اقلیم و کشاورزی فرآیندهای مرتبط با تغییرات آب و هوایی هستند که به طور قابل توجهی بر توسعه و تولید کشاورزی تأثیر می گذارند. شواهد علمی حاکی از تغییرات غیرطبیعی در آب و هوا و تأثیر این تغییرات در تولید محصولات زراعی است.
اطلاعات جامع از دمای سطح زمین از یخبندان تا به امروز نشان می‌دهد که در هر یک از چهار دهه گذشته به‌طور پیاپی سطح زمین گرمتر از هر دهه گذشته بوده است.
تأثیر تغییرات آب و هوا در جوامع بشری شامل افزایش دما، افزایش سطح دریا و تغییر در الگوهای بارندگی است که بر کشاورزی تأثیر می گذارد در حالیکه بسیاری از عوامل همچنان بر آب و هوا تأثیر می‌گذارند، دانشمندان معتقدند که گازهای گلخانه ای موجود در جو، ذرات معلق در هوا و تغییرات در کاربری اراضی در ایجاد این تغییرات نقش دارند. دمای گرمتر می تواند فصل رشد را گسترش دهد اما بر رشد و نمو گیاه و عملکرد محصول تأثیر منفی بگذارد.
بنابراین بر آن شدیم تا در ادامه سلسله نشست‌های ایسنا با موضوعات «عوامل مؤثر بر تغییرات اقلیمی در همدان و پیامدهای آن» و «تغییر اقلیم و تأثیر آن بر سلامت»، اینک تأثیر آن را بر کشاورزی همدان بررسی کنیم.
کاهش بارش در همدان با تغییرات اقلیمی
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی در نشست «بررسی تغییر اقلیم و تأثیر آن بر کشاورزی همدان» در دفتر ایسنا، با بیان اینکه تغییر اقلیم امروزه دنیا را دگرگون کرده است، تصریح کرد: همدان هم بی‌تأثیر از تغییر اقلیم جهانی که ناشی از گرمایش زمین و صنایع بوده، نیست؛ به ویژه طی چند سال اخیر این تغییر اقلیم را با کاهش در بارش های همدان می‌بینیم.
دکتر سیدمحمد حسینی اظهار کرد: براساس فرهنگ‌نامه هواشناسی آمریکا، تغییر اقلیم یعنی هر گونه تغییر در میانگین فراسنجش‌های اقلیمی است که تغییر می‌تواند انسانی یا طبیعی باشد که متأسفانه همیشه تغییر انسانی در صدر قرار می‌گیرد و تغییرات طبیعی دیده نمی‌شود در حالیکه تناوب اقلیمی همواره وجود دارد.
وی با بیان اینکه سال گذشته خشک ترین سال از نظر بارندگی در همدان بوده است، ادامه داد: با توجه به اینکه سال ۹۸، سال ترسالی برای همدان بوده اما سال قبل خشکسالی داشتیم و همه مردم نبود آب را در این استان احساس کردند.
جابه‌جایی فصول در همدان
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی با اشاره به اینکه نتایج نشان می‌دهد طی ۱۰ سال اخیر روند بارندگی های همدان کاهشی است، افزود: روند بارش های همدان طی ۱۰ سال اخیر کاهشی ناچیز بوده اما در دما افزایشی قابل لمس است.
وی با تأکید بر اینکه از غرب به شرق استان همدان روند افزایشی دما مشهودتر شده است، خاطرنشان کرد: در استانی مثل همدان که کوهستانی است، باید این روند استثناء می‌بود در حالیکه مرکز همدان تا شرق تغییرات دمایی بسیار ملموس‌تر است که جای بحث دارد.
حسینی با بیان اینکه کوهستان در تغییرات دمایی غرب و شمال استان نقش آفرین است، تصریح کرد: طبق تحقیقاتی که انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که طی ۱۰ سال اخیر پوشش گیاهی از مرکز به شرق و از شمال به جنوب استان همدان کاهش دارد و همه نتایج مؤید این هستند که دما در استان همدان به شدت افزایشی است.
وی با اشاره به اینکه امروزه طول دوره رشد گیاهان عوض و فصل‌ها جابه جا شده است، یادآور شد: زمستان همدان از یکم دی آغاز نمی‌شود همانطور که تابستان های همدان از یکم تیرماه شروع نمی‌شود! با تغییرات اقلیمی جابه جایی فصول رخ داده به طوریکه زمستان وارد پاییز شده و پاییز در تابستان است که گیاه مجبور شده خود را با تنش موجود سازگار کند.
همدان در ابتدای راه تغییر الگوی کشت
این دکترای آب و هوا شناسی تصریح کرد: در فروردین امسال دو روز یخبندان در همدان رخ داد که ۵۰ درصد گردوهای این استان از بین رفت که به نظر بنده این موضوع یک دغدغه برای استان همدان شده است.
وی با بیان اینکه در چنین شرایطی کشت برخی از محصولات مثل هندوانه در همدان اصلاً صرفه ندارد، افزود: ما هنوز نتوانستیم کشاورز را راضی کنیم هندوانه کشت نکند و باید نوع کشت و الگوی کشت برای کشاورزان تعریف می‌شد در حالیکه هنوز در ابتدای راه هستیم.
وی با اشاره به دلایل تغییر اقلیم در همدان، خاطرنشان کرد: یکی از دلایل تغییر اقلیم در دنیا تغییرات محلی و تغییرات سیاره‌ای است اما مهمترین علت تغییر اقلیم در همدان را می توان علاوه بر دلایل سیاره‌ای، به افزایش کارخانجات و افزایش خودرو در این استان نسبت داد.
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی ادامه داد: قرارگیری همدان در غرب کشور و وجود رشته کوه زاگرس در تعادل آب و هوایی خوب است اما هوا را به عبارت ساده دَم‌دار می‌کند در حالیکه جریان هوا باید وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه امروزه افزایش دما در همه استان ها نقش دارد، تصریح کرد: این افزایش دما به دلایل مختلف از جمله سوخت خودروها و صنایع است. وسعت همدان با تراکم جمعیتی همدان با تعداد خودروهای موجود در آن همخوانی ندارد و همین استفاده از سوخت های فسیلی باعث شده به شدت گرمایش تولید شود.
حسینی با تأکید بر اینکه همدان از شرایط محلی و قرارگیری در موقعیت جغرافیایی به خوبی استفاده نمی‌کند، یادآور شد: شرایط جغرافیایی همدان باعث شده نسبت به استان های دیگر مانند اصفهان و خراسان، روند تغییر اقلیم کُندتر شود اما اقلیم همدان شرایط طبیعی خود را طی می‌کند در حالیکه برای ما غیرطبیعی است.
درباره مصرف آب در کشاورزی فرهنگسازی نشده است
وی با اشاره به اینکه در استان های شرقی و مرکزی کشور تغییر الگوی کشت زودتر و به صورت خودجوش توسط کشاورزان صورت گرفته است، ادامه داد: در خراسان شمالی کشاورزان خیلی قبل تر از همدان شروع به تغییر الگوی کشت کرده و درختان گردو را قطع و شروع به کشت زعفران و زرشک کردند.
حسینی با بیان اینکه استان همدان امسال پایلوت الگوی کشت در کشور شده است، افزود: اینکه به کشاورز بگوییم فقط گندم، کلزا و سیب‌زمینی کشت کند، درست نیست چراکه باید براساس شرایط اقلیمی کشت محصولات کشاورزی را داشته باشیم.
این استاد هواشناسی با بیان اینکه در همدان تغییر الگوی کشت دیر آغاز شده است، اظهار کرد: استان همدان از شرایط موجود در استان های شرقی و مرکزی کشور که با چالش خشکسالی و کاهش بارندگی مواجه بودند، الگوبرداری نکرد.
وی با تأکید بر استفاده از تجربیات کشاورزان خراسانی برای کشاورزان همدان، گفت: تفکر و محصولات کشاورزان خراسانی طبق شرایط کم آبی است و یک پله جلوتر از همدان هستند اما در همدان چون دیرتر دچار چالش شده، کشاورز هنوز این موضوع را درک نکرده است.
حسینی با اشاره به اینکه درباره مصرف آب در کشاورزی فرهنگسازی نشده است، یادآور شد: در غرب کشور هنوز شرایط خشکسالی به شدت استان خراسان درک نشده بنابراین نمی‌خواهند قبول کنند. انتقال تجارب بین کشاورزان استان هایی که با خشکسالی مواجه هستند، بسیار مهم است و نیازی به کارهای مدیریتی ندارد.
بروز پدیده فرونشست در بهار
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی با بیان اینکه همه کشور درگیر خشکسالی است، گفت: همه کشور درگیر خشکسالی است اما از دید یک زاهدانی خشکسالی به نبود آب برای آشامیدن، یک شمالی به کاهش میزان تولید برنج و در همدان به نبود بارندگی فقط در یکسال تعبیر میشود.
وی با تأکید بر اینکه امروزه استفاده از چاه‌های زیرزمینی به شدت افزایش یافته است، بیان کرد: شک نداریم امروز اگر مشکل آب همدان حل شد به مدد تالوار و چاه‌های کشاورزی منطقه بوده اما دقیقاً در جایی آب را مکش می‌کنیم که پدیده فرونشینی داریم.
حسینی با اشاره به اینکه سطح شهرستان بهار ۱.۵ متر پایین رفته است، ادامه داد: از ۲۰ سال گذشته شهر بهار به علت برداشت آب های زیرزمینی و کشت سیب‌زمینی، ۱.۵ متر گود شده است که این موضوع نشان می‌دهد هر چه از این شهر آب بیشتری برداشت شود، در آینده پدیده فرونشست خواهیم داشت.
وی تصریح کرد: براساس آمار جهادکشاورزی استان همدان امسال در همدان ۴۱۰ هزار هکتار گندم دیم و آبی ، ۳۰۰۰هکتار سیر، ۱۹ هزار هکتار سیب‌زمینی، ۵۰۰۰ چغندرقند و ۲۰۰۰ هکتار کلزا کشت و الگوی کشت نیز توسط کشاورزان رعایت شده است.
وی با بیان اینکه جای خالی پسته در همدان به شدت احساس میشود، گفت: جای خالی کشت زرشک و پسته در همدان به شدت احساس میشود در حالیکه این محصولات با شرایط اقلیمی همدان سازگاری دارد و حتی زرشک در همدان بهتر محصول تولید می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی با بیان اینکه باید کم کم به شرایط موجود عادت کنیم، اظهارکرد: باید به آرامی به کشاورزان بگوییم در کنار کشت سیب‌زمینی، کلزا هم کشت کند.
پوشش گیاهی همدان به شدت روبه نابودی است
حسینی با اشاره به پوشش گیاهی همدان طی ۱۵ سال گذشته، افزود: در استان همدان پوشش گیاهی روند نزولی داشته و کم شده است که یکی از دلایل اصلی آن تغییر کاربری زمین به علت توسعه شهرهاست.
وی با بیان اینکه پوشش گیاهی همدان به شدت روبه نابودی است، خاطرنشان کرد: نقشه‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد در برخی نقاط همدان به علت ویلاسازی پوشش گیاهی از بین رفته است. در مراتع بکر همدان نیز حضور عشایر وچرای دام‌ها پوشش گیاهی را از بین برده و در آینده گونه گیاهی بومی را از دست خواهیم داد و گونه‌هایی که متعلق به منطقه نبوده را خواهیم داشت که تبعات اکوسیستمی را به همراه خواهد داشت.
این دکترای آب و هوا شناسی یادآور شد: در برخی شهرستان ها مانند نهاوند وضعیت خوبی از لحاظ پوشش گیاهی وجود دارد اما پوشش گیاهی اسدآباد به شدت در حال از بین رفتن است و اگر در برخی نقاط پوشش گیاهی هم وجود دارد، کم است.
وی با تأکید بر اینکه باید قبول کنیم ایران اصلاً کشوری برای کشاورزی نیست، تصریح کرد: روسیه چندین برابر کشور ایران وسعت دارد و از طرفی منابع آبی بالایی دارد اما کشاورزی نمی‌کند و بسیاری از محصولات کشاورزی را وارد می‌کند تا منابع آبی را برای نسل های آینده حفظ کند.
حسینی ادامه داد: باید قبول کنیم ایران کشوری برای کشاورزی نیست و اگر قرار است کشاورزی هم در آن صورت بگیرد باید محصولاتی کشت شود که با شرایط اقلیمی کشور همخوانی داشته باشد.
وی با بیان اینکه باید به کشاورزان یاد بدهیم محصولی را کشت کنند که استراتژیک و پرآب‌بر نباشد، اظهارکرد: کشاورز اگر به جای کاشت هندوانه، سیب زمینی و گردو، زعفران و زرشک بکارد به طور قطع بیشتر سود خواهد داشت.
امروز برف همدان خاطره شده است
حسینی با اشاره به پیامدهای تغییر اقلیم، تصریح کرد: یکی از پیامدهای تغییر اقلیم کاهش عملکرد محصولات کشاورزی است چراکه دما افزایش پیدا خواهد کرد اما بارش ها کم میشود و گیاه به جای رشد به جبران این کم آبی می‌پردازد و دچار چروکیدگی میشود.
وی افزود: امروزه نتایج محیط زیستی ثابت کرده سرعت تکثیر حشرات زیاد شده چراکه حشرات نیاز به باران ندارند بلکه نیاز به هوای مساعد و گرم دارند؛ هجوم ملخ‌ها از عربستان یکی از مصادیق این موضوع است.
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی با اشاره به تغییر نوع بارش به عنوان یکی از پیامدهای تغییر اقلیم، یادآور شد: امروز برف همدان خاطره شده و تعداد روزهای بارانی نسبت به روزهای برفی در همدان بیشتر شده در حالیکه برای ذخیره‌گاه سد و آب زیرزمینی برف نیاز است.
وی با اشاره به راهکارهای کشاورزی در شرایط تغییرات اقلیمی، اظهار کرد: ارقام و واریته‌هایی که زودبازده و زودرس هستند، به کشاورزان معرفی شود، ارقام دیررس مقاوم به خشکسالی کشت شود، زمان کشت تغییر یابد و از ارقام اصلاح شده استفاده شود.
وی با تأکید بر اینکه باید تقویم زراعی داشته باشیم، گفت: باید الگوی کشت و تناوب زراعی را رعایت کنیم چراکه رعایت الگوی کشت گام خوبی در کشاورزی است ضمن اینکه ذخیره آب را جدی بگیریم و باید نوع آبیاری تغییر یابد در حالیکه هنوز برخی نقاط هنوز آبیاری غرقابی است.
حسینی با اشاره به توسعه کشت های گلخانه‌ای در استان همدان، ادامه داد: علاوه بر اینکه با توسعه کشت های گلخانه‌ای می‌توان مصرف آب را کاهش داد، باید از گیاهان زارعی کم‌آب‌بر از جمله زعفران، کنجد، زرشک، ارزن و سورگوم کشت شود.
این استاد دانشگاه بر استفاده از فناوری‌های نوین در تشخیص، مبارزه و احیای کشاورزی تأکید و خاطرنشان کرد: امروزه داده‌های ماهواره‌ای بسیار مهم هستند.
وی با تأکید بر اجرای عملیات آبخیزداری، خواستار ایجاد ارتباط بین دانشگاه و حوزه‌های اجرایی شد و گفت: موضوع فرهنگسازی در مصرف بهینه آب همواره باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد.
عمده کاهش بارشهای همدان مربوط به پاییز بوده است
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره‌کل هواشناسی استان همدان نیز در این نشست با بیان اینکه آب و هوا مهمترین پارامترهای حیات در هر کره است، گفت: در ۲۷۰ روز گذشته بارش های همدان ۲۶۳.۲ میلیمتر بوده است که نسبت به بلند مدت(۵۰ سال گذشته) ۷۱.۵ میلیمتر کاهش بارش داریم که عمده کاهش بارش های همدان مربوط به پاییز بوده است.
دکتر مجتبی ترکمان با اشاره به اینکه میزان بارندگی در همدان نسبت به سال گذشته ۵۸.۶ میلیمتر افزایش داشته است، اظهارکرد: در ۹۰ روز گذشته ۱۰۵.۳ بارندگی در همدان رخ داده که نسبت به بلندمت ۱۳.۵ میلیمتر کاهش داشته است.
وی با بیان اینکه در ۲۷۰ روز گذشته میانگین دمای هوای استان همدان ۸.۳ درجه سلسیوس بوده است، خاطرنشان کرد: میانگین دمای استان در این مدت نسبت به میانگین بلندمدت ۰.۶ درجه سلسیوس گرمتر شده است. در ۹۰ روز گذشته میانگین دمای هوای استان همدان ۱۴.۴ درجه سلسیوس بوده که نسبت به بلندمدت یک درجه گرمتر شده است.
ترکمان با اشاره به اینکه در ۲۷۰ روز گذشته دمایی که استان دریافت کرده، ۲۴۸۰ درجه تجمعی بالاتر از صفر بوده است، افزود: در این مدت ۲۰۰ درجه سلسیوس بیشتر استان دما جذب کرده است.
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان با بیان اینکه شروع فعل و انفعالات رشد اکثر گیاهان زراعی در دمای چهار درجه سلسیوس است، ادامه داد: زمانی که میانگین درجه حرارت هوا بالاتر از چهار درجه میشود فعل و انفعالات رشد و نمو در گیاهان زراعی شروع میشود.
وی با اشاره به اینکه افزایش یک درجه‌ای دما که در فصل بهار دریافت شده است باعث شده طول دوره مراحل فنولوژی گیاهان زراعی کوتاه شود، خاطرنشان کرد: از ابتدای امسال ۱۶۵۰درجه روز رشد بالاتر از چهار دریافت شده است که در واقع نسبت به بلند مدت ۱۴۵ درجه سلسیوس بیشتر از شرایط نرمال دریافت شده است که این عدد موید این است که دوره فنولوژی گیاهان کوتاه‌تر شده است که یکی از پیامدهای مهم تغییر اقلیم است.
تغییرات آب و هوایی در ۵۰ سال گذشته تا کنون
ترکمان با تأکید براینکه در کشور ایران در هر دهه چهار دهم درجه سلسیوس افزایش دما داشته است، تصریح کرد: در ۵۰ سال گذشته دمای کشور دو درجه سانتی گراد افزایش یافته که دو برابر نرخ جهانی افزایش دماست درحالیکه دنیا یک درجه افزایش دما داشته است.
این مقام با اشاره به اینکه رفتار بارش در کشور نیز دچار تغییر شده است، یادآور شد: در طی هر سال ۰.۸ میلیمتر بارش را از دست داده‌ایم که در طول ۵۰ سال اخیر ۴۰میلیمتر بوده است به طوریکه میانگین بارش کشور ۲۵۲ میلیمتر بوده که به ۲۱۲ میلیمتر رسیده است.
وی افزود: با کاهش بارندگی و افزایش دما، تبخیر نیز افزایش پیدا کرده به طوریکه در پنج دهه گذشته ۲۵ میلیمتر افزایش تبخیر در سطح کشور ثبت شده است.
ترکمان با بیان اینکه متوسط دمای استان همدان نیز در ۵۰ سال گذشته ۲.۴ درجه سلسیوس افزایش پیدا کرده است، اظهارکرد: متوسط دمای استان ۲.۴ درجه افزایش یافته و به ۱۱.۶ درجه رسیده است.
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان گفت: متوسط دمای حداقل استان همدان نیز با افزایش روبرو بوده است یعنی دماهای شبانه استان همدان نسبت به دماهای روزانه بیشتر افزایش یافته و خنکی صبحگاهی و شامگاهی کمتر شده است با توجه به اینکه در ۵۰ سال گذشته دماهای شبانه و صبحگاهی در همدان خنک تر بوده است.
شاید افزایش دما برای کشاورزان لذتبخش بود
وی با بیان اینکه بارش همدان در ۵۰سال گذشته ۳۸ میلیمتر کاهش پیدا کرده است، تصریح کرد: در استان همدان تبخیر در ۳۰ سال گذشته به ازای هر دهه ۳.۴ میلیمتر افزایش داشته است و رطوبت نسبی هوای همدان ۹ درصد کاهش پیدا کرده است.
ترکمان یادآور شد: از شرق به سمت غرب کشور تغییر اقلیم برای ما لذت بخش بوده چرا که سرمای کشنده همدان تعدیل شده و تعداد بارش برف و طول مدت یخبندان کوتاه‌تر شده که این موضوع برای کشاورز فرصت کشت های زودهنگام را مهیا نموده است به طوریکه از اوایل ماه اسفند امکان کاشت محصولات بهاره فراهم شده است.
وی با اشاره به اینکه این موضوع درکوتاه مدت ظاهراً به نفع کشاورزان بوده اما در بلندمدت واقعا به ضررآنهاست، تصریح کرد: کشت سیب‌زمینی در اسفند ماه باعث شده کشاورز همدانی زودتر محصول خود را به بازار عرضه کند و از نظر قیمتی رقابت پذیر تر شده اما در بلندمدت این موضوع کاملا به ضرر کشاورزی استان خواهد بود.
این مقام مسئول با بیان اینکه نسبت به ۵۰ سال گذشته جمعیت همدان چندین برابر شده است، اظهارکرد: امروز جمعیت افزایش یافته و رفاه نسبی نیز بیشتر شده است و ما از تکنولوژی صنعتی اولیه که از تقریباً از رده خارج شده است، برای گرمایش و سرمایش تمام مساحت منازل خود استفاده می‌کنیم.
وی با بیان اینکه فرسایش خاکی در قهاوند، فامنین، ماماهان و کبودراهنگ به قدری بالاست که خاک برای کشاورزی مناسب نیست، اظهارکرد: افزایش دما، افزایش تبخیر، کاهش بارندگی و افزایش میانگین وزش باد در ۱۰ سال گذشته باعث شده فرسایش خاکی در استان بالا رود که به دنبال آن برخی از اراضی کشاورزی را از دست داده‌ایم.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه فراوانی تعداد سرمازدگی بهاره در همدان به سه تا چهار مورد رسیده است، گفت: در گذشته در فصل بهار ممکن بود یک یا دو مورد در سال سرمازدگی داشته باشیم اما در حال حاضر فراوانی سرمازدگی بهاره به سه تا چهار مورد رسیده است، امسال از ۱۲ تا ۱۶ اردیبهشت ماه دمای منفی چهار در سطح خاک را در یک دوره چهار روزه تجربه کردیم و محصول خیلی از باغات گردو و انگور به دلیل سرمازدگی بهاره ازبین رفته است.
وی با تأکید براینکه به دلیل تغییراقلیم و افزایش دما نیاز سرمایی باغات استان تأمین نمی‌شود، افزود: درختان باغات میوه استان باید نیاز سرمایی خود را در محدوده دمایی صفر تا هفت درجه سلسیوس را دریافت کنند که تأمین نمی‌شود.
ترکمان با اشاره به اینکه در ۵۰ سال گذشته بی موقع گرمایی و بی موقع سرمایی را تجربه کرده ایم، ادامه داد: در سالهای اخیر یکباره در فصل زمستان یک توده هوای گرم وارد استان میشود که حتی مردم کاپشن‌های خود را کنار می‌گذارند و امسال هم بی موقع سرمایی را در بهار داشتیم که باعث خسارت به باغات استان شد.
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان یادآور شد: تعداد روزهایی با دمای بالای ۳۷ درجه و رطوبت نسبی کمتر از ۱۰ درصد و وزش باد بیش از پنج متر بر ثانیه افزایش پیدا کرده است که رخداد این پارامترها با هم باعث ایجاد چروکیدگی و قهوه ای و سیاه شدن مغز گردو در استان شده است.
وی با تأکید براینکه تغییر اقلیم باعث شده میزبان آفات کشاورزی تغییر کند، خاطرنشان کرد: در ۱۰ سال گذشته کرم خراط به بیشتر باغات گردوی استان هجوم آورده است درحالیکه در سال های گذشته بدین شدت نبوده است.
ترکمان با اشاره به اینکه تعداد بارشهای برف و طول دوره یخبندان در همدان کاهش پیدا کرده است، ولی طول دوره رشدو نمو بدلیل افزایش دمای هوا و قطع یکباره بارش ها در ابتدای ماه اردیبهشت فرصت گیاه برای پر کردن دانه نمی دهد و از طرفی دوام سطح سبز برگ در مزارع به شدت کاهش یافته است که این موضوع افت عملکرد در تولیدات زراعی را به همراه داشته است.
این مقام مسئول در بروز اثرات تغییرات اقلیم بر دامداری نیزاشاره کرد و گفت: تغییر اقلیم بردامداری و زنبورداری استان پیامدهایی نیز به همراه داشته به طوریکه کاهش طول دوره گلدهی در گیاهان باعث شده زنبورداران به سمت تغذیه مصنوعی بروند و در دامداری هم برای خنک نمودن دام ها بایستی از مه پاش و سایه بان برای دام‌ها استفاده شود تا اثرات گرمایش بر تولید دامداری ها در فصل گرم سال به حداقل برسد.
ترکمان ادامه داد: کاهش جمعیت روستایی و افزایش جمعیت شهری و مهاجرت منجر به گسترش شهرها و ایجاد شهرهای جدید شده و افزایش راه سازی شده و این شرایط موجب از بین رفتن ارتباط تنوع زیستی دراستان شده است.
وی با اشاره به افزایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی، افزود: استفاده از سیستم آبیاری قدیمی که تلفات آب بالایی دارد، افزایش مصرف کودها و آفت کش‌ها، از دست رفتن پوشش گیاهی طبیعی به دلیل چرای بی رویه و کاهش پوشش برف باعث شده ضریب انعکاس زمین تغییر یافته و در نهایت گرمایش زمین را به دنبال داشته است.
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان با بیان اینکه در ۵۰ سال گذشته درهمدان، قهاوند، فامنین و کبودراهنگ معضل کمبود آب را داشتیم، تصریح کرد: تغییر اقلیم در مناطقی که از قبل ضعف وجود داشته، مشکلات را شدیدتر می‌کند و باعث شده در برخی از اراضی کشت دیم نیز مقرون به صرفه نباشد.
ترکمان با اشاره به اینکه همدان از تجربه استانهای اصفهان و خراسان استفاده نکرده است، اظهارکرد: آب شرب روستایی چند سال قبلتر دچار مشکل شده بود و در همدان هم اگر سال گذشته از آبهای زیرزمینی و زنجان آب تأمین نمی‌شد این موضوع به بحران تبدیل می‌شد.
وی با بیان اینکه بررسی نقشه‌های هوایی ۵۰ سال گذشته تا کنون نشان می‌دهد پدیده قارچ گونه خانه‌باغی به شدت افزایش یافته است، تأکید کرد: برق و گازرسانی به باغات شهر همدان بویژه در دامنه الوند باعث شده گرما به اکوسیستم های طبیعی و باغات برسد.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه تغییرات اقلیم قسمت کوچکی از مقیاس بزرگ تکامل است، افزود: موضوع افزایش دما و پدیده گرمایش در تغییرات اقلیمی بیشترین آسیب را به منابع آبی وارد کرده است.
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان با تأکید براینکه در کشورهای پیشرفته همه اقدامات کشاورزی در بالاترین سطح براساس اطلاعات و داده‌های هواشناسی و اقلیم شناسی تنظیم میشود، خاطرنشان کرد: در این کشورها اقدام کشاورز براساس پتانسیل‌های اقلیمی هر منطقه است چون آنها می‌دانند تغییر اقلیم باعث بالارفتن احتمال خسارات ناشی از بلایای جوی میشود.
ترکمان با بیان اینکه ماهم اگر بخواهیم اقدامی در راستای کشاورزی و تغییر الگوی کشت انجام دهیم باید با وسواس و دقت بالایی صورت بگیرد، ادامه داد: اینکه هندوانه از چرخه تناوب زراعی همدان حذف شود نیز درست نیست بلکه باید به اندازه کشت شود. وی با تأکید براینکه آنچه آب استان همدان را هدر می‌دهد فقط زراعت و باغبانی نیست، کل بخش تولیدات کشاورزی بایستی براساس تغییرات اقلیمی و کاهش بارش و منابع آبی استان بازنگری و تدوین شود.
پیامدهای تغییر اقلیم درهمدان
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان با اشاره به پیامدهای تغییر اقلیم درهمدان، بیان کرد: قنوات و رودخانه‌های فصلی همدان طی ۵۰ سال اخیر از بین رفته است و در اکوسیستم های طبیعی پوشش سبز و تنوع گیاهان مراتع را از دست داده‌ایم.
ترکمان از دست دادن اراضی قابل کشت را از دیگر پیامدهای تغییر اقلیم در همدان دانست و افزود: بخش هایی از اراضی قهاوند، فامنین، کبودراهنگ و ملایر دیگر قابل کشت نیستند و در بعضی از اراضی که کشت صورت می‌گیرد اصلا مقرون به صرفه نیست و بارها با جهاد کشاورزی به این نتیجه رسیده ایم.
وی با اشاره به از دست رفتن اراضی آبی درهمدان، گفت: وقتی رودخانه‌ها و قنوات از بین رفته است امکان کشت آبی هم وجود ندارد و کشاورزان تصور می‌کنند اگر کشت دیم داشته باشند عملکرد اقتصادی خواهند داشت درصورتیکه اینطور نیست.
وی با تأکید براینکه افزایش تبخیر یکی دیگر از پیامدهای تغییر اقلیم است، بیان کرد: شدت، فراوانی و مدت خشکسالی در همدان در ۱۰ سال گذشته به‌طور چشمگیری افزایش یافته است و در ۴۸ ماه گذشته نقشه خشکسالی استان همدان کاملا در وضعیت خشکسالی بسیار شدید واقع شده است که تبعات آن را در آینده بروز خواهد کرد.
مسئول تحقیقات هواشناسی کشاورزی اداره کل هواشناسی استان همدان با بیان اینکه طول دوره بارش درهمدان کاهش و طول دوره‌های خشک(بدون بارش) افزایش یافته است، یادآور شد: زمانی بارشهای همدان از دهه آخر مهرماه شروع می‌شد و تا اواسط ماه خرداد ادامه داشت، اما درحال حاضر شروع بارش‌ها به اواخر ماه آبان تا نیمه ماه اردیبهشت کاهش پیدا کرده است.
ترکمان با اشاره به اینکه تعداد بارشهای موثر همدان کاهش یافته است، خاطرنشان کرد: بارش های رگباری و سیل آسا در همدان افزایش پیدا کرده است.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان همدان نیز با بیان اینکه هم استان همدان را به عنوان استان دیم‌خیز می‌شناسند، اظهار کرد: براساس آخرین آمارنامه سال ۱۴۰۰، از ۶۴۰ هزار هکتار زراعت استان همدان، ۷۴ درصد از مزارع استان همدان زراعت دیم دارد.
سطح زیرکشت مزارع آبی استان همدان کاهش یافته است
علی بایگانه با اشاره به اینکه سالیان گذشته بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی همدان آبی بود، تصریح کرد: در حال حاضر سطح زیرکشت مزارع آبی استان همدان به کمتر از این میزان رسیده است در ضمن با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق در اراضی دیم، باید بهره‌وری آب در اراضی آبی را بالا ببریم.
وی درباره عدم قابلیت برداشت اراضی دیم و عدم صرفه اقتصادی کشت دیم در شرایط موجود، خاطرنشان کرد: درست است همدان الان شرایط مناسبی از لحاظ بارندگی‌ها ندارد اما با یکسری اقدامات و برنامه‌ها امکان مدیریت منابع تولید و افزایش درآمد کشاورز را خواهیم داشت.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان همدان با بیان اینکه خاک های کشور به لحاظ ماده آلی بسیار فقیر هستند، افزود: در حال حاضر میزان ماده آلی خاک‌های کشور کمتر از نیم درصد است در حالیکه هر چه به یک نزدیک‌تر شود، خاک حاصلخیزی بیشتری خواهد داشت.
وی با اشاره به طرح جهش تولید در دیمزارها، یادآور شد: با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام(ره) طرح جهش تولید در دیمزارها در استان همدان اجرا میشود که در واقع کشور هم به این موضوع رسیده است که باید در مناطق غرب کشور در مزراع دیم کار شود و این اراضی را احیاء کنیم.
این مقام مسئول با بیان اینکه در صورتی که اراضی دیم احیاء شود می‌توانیم از همین اندک بارش هم به‌صورت بهینه استفاده کنیم، اظهار کرد: در کنار اینکه بارش ها کم شده پراکنش بارندگی نیز مناسب نیست به طوریکه ایده‌آل بارش در فصل کشت این است که بارش متناسب با مراحل رشدی گیاه صورت بگیرد.
انتقال بارش‌ها منجر به کاهش عملکرد اقتصادی کشاورز شده است
وی تصریح کرد: یکی از مراحل حساس گندم جوانه‌زنی و استقرار گیاه است که طی سال های اخیر متأسفانه بارش‌ها به دهه دوم آبان ماه منتقل شده است و چون بارندگی مؤثر اولیه نداشته استقرار گیاه خوب نیست و به صورت ضعیف وارد زمستان میشود و در نهایت منجر به کاهش عملکرد گیاه خواهد شد و عملکرد اقتصادی که مدنظر کشاورز است نیز دست یافتنی نمی‌شود.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان همدان با اشاره به کشاورزی حفاظتی به عنوان یکی از راهکارهای احیاء و افزایش حاصلخیزی خاک در استان، گفت: احیاء و افزایش حاصلخیزی خاک در اراضی دیم یکی از آیتم‌های مورد توجه در کشاورزی حفاظتی است.
وی با تأکید بر اینکه کشاورزی حفاظتی اصرار به رعایت تناوب در اراضی دیم دارد، ادامه داد: دیم کاران بیشتر کشت غلات و آیش را در برنامه کشت خود دارند در حالیکه کشاورزی حفاظتی بر تناوب کشت غلات با حبوبات دیم و گیاهان علوفه‌ای دیم و دانه‌های روغنی دیم تأکید دارد.
حبوبات و گیاهان علوفه‌ای دیم در حاصلخیزی خاک بسیار مؤثر هستند
بایگانه با اشاره به اینکه حبوبات و گیاهان علوفه‌ای دیم در حاصلخیزی خاک بسیار مؤثر هستند، بیان کرد: این گیاهان ازت خاک را تثبیت می‌کنند و از طریق بقایا ماده آلی را به خاک برمی‌گردانند که کشاورزان استان همدان در زمینه حبوبات دیم کار کردند به‌طوریکه سالانه بین ۲۰ تا ۲۵ هکتار حبوبات دیم در استان کشت میشود.
وی با تأکید بر اینکه کشت گیاهان علوفه‌ای دیم علاوه بر احیای خاک، به تولید علوفه مورد نیاز دامداری‌های استان کمک خواهد کرد، افزود: همدان در تولید یونجه در کشور یکی از استان های مطرح است و تاکنون عزم جدی برای کشت علوفه دیم در این استان وجود نداشته اما به دنبال توسعه کشت گیاهان علوفه‌ای دیم هستیم.
بایگانه با بیان اینکه امسال ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار علوفه دیم در استان همدان کشت شده است، گفت: کشت گیاهان علوفه‌ای دیم نیز در قالب طرح جهش تولید در دیمزارها به مدت سه سال است انجام میشود و امسال سطح زیرکشت آن به ۷۰۰ هکتار رسیده است.
وی با اشاره به اینکه هر چه بازار مصرف علوفه دیم بهتر شود، رغبت کشاورزان به کشت نیز بیشتر خواهد شد، اظهار کرد: در حال حاضر کشاورزان علاقمند و کشاورزانی که دام دارند کشت گیاهان علوفه‌ای را انجام می‌دهند در حالیکه اگر بازار مصرف این محصول بیشتر شود و دامداران بزرگ در جیره غذایی دام‌های خود از این محصول بگنجانند، به طور قطع استقبال کشاورزان نیز بیشتر خواهد شد.
به جای واردات ذرت علوفه‌ای و کنجاله سویا، آنها را در همدان کشت کنیم
بایگانه با تأکید بر اینکه به جای اینکه ذرت علوفه ای و کنجاله سویا را از خارج وارد کنیم می‌توانیم این محصولات را در استان کشت کنیم، ادامه داد: سطح اراضی آیش استان همدان ۲۶۰ هزار هکتار است که استفاده اقتصادی نمی‌شود بنابراین بهترین بستر برای کشت گیاهان علوفه‌ای دیم هستند.
وی با بیان اینکه حفظ بقایای گیاهی توسط کشاورزان نیز باعث حفظ رطوبت خاک و جلوگیری از فرسایش میشود، تصریح کرد: مهمترین موضوع در فرهنگسازی در زمینه حفظ خاک و آب و جلوگیری از شوری خاک این است که حفظ بقایای گیاهی را در بین کشاورزان باب کنیم به طوریکه کشاورز حداقل ۳۰ درصد از بقایای گیاهان کشت شده را به خاک برگرداند.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان همدان با اشاره به بررسی روند تغییرات خاک های استان با تغییرات اقلیم، گفت: به طور قطع خاک های استان از ابتدا فقیر نبودند و با استمرار در کشت های متناوب و شخم نامناسب ماده آلی خاک از بین رفته است.
بایگانه افزود: در حال حاضر کشاورزی حفاظتی فقط بر روی ادوات و کارنده‌ها زوم کرده است در حالیکه موضوع تناوب و حفظ بقایای گیاهی از موارد مهم در کشاورزی حفاظتی است که باید توسط کشاورزان انجام شود.
این مقام مسئول درباره اینکه در استان همدان نباید برخی از محصولات پرآب‌بر کشت شود، یادآور شد: کشت زعفران و زرشک و محصولات باغی از نظر اقتصادی شاید سودآور باشد اما حفظ امنیت غذایی وظیفه اصلی دولت است.
همدان یکی از استان های پیشرو در سیستم‌های نوین آبیاری است
وی با اشاره به اینکه می‌توان محصولات پرآب‌بر را در قالب کشت‌های فراسرزمینی تولید کرد، گفت: اگر خواستیم در کشور خود محصولات را تولید کنیم باید در نقاط پرباران و استان هایی که بر روی بهره‌وری آب خوب کار کردند، کشت کنیم.
بایگانه با تأکید بر اینکه همدان یکی از استان های پیشرو در سیستم‌های نوین آبیاری است، خاطرنشان کرد: این دیدگاه که در کشور محصولات استراتژیک کشت نشود تا آب حفظ شود، درست نیست چراکه نداشتن تولید محصولات استراتژیک یک نقطه ضعف برای کشور خواهد بود.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان همدان تأکید کرد: تأمین کسری گندم تبعات کمتری خواهد داشت تا اینکه بخواهیم کل گندم مورد نیاز کشور را از خارج وارد کنیم. اگر غذای مردم تأمین نشود امنیت کشور هم به خطر خواهد افتاد.
انتهای پیام