تلاش‌های مشروطه‌خواهان در دهه ۸۰ قرن ۱۳ شمسی، باعث شد در مرداد سال ۱۲۸۵ یکی از مهمترین خواسته‌های ایرانیان که تشکیل مجلس شورای ملی بود، محقق و مسیر اجرای دموکراسی در ایران آغاز شود؛ مسیری که در ادامه و در ادوار مختلف تاریخ معاصر ایران، با موانع و دست‌اندازهای زیادی مواجه شد، اما مردم این کشور با تمام این موانع جنگیدند و در بهمن ۵۷ با شعاری که یکی از مهمترین ارکان آن «آزادی» بود، نظامی را روی کار آوردند که یکی از دو پایه مهم خود را «جمهوریت» قرار داد.
«انتخابات» یکی از نمادهای آزادی و اجرای مبانی دموکراسی و مردم‌سالاری در ایران و ثمره دهه‌های تلاش و جان دادن مردم این سرزمین برای دستیابی به حق تعیین سرنوشت و دخالت در قدرت است. در آستانه برگزاری دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، با روح‌الله اسلامی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد و پژوهشگر تاریخ و اندیشه سیاسی در مورد اهمیت انتخابات و مشارکت مردم در این رویداد ملی به گفت‌وگو نشستیم.
اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه در دوران گذشته سیاست تنها به قشر خاصی اختصاص داشت و برای مردم عادی نبود، اظهار کرد: در آن زمان سیاست تنها برای نخبگان بود و نخبه هم به کسانی اطلاق می‌شد که درجاتی از ثروت و نیروی نظامی داشتند یا دارای خاستگاه‌های الیگارشی و آریستوکراسی بودند و از طبقات بسیار بالای جامعه به شمار می‌رفتند. رفته‌رفته مجالس شورا تشکیل شد که در آن‌ها تنها نظرات بخشی از اشراف شنیده می‌شد.
وی ادامه داد: به تدریج با افزایش سطح سواد مردم، شدت گرفتن شهرنشینی و مدرن شدن جوامع، مکانیزم پارلمان ایجاد شد که بر اساس آن طبقات متوسط و پایین هم صاحب رای شدند و حتی بعضا توانستند به مناصب سیاسی برسند. بدین ترتیب نمایندگان مردم عادی نیز توانستند بر تمام ارکان قدرت نظارت کنند و قانون‌گذاری انجام دهند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی افزود: به طور کلی یکی از مکانیزم‌های مردمی شدن سیاست و خروج آن از سیطره طبقات اشرافی، انتخابات است. افرادی که در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی جایگاه بالایی دارند، نمی‌خواهند موقعیت‌شان متزلزل شود و این مردم هستند که باید از انتخابات به عنوان یک موهبت استفاده و نظرات خود را اعلام کنند. علاوه بر رسانه‌ها و احزاب، انتخابات مهمترین عرصه‌ای است که مردم می‌توانند با حضور در آن بگویند که دقیقا چه خواسته‌هایی دارند.
«مجلس» تنها خواسته مردم ایران از انقلاب مشروطه بود
این تحلیگر مسائل سیاسی با اشاره به اهمیت مجلس، بیان کرد: اگر بخواهیم بگوییم مردم ایران در ۱۲۰ سال پیش و در جریان انقلاب مشروطه به دنبال چه بودند، پاسخ در یک کلمه می‌شود «مجلس». تمام خواسته مردم برای برقراری حکومت قانون و اصول مشروطیت، در تشکیل مجلس خلاصه می‌شد.
اسلامی با بیان اینکه مجلس در ۱۲۰ سال گذشته دوره‌های متعددی را طی کرده است، عنوان کرد: اکنون نیز مجلس نیازمند اصلاحاتی است که می‌تواند پس از برگزاری انتخابات در دستور کار قرار گیرد. در نتیجه نواقص موجود، اکنون نوعی ابهام در مورد مجلس بین مردم وجود دارد و بخش بزرگی از مردم یا نسبت به مشارکت در انتخابات مردد اند یا اساسا در این خصوص بی‌تفاوت هستند.
اصلاحات لازم در قانون انتخابات
وی با اشاره به تغییرات لازم در قانون انتخابات، عنوان کرد: یکی از این تغییرات، ایجاد تناسب بین جمعیت هر حوزه با تعداد نمایندگانش است. اکنون تعداد زیادی از حوزه‌ها با جمعیت نهایتا ۱۰۰ هزار نفر، یک نماینده در مجلس دارند و برخی حوزه‌ها با جمعیت‌های میلیونی دو نماینده دارند و این نشان می‌دهد تناسبی بین جمعیت هر حوزه با تعداد نمایندگانش برقرار نیست.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: همچنین به نظر می‌رسد برای دارا بودن مجلس کارامدتر، بهتر است مکانیزمی طراحی شود که در هر استان تعدادی از نمایندگان در حوزه‌ها و شهرستان‌ها انتخاب شوند و تعدادی دیگر در سطح کل استان. این باعث می‌شود نمایندگان نگاه خود را از توجه صرف به حوزه‌ها فراتر برده و با دیدگاهی‌کلان‌تر به حل مشکلات بپردازند.
اسلامی با تاکید بر اینکه مهمترین تغییر لازم در قانون انتخابات، در نظر گرفتن نقش تعیین‌کننده برای احزاب است، افزود: بدین معنا که علاوه بر اینکه احزاب نامزدها را معرفی می‌کنند، حتی تایید شدن نامزدها توسط احزاب منجر به تاییدصلاحیت‌‍شدنشان توسط نهادهای نظارتی شود و نامزدها از یک پشتوانه قوی حزبی برخوردار باشند.
وی اضافه کرد: همچنین یکی از تغییرات دیگر که لازم به نظر می‌رسد نیز این است که پس از ۴ سال تمام نمایندگان مجلس به یک باره تغییر نکنند. مثلا مانند سازوکاری که در مجالس برخی از دیگر کشورها وجود دارد، هر دو سال نصف یا یک سوم نمایندگان تغییر کنند. اکنون وضعیت به شکلی است که از چند ماه قبل تا چند ماه بعد از انتخابات تمام نمایندگان درگیر انتخابات اند و مجلس در این مدت کارایی کافی را ندارد و هنگامی هم که مجلس جدید تشکیل می‌شود، تمام طرح‌ها و اقدامات در دست انجام مجلس قبل نیمه‌کاره رها می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه این‌ها اقداماتی است که به رونق انتخابات در ادوار بعدی کمک می‌کند، به وضعیت کنونی کشور در آستانه انتخابات اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد روستاها، مساجد و تشکل‌های مردمی سنتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخابات مجلس خواهند داشت. این‌ها در غیاب احزاب می‌توانند نقشی اساسی در انتخابات ایفا کنند.
اسلامی با اشاره به آمار ۷۳ درصدی تاییدصلاحیت‌شدگان در انتخابات این دوره مجلس شورای اسلامی، عنوان کرد: نامزدهایی با سوابق و سلایق مختلف حضور دارند و هر فردی می‌تواند نامزدی که با معیارهایش منطبق است را پیدا کند. اما یکی از ضعف‌ها این است که بسیاری از این‌ها سابقه اجرایی یا تقنینی خاصی ندارند و برای مردم ناشناس اند. یک بخشی از بار حل این مسئله، بر دوش احزاب است که در هر حوزه، لیست نامزدهای مورد تایید خود را در اختیار مردم قرار دهند و به آن بخش از مردم که هم‌فکر خودشان هستند، توصیه کنند که به این لیست رای دهند، به خصوص که در شهرهای بزرگ، رای دادن به صورت لیستی امری مرسوم است.
تحریم انتخابات هیچ دردی را دوا نمی‌کند
وی با بیان اینکه تحریم انتخابات توسط احزاب هیچ نتیجه مثبتی را در پی نخواهد داشت، اظهار کرد: احزاب مدرسه آموزش سیاست محسوب می‌شوند و باید همواره برای عرصه‌ای مانند انتخابات، برنامه داشته باشند و با شناسایی نیروهای خود و معرفی آنان به مردم، خود را نشان دهند. البته اکنون با توجه به رکودی که بخش عمده‌ای از احزاب تا این لحظه داشتند، به نظر نمی‌رسد در اندک فرصت باقی‌مانده بتوانند لیست‌های مشخص و منسجمی را ارائه دهند.
این تحلیگر مسائل سیاسی با تاکید بر اینکه مردم باید با بررسی تحصیلات و سوابق نامزدها، کسانی را انتخاب کنند که نهایتا یک مجلس قوی تشکیل شود، افزود: یکی از نقاط ضعف مجالس ما، این است که قوانین بیهوده زیاد وضع می‌کنند. در بسیاری از موارد نیازی به وضع قانون جدید نیست و همان عرف جامعه می‌تواند راهگشا باشد. بنابراین قانون‌گذاری صحیح و همچنین نظارت مناسب دو مورد از مولفه‌های مجلس قوی است.
باید اقشار مختلف در مجلس سخنگو داشته باشند
اسلامی با بیان اینکه همچنین نمایندگان مجلس باید بتوانند سخنگویان مناسبی برای اقشار مختلف باشند، تاکید کرد: مثلا تا کنون در ادوار مختلف مجلس، ما نمایندگانی که به عنوان سخنگویان قشر کارگر یا کشاورز شناخته شوند و مشکلات آنان را بشناسند و حرف آنان را بزنند، نداشته‌ایم. با اصلاح قانون انتخابات و تقویت رابطه نظام انتخابات با نظام تحزب، سندیکاها و اتحادیه‌های صنفی خواهند توانست لیستی از نامزدهای مورد تایید خود را به مردم ارائه دهند تا هر شهروندی متناسب با صنفی که به آن تعلق دارد، به لیست مد نظرش رای دهد و نمایندگانی را برای حمایت از صنف خودش به مجلس بفرستد، کما اینکه مجلس اول مشروطه نیز به همین شکل بود و هر صنف و قشری نماینده خود را در مجلس داشت.
وی ادامه داد: اکنون نیز احزابی که قصد ارائه لیست دارند، از تمام اقشار پرجمعیت جامعه نظیر زنان، کارگران، جوانان، بازنشستگان و... یک نامزد قوی را در لیست خود قرار دهند. اکنون به لحاظ صنفی، بخش عمده‌ای از جامعه نماینده‌ای در مجلس ندارند که به صورت ویژه پیگیر حل مشکلات آنان باشد. خود مردم از هر صنفی نیز باید نمایندگانی را انتخاب کنند که دغدغه‌مند حل مشکلات صنف آنان باشند. البته این بدین معنی نیست که مردم یک دهقان یا یک کارگر را به مجلس بفرستند، بلکه کسی را انتخاب کنند که از زاویه دید آنان به مشکلات نگاه کند و در قانون‌گذاری و نظارت منافع آنان را در نظر بگیرد.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه داشتن چنین سخنگویی خصوصا برای اقشار ضعیف‌تر بسیار ضروری است، گفت: طبقات بالا مانند پزشکان، وکلا، روحانیون، اساتید دانشگاه و...سهمی در قدرت دارند و نمایندگانشان نیز در هر صورت در مجلس حضور خواهند داشت. اقشار معلم و کارمند نیز چون هم تحصیل‌کرده‌اند و هم تشکل‌های صنفی دارند که پیگیر حل مشکلات‌شان است، می‌توانند مشکلات خود را حل کنند و حتی وارد مجلس شوند.
این تحلیگر مسائل سیاسی اضافه کرد: اما طبقات کارگر، دهقان، زنان سرپرست خانوار و... که عملا بیش از ۵۰ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند، نه‌تنها خودشان نمی‌توانند سهمی از قدرت داشته باشند، که حتی سخنگویی نیز در قدرت ندارند. احزاب باید از جانب این‌ها صحبت کنند و در لیست‌های خود نامزدهایی را به مردم معرفی کنند که صدای اقشار ضعیف‌تر در مجلس باشند. البته این بدین معنا نیست که تمام مجلس تبدیل شود به نمایندگان کارگران و کشاورزان، اما باید نمایندگان طبقات پایین نیز در مجلس حضور یابند تا منافع همه مردم در عرصه قدرت به یک تعادلی برسد. در این راستا حتی می‌توان علاوه بر تقویت احزاب، قانون انتخابات را طوری تغییر داد که همان طور که هر جغرافیا و شهرستانی یک یا چند نماینده در مجلس دارد، هر صنف نیز دارای نمایندگانی در مجلس باشد.
اسلامی با تاکید مجدد بر اینکه قهر کردن با انتخابات و نشستن و کاری انجام ندادن، راهکار حل مشکلات نیست، اظهار کرد: اکنون با آمار بالای تاییدصلاحیت‌شدگان، بهانه عدم وجود فرد مناسب در بین نامزدها اصلا قابل قبول نیست. اگر مردم با صندوق رای قهر کنند، مجلسی ضعیف تشکیل خواهد شد که نمایندگان آن قانون‌گذاری نمی‌دانند و با این ضعف، بر تمام شئون زندگی مردم تاثیر منفی می‌گذارند. بنابراین تحریم انتخابات بی‌معنی است. اگر ما خصوصا در این وضعیتی که هر لحظه ممکن است حتی از جانب همسایگانمان ضربه ببینیم، استقلال و قدرت کشورمان را می‌خواهیم، نیاز به سیاستمداران قوی و نمایندگان کارکشته داریم که تنها از دل مشارکت بالا حاصل می‌شود.
فلسفه مجلس حضور نمایندگان مردم در قدرت است
وی ادامه داد: فلسفه مجلس این است که مردم عادی هم در عرصه قدرت نماینده داشته باشند و حتی می‌توان گفت بسیاری از افرادی که اکنون سهمی از قدرت دارند، بیشتر می‌خواهند که مشارکت مردم پایین باشد تا موقعیت‌شان همچنان حفظ شود. باید توجه داشت مجلس خانه ملت است و باید این خانه را حفظ کرد. در این دوره قریب به ۱۵ هزار نفر تایید صلاحیت شده‌اند و هرچند ممکن است برخی از چهره‌های شاخص رد شده باشند، اما باز هم تعداد تاییدشدگان در حدی است که قطعا هر فردی با هر سلیقه سیاسی و گرایش اجتماعی می‌تواند نامزدی مناسب را انتخاب کند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه اکنون صداوسیما یکی از ابزارهای مهم برای افزایش مشارکت است، عنوان کرد: صداوسیما چه در شبکه‌های سراسری و در شبکه‌های استانی، می‌تواند از احزاب دعوت کند تا در مورد خود و برنامه نامزدهای تحت حمایت‌شان با مردم صحبت کنند. رقابت بین احزاب می‌تواند مشارکت مردم را افزایش دهد.
اسلامی اضافه کرد: حتی الآن هم که برنامه‌های صداوسیما تا حدی رنگ و بوی بی‌طرفی به خود گرفته و به افرادی با سلایق مختلف تریبون داده می‌شود، آدم‌هایی را دعوت می‌کند که با هم جدال می‌کنند، انگار انتخابات ریاست‌جمهوری است. برای انتخابات مجلس باید از احزاب شاخص از هر سه گرایش اصولگرا، اصلاح‌طلب و اعتدالی دعوت شود تا با حضور در صداوسیما، برنامه‌های خود را ارائه دهند.
وی همچنین با بیان اینکه پیروزی افراد تکراری در انتخابات مجلس الزاما چیز بدی نیست، گفت: حتی یکی از نشانه‌های مجالس قوی این است که بخشی از آن‌ها از قبل سابقه نمایندگی دارند، زیرا افراد بی‌تجربه حداقل یک سال طول می‌کشد تا با سازوکار مجلس آشنا شوند. اما با این وجود، احتمالا در مجلس دوازدهم چهره‌های جدید بیشتر از مجالس قبل حضور داشته باشند.
انتهای پیام