به گزارش ایسنا، دکتر یوسف ثبوتی در نشست تخصصی «شب موزه ملی علوم و فناوری ایران» که عصر یکشنبه، ۵ شهریور ماه همزمان با بزرگداشت زکریای رازی برگزارشد، اظهار کرد: صبح امروز به مناسبت سالروز ابوریحان بیرونی (۱۳ شهریور) در دانشگاه امام علی حاضر شدم و توضیحاتی درباره این دانشمند دادم. ابوریحان و ابن‌سینا که هر دو نفر جزو دانشمندان بزرگ هستند، هم‌عصر بوده‌اند.
وی با بیان اینکه ابوریحان از یک ویژگی برخوردار بود که در میان معاصران این دانشمند ایرانی کمتر به چشم می‌خورد، گفت: ابوریحان اهل مشاهده بود و برای یافتن مسائل دست به جست‌وجو می‌زد. به طور مثال، این دانشمند دست به اندازه‌گیری چگالی آب دریا یا چشمه می‌زد. اگر بیان می‌شد که افعی با نگاه کردن به زمرد کور می‌شود، افعی را مقابل زمرد قرار می‌داد.
این استاد دانشگاه گفت: ابن‌سینا همواره مورد احترام ابوریحان بود. نحوه عملکرد ابن‌سینا با هم‌عصران متفاوت بود؛ او به مشاهده در زمینه علوم‌طبیعی اعتقادی نداشت و به شاگردان خود توصیه می‌کرد که وقت خود را برای مشاهده تلف نکنند. ابن‌سینا معتقد بود که با تعقل می‌توان به مقصود رسید.
بنیانگذار دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم‌پایه زنجان با بیان اینکه هنگامی که سخن از عقل در گذشته به میان می‌آمد، منظور از عقل به ذات بود، افزود: خداوند به انسان‌ها قدرت تفکر اعطا کرده است که با بهره‌گرفتن از تفکر می‌توانند دست به استنتاج بزنند و به واقعیت برسند. ابوریحان دست به استنتاج نمی‌زد و با مشاهده به هدف خود می‌رسید. «ابن هیثم» هم همانند ابوریحان بود و دست به مشاهد می‌زد. این ویژگی ابوریحان و ابن‌سینا با متفکران هم‌عصرشان متفاوت بود، اما این تفکر با نوع تفکر دانشمندان علوم فیزیک، شیمی و ریاضی امروزی یکسان است.
دکتر ثبوتی با بیان اینکه علوم را به دو دسته «دانش‌های مبتنی بر مشاهده» و «مبانی مبتنی بر نظر» تقسیم می‌کنم، گفت: کتاب‌های «شفا» و «قانون» ابن‌سینا با یکدیگر تفاوت دارند. کاتب قانون مبتنی بر مشاهدات است؛ اگر کسی در پشت کوه دچار تب شود، با استفاده از کتاب قانون ابن سینا می‌تواند با داروهای گیاهی خود را درمان کند. کتاب شفای ابن‌سینا نمی‌تواند به درد دنیای امروز بخورد.
بنیانگذار دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم‌پایه زنجان با بیان اینکه اگر مکتب مشاهده ابوریحان، ابن هیثم و زکریای رازی را تعمیم می‌دادیم، این رویکرد در تمام جهان اسلام گسترش می‌یافت، افزود: اگر چنین موضوعی محقق می‌شد، شاید علوم و فنون جدید که طی دو سده گذشته از اروپایی‌ها گرفتیم، در جامعه اسلامی به وجود می‌آمد.
وی درباره تاریخچه علوم گفت: علوم مانند ریاضی و نجوم که مبتنی بر مشاهده هستند، نسبت به علومی که مبتنی بر اصول هستند، دارای سبقه بیشتری هستند. تعریف قوانین در علوم طبیعی که شامل فیزیک می‌شود، زمان‌بر بوده است. زمان زیادی صرف شد که قانونی مثل قانون حرکت نیوتن تعریف شود یا قوانین مربوط به حوزه الکترومغناطیس تعریف شود. مرحله تکامل علم فیزیک از زمان گالیله و نیوتن آغاز شد.
دکتر ثبوتی ادامه داد: پیشرفت فیزیک به صورت قدم به قدم و با مشاهده حاصل شده است. پیشرفت در حوزه شیمی سخت‌تر است؛ چرا که کار با نوترون، الکترون و پروتون در گذشته نمی‌توانست به صورت مشاهده درآید و نیاز به آزمایشگاه داشته است. زیست‌شناسی با مسیر دور و درازی برای رسیدن به کمال مواجه است. زیست‌شناسی با موجودات زنده مثل دی‌ان‌ای و رفتارهای سلولی مواجه است تا رفتار آنها را بفهمد.
وی با بیان اینکه علوم‌تحقیقی را می‌توان با هر فرهنگ، عقیده، آیین و اخلاقی فرا گرفت، اظهار کرد: ۲ فیزیکدان از ۲ نقطه دنیا با عقاید مختلف می‌توانند بر سر مسائل فیزیک با یکدیگر صحبت کنند و هیچ اختلافی بین آنها به وجود نمی‌آید؛ چرا که علم فیزیک مبتنی بر مشاهده است.
دکتر ثبوتی ادامه داد: هیچ مفهومی در علوم مبتنی بر مشاهده مقدس نیست و قابل نقد است. هیچ دانشمندی به مرحله تقدس نمی‌رسد و قابل نقد است و می‌توان به آنها انتقاد وارد کرد. اگر یک دانشمند از نظر موضوعی مورد نقد قرار گیرد، دانشمند می‌تواند با مراجعه به آزمایشگاه به انتقاد جواب دهد یا متوجه اشتباه خود شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه علوم مبتنی بر نظر چندان دقیق نیست و در جغرافیای مختلف می‌تواند مورد پذیرش قرار نگیرد، اظهار کرد: به طور مثال، علم اقتصاد قوی نیست. اختلاف در این علوم می‌تواند موجب بروز اختلاف میان انسان‌ها و حتی بروز جنگ شود. مفهوم در این علوم دقیق نیست و اختلاف میان دانشمندان سبب بروز فجایعی از زمان ارسطو تا به امروز شده است. به طور مثال، حکومت‌داری در کشورهای دموکراتیک با افغانستان تحت سیطره طالبان متفاوت است.
وی ادامه داد: علوم مبتنی بر مشاهده فارغ از بحث و جدل است و انسان‌ها می‌توانند برای مفاهمه آن با یکدیگر کنار بیایند، اما چنین موضوعی در علوم نظری وجود ندارد.
دکتر ثبوتی درباره موزه‌های علم، گفت: علوم مشاهداتی می‌توانند در آزمایشگاه‌ها تشریح شوند و علوم را ترویج دهند. سال ۲۰۲۲ به عنوان سال جهانی علوم‌پایه انتخاب شد و به ترویج علوم‌پایه اهمیت داده شد. موزه‌ها در فهماندن مبانی علوم آزمایشگاهی نقش اساسی دارند. ما در مدارس ابتدایی فقط مفاهیم را به دانش‌آموزان یاد می‌دهیم و همان موارد را از آنها می‌خواهیم؛ به عبارت دیگر پرسش‌گری به دانش‌آموزان آموزش داده نمی‌شود. به عبارت دیگر به آنها می‌گوییم که فقط پذیرای حرف بزرگ‌ترها باشند.
وی با اشاره به اینکه «خانه دانش» را در دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم‌پایه زنجان پایه‌گذاری کردیم، افزود: این خانه را سال گذشته راه‌اندازی کردیم. ما برای دانش‌آموزان این فرصت را فراهم کردیم آنچه که در کتاب خود فرا می‌گیرند در آزمایشگاه به صورت عملی تجربه کنند. موزه‌های علم و فناوری می‌توانند نقش مؤثری در گسترش علم داشته باشند.
دکتر ثبوتی در پایان گفت: هرچه میزان علوم مبتنی بر مشاهده در جهان گسترش یابد، میزان اختلاف کم می‌شود و به گسترش صلح جهانی کمک می‌کند.
انتهای پیام