدود ۲۳ عضو وابسته داخلی از جمله دکتر باقر صدری‌نیا -استاد دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه تبریز- نیز عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی هستند که با توجه به درایت و جایگاه والای این استاد برجسته، امیدوارم هرچه زودتر شاهد تبدیل عضویت دکتر صدری‌نیا به‌عنوان عضو پیوسته فرهنگستان باشیم.
فعالیت ۱۴ کارگروه تخصصی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بخش دیگری از این گفت‌وگو در خصوص شرح وظایف فرهنگستان نیز گفت: غالبا نظر عموم مردم این است که یک عده افراد در فرهنگستان هستند که کارشان فقط وضع لغات جدید و معادل‌سازی برای لغات فرنگی است. در حالیکه بحث واژه‌گزینی در مقابل لغات فرنگی، تنها یکی از مسئولیت‌ها و وظایف فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی اکنون متشکل از ۱۴ گروه پژوهشی از جمله گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، دستور زبان فارسی، فرهنگ‌نویسی، دانش‌نامه ادبی، دانش‌نامه هند، واژه‌گزینی، ادبیات معاصر، ادبیات پایداری و... است که دقیقا مانند گروه‌های دانشگاهی دارای رئیس و پژوهشگر هستند که کارهای بسیار بزرگ و فاخری را انجام داده‌اند.
وی افزود: به‌عنوان نمونه گروه دانش‌نامه ادبی، کتاب دانش‌نامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی را در شش جلد و یک جلد ذیل منتشر کرد که در این مجموعه عظیم، تمامی اطلاعات مربوط به زبان و ادبیات فارسی شامل شعرا، نویسندگان، سبک‌های ادبی، نقد متون ادبی، ادبیات پیش از ایران اسلامی و... قید شده است. همچنین جامع‌ترین و علمی‌ترین فرهنگ‌های زبان فارسی توسط گروه فرهنگ‌نویسی تدوین شده است به‌طوریکه تاکنون چندین جلد چاپ شده و جلدهای بعدی نیز به صورت رایانه‌ای منتشر شده است که کار بسیار عظیم و ارزشمندی محسوب می‌شود.
مولائی با انتقاد ازافرادی که در فضای مجازی علیه فرهنگستان زبان و ادب فارسی مطالبی را منتشر می‌کنند، گفت: من واقعا تاسف می‌خورم که عده‌ای در فضای مجازی مطالبی را علیه فرهنگستان بیان می‌کنند و این نهاد علمی را به سخره می‌گیرند و در بسیاری از موارد برخی کلماتی را مطرح می‌کنند که این کلمات اصلا مصوبه فرهنگستان نبوده و این کارها صرفا برای تخریب فرهنگستان انجام می‌شود.
تشریح روند واژه‌گزینی در فرهنگستان
استاد دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه تبریز در تشریح روند انتخاب لغات معادل فارسی برای لغات فرنگی گفت: برخلاف تصور عامه مردم، بحث واژه‌گزینی به سادگی انجام نمی‌شود و یک کار سلسله مراتبی برای تعیین یک لغت جدید صورت می‌گیرد؛ به‌طوریکه کارشناسان کارگروه واژه‌گزینی، واژه‌ای را برمبنای قوانین آوایی و ادبی انتخاب می‌کنند و سپس واژه انتخاب شده در شورای کارگروه واژه‌گزینی مطرح می‌شود. اگر این واژه انتخاب شده، واژه قابل توجهی بوده و شرایط لازم را به لحاظ علمی و ادبی دارا بود، بعد از تصویب در کارگروه، در شورای تخصصی فرهنگستان مطرح می‌شود ولی اگر این واژه از شرایط لازم برخوردار نبود، در شورای کارگروه رد شده و اصلا در شورای تخصصی مطرح نمی‌شود.
وی ادامه داد: بعد از مطرح شدن یک واژه جدید در شورای تخصصی فرهنگستان، اعضای پیوسته شورا که همگی افرادی نام آشنا و متخصص در ادبیات هستند، لغت مورد نظر را بررسی می‌کنند و حتی ممکن است واژه مد نظر توسط شورای تخصصی فرهنگستان رد شود ولی اگر واژه انتخاب شده، مورد تایید شورای تخصصی قرار گیرد، برای تایید نهایی به نهاد ریاست جمهوری ارسال می‌شود. لذا فرهنگستان زبان و ادب فارسی معتبرترین مرجع برای انجام تحقیقات علمی و ادبی و گویش شناسی است.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی از رسالت و وظیفه خود کوتاه نمی‌آید
مولائی با بیان اینکه، فرهنگستان به هیچ وجه از رسالت و وظیفه خود که همان پاسداری از زبان و ادبیات فارسی است، کوتاه نمی‌آید؛ در ارتباط با راهکارهای مقابله با تهدیدات فضای مجازی علیه زبان فارسی نیز گفت: در حال حاضر فضای مجازی دنیای خاص خود را دارد و اغلب افرادی که در این فضا هستند و مطالب منتشر شده در فضای مجازی را دنبال می‌کنند، به لحاظ علمی و ادبی از تخصص و تبحرکافی برخوردار نیستند. تنها راهی که می‌توانیم از ترویج اصطلاحات نادرست و عامیانه در فضای مجازی جلوگیری کنیم، عبارت است از آگاهی بخشی نسبت به رسالت و اهمیت زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان زبان ملی مشترک و خطراتی که ممکن است در اثر استفاده از این اصلاحات عامیانه به زبان فارسی وارد شود. در غیراینصورت اگر موضع دستوری و خصمانه اتخاذ کنیم، باتوجه به اینکه اکثر مخاطبان ما در فضای مجازی نوجوانان و جوانان دهه هشتادی هستند، ممکن است عکس‌العمل منفی نشان دهند.
وی ادامه داد: ما به‌عنوان فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کانال‌های اطلاع رسانی خود در فضای مجازی نسبت به آگاهی بخشی در خصوص استفاده درست از لغات و واژگان فارسی اقدام می‌کنیم ولی سازمان‌های دیگر از جمله رسانه ملی نیز باید با فرهنگستان همکاری داشته و به افزایش آگاهی در جامعه کمک کند.
اکثر اقوام ایرانی در شکل‌گیری زبان فارسی فعلی نقش دارند
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا تقویت زبان فارسی به منزله تضعیف زبان مادری است؟ گفت: زبان فارسی تاریخ پیچیده‌ای دارد و این زبان به شکل و شمایل فعلی، به هیچ عنوان زبان قوم فارس نیست. درواقع عنوان زبان فارسی در اصل از استان فارس اقتباس شده و در دوره معینی از تاریخ از جمله هخامنشی، زبان ایالت فارس بود اما بعد از روی کارآمدن اولین امپراطوری داریوش، زبان فارسی، به‌عنوان زبان ملی کشور مطرح و تمامی گویش‌ها و لهجه‌های ایرانی وارد این زبان شدند و در نتیجه اکثر اقوام ایرانی از جمله آذری‌ها، کردها، لرها و... در شکل‌گیری زبان فارسی و صیانت از وحدت ملّی نقش دارند.
زبان فارسی میراث مشترک تمامی اقوام ایرانی است
وی ادامه داد: استرابو؛ مورخ و جغرافیدان یونانی نیز با صراحت اعلام کرده است که تمامی ایرانی‌ها با یک زبان واحد با یکدیگر صحبت می‌کردند و حتی بسیاری از شعرای ایرانی از جمله حافظ، سعدی، خاقانی شروانی، همام تبریزی، قطران تبریزی، نظامی گنجوی و... با وجود اینکه زبان مادری‌شان زبان فارسی ملی نبود، شعر فارسی سروده‌اند و برخلاف ادعای بعضی از دوستان که معتقدند شعرای تبریزی با اصرار و اجبار پادشاهان عصر خود مجبور به سرودن شعر فارسی شدند، این شعرا به این دلیل شعر فارسی سروده‌اند که زبان فارسی، زبان مشترک علمی، ادبی و فرهنگی رایج در بین تمامی اقوام ساکن فلات ایران بود. لذا تمامی اقوام ایرانی در شکل‌گیری زبان فارسی دخیل هستند و این زبان میراث مشترک علمی و ملی تمامی اقوام ایرانی ( نه صرفا قوم فارس) است.
هیچ زبانی بر زبان دیگری برتری ندارد
مولائی درخاتمه همچنین در پاسخ به این سوال که آیا زبان‌ها نسبت به هم برتری دارند یا خیر؟ یادآور شد: رسالت اصلی زبان ایجاد ارتباط بین انسان‌ها است. بنابراین هیچ زبانی بر زبان دیگری برتری ندارد و هرزبان در جایگاه خود، یک زبان کامل و گویا است و وقتی که یک زبان می‌تواند به نحو احسن بین افراد ارتباط برقرار کند، پس آن زبان در جایگاه خود یک زبان کامل است. اما اگر قرار باشد، برتری یک زبان نسبت به زبان دیگر را بررسی کنیم، درواقع به جنبه ثانوی زبان که عبارت است از جنبه زیبایی آفرینی و ادبی زبان، توجه می‌کنیم. اگر از این منظر نگاه کنیم، می‌توان گفت که زبان انگلیسی به لحاظ ادبی غنی‌تر از زبان اسپانیایی است. زبان فرانسوی غنی‌تر از زبان آلمانی است و زبان آلمانی به لحاظ علمی و فلسفی قوی‌تر از تمامی زبان‌های رایج در قاره اروپا است و اگر زبان فارسی و ترکی را نیز از این منظر بایکدیگر مقایسه کنیم، طبیعتا غنای ادبی زبان فارسی به مراتب بیشتر از زبان ترکی است، فی نفسه هیچ زبانی برتر از زبان دیگری نیست اما به لحاظ کارکرد علمی و ادبی می‌توان گفت کفه ترازوی کدام زبان سنگین‌تر است.
انتهای پیام