محسن دیانی، راهنمای خانه مشیرالملک انصاری در بازدیدی که روز گذشته به همت اداره گردشگری شهرداری اصفهان و ویژه اصحاب رسانه برگزار شد، گفت: خانه مشیرالملک انصاری در اصفهان، یک بنای شاهی است که در دوره قاجار به دست محمد معمارباشی و به دستور ناصرالدین‌شاه ساخته شد. پس از ظلم‌های مسعود میرزا پسر ارشد ناصرالدین‌شاه که حکومت اصفهان را بر عهده داشت و به ظل‌السلطان معروف شده بود، حکومت اصفهان به میرزا حبیب‌الله انصاری معروف به مشیرالملک رسید. مشیرالملک که از شیراز به اصفهان آمده بود، شیفته اصفهان و شرایط بی‌مثالش شد. مردم اصفهان از حکومت او خشنود بودند و ناصرالدین‌شاه از او خشنودتر، به همین دلیل سلطان صاحبقران حکومت یزد و چهارمحال و بختیاری را نیز به مشیرالملک انصاری عطا کرد. او پس از پوشیدن ردای حکومت یزد، لقب مشیرالممالک را گرفت و منزل دیگر او در یزد نیز به هتل ممالک تبدیل شده است. در شرایطی که میرزا حبیب‌الله انصاری توجه عام و خواص و نظر ویژه ناصرالدین‌شاه را به خود جلب کرده بود، مسعود میرزا ظل‌السلطان موقعیت خود را متزلزل دید و به مشیرالملک حسادت کرد، پس به اصفهان برگشت و در جلسه‌ای که در همین خانه برگزار شد با قهوه قجری مشیرالملک را به قتل رساند.
او با بیان اینکه درحال حاضر مالک خصوصی خانه مشیرالملک آیت‌الله حسن امامی است، بیان کرد: بعد از مرگ مشیرالملک این خانه به سفارت روسیه تبدیل شد. پرتره‌های متعددی که در این خانه وجود دارد توسط روس‌ها به خانه اضافه شده و یکی از این پرتره‌ها مربوط به نیکلای اول و همسر او است. بعد از سفارت روسیه، این خانه محل استقرار سفارت اتریش شد، اما دست تقدیر بعد از سفارت اتریش یک بار دیگر این خانه را به دست ایرانی‌ها سپرد و حاج حسین چرمی آن را خریداری کرد و همراه با خانواده خود چند صباحی در اینجا زندگی کرد. حاج حسین چرمی پس از انقلاب این خانه را به شخصی به نام سماعیان واگذار کرد. پس از جنگ ایران و عراق، پناه‌جویان را در ۳۳ اتاق از این خانه اسکان دادند و این بنا بین ۳۰ تا ۴۰ درصد دچار تخریب شد. پس از جنگ، سماعیان این خانه را به حاج‌آقا حسن امامی واگذار کرد و سال‌ها مجلس دروس حوزه علمیه در این مکان برپا بود. درنهایت این خانه پس از ۷ سال مرمت در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان خانه‌موزه به روی مخاطبان گشوده شد.
راهنمای خانه مشیرالملک انصاری در اصفهان با اشاره به ۹دری این خانه که یکی از بزرگ‌ترین ۹دری‌های ایران است، افزود: عرض این ۹دری، ۷ متر و طول آن ۱۱ متر است. ۹دری حالت «کنشکاف» دارد و حتی یک قطعه میخ هم در این اثر هنری به کار نرفته است. در قدیم، استحکام‌بخشی این چوب‌ها به وسیله خاک اره و سریش انجام می‌شد و اکنون برای استحکام بخشی به جای سریش از چسب چوب استفاده شده و این چوب‌ها مثل پازل درون هم چفت می‌شوند. ۴ رنگ اصلی قرمز، سبز، زرد و آبی نیز در شیشه‌های این ۹ دری به چشم می‌خورد که بیانگر ۴ فصل و ۴ طبع انسان است.
دیانی که سال‌ها تجربه راهنمایی در این مجموعه را در کارنامه دارد، ادامه داد: سالن شاهی به وسیله یک چوب قطع کننده از سالن شاه‌نشین جدا می‌شود و چون دارای حریم خاصی بوده است هرکسی از چهارچوب‌های شاه‌نشین رفت و آمد نمی‌کرد. در سقف شاه‌نشین ۴ دسته گلدان در ۴ طرف و یک دسته گلدان در وسط دیده می‌شوند که در قلب آن آینه‌کاری شده است. آینه در فرهنگ ایرانی نماد آب است و به همین علت در این آینه‌کاری چند طرح ماهی به چشم می‌خورد و به این معناست که استادکار در سقف این بنا یک حوض آب طراحی کرده و اطراف آن به وسیله چند دسته گل یک باغ بهشت ساخته است. نکته دیگر اینکه اتاق‌های دوطرف شاه‌نشین یک خوابه و ۳خوابه هستند که اتاق‌های یک خوابه متعقل به همسر مشیرالملک و اتاق‌های سه خوابه متعلق به سوگلی‌های او بوده است.
او در خصوص زیرساخت این بنا نیز توضیح داد: در کل بنا چیزی به نام ستون وجود ندارد، همه ساختمان روی خرپا بنا شده و پایه‌های خرپا به شکل ستون در داخل بنا تزئین و آینه‌کاری شده‌اند. زیر تمام شاه‌نشین سرب به‌کاررفته و به همین دلیل انقباض، انبساط و حتی زلزله روی این بنا تاثیر نمی‌گذارد. این بنای تاریخی تنها بنایی است که فرونشست زمین در اصفهان بر آن تاثیری نگذاشته است. مساحت اصلی این خانه ۱۶ هزار متر بوده و اکنون سه هزار و ۵۰۰ متر از آن باقی مانده و در اختیار ما است.
این فعال حوزه گردشگری با اشاره به کتیبه‌ها و نقاشی‌های خانه مشیرالملک اضافه کرد: آیه‌ها و اسماءالله که در کتیبه‌های سالن دیده می‌شود در زمانی که این مکان به‌عنوان حوزه علمیه مورداستفاده بود و پس از انقلاب به بنا اضافه شده‌اند. تمام قاب‌هاب نقاشی و پرتره‌هایی که در بنا وجود دارد روسی و به سبک اروپایی هستند و با رنگ طبیعی کار شده‌اند که دوام بالایی دارد و از بین نمی‌رود. پوست انار، عناب، رناب و کتیرا رنگ‌بندی فرش داخل شاه‌نشین را تکمیل کرده و پارچه طرحدار کتان نیز سقف سالن شاهی را پوشانده است.
دیانی با بیان اینکه درحال حاضر کاربری اصلی این بنا موزه است و تحت نظارت اداره گردشگری فعالیت می‌کند، یادآوری کرد: در زمانی که خانه مشیرالملک، محل تحصیل طلاب بوده است به جهت حفظ آثار هنری و بنا، بر روی تمام پرتره‌ها و نقاشی‌های روسی شیشه انداخته‌اند و دور آن‌ها را یک لبه گچ کشیده‌اند. این نکته نیز قابل توجه است که بخشی از هزینه مرمت و نگهداری بنا با مبالغی که از بازدیدکنندگان اخذ می‌شود و عمده آن توسط آیت‌الله امامی تأمین شده است.
او با اشاره به تنها حوض صلیبی ایران در حیاط خانه مشیرالملک، افزود: اتاق آوا، اتاق‌های بهارخواب و زمستان‌خواب در دو ضلع غربی و شرقی شاه‌نشین و حوضخانه در این بنا ساخته شده‌اند. اتاق‌های زمستان خواب به یکدیگر راه دارند و از درهای تو در تو برخوردار است و از این طریق، گرمای اتاق‌ها هدر نمی‌رود. اتاق‌های بهار نیز تاق‌چشمه‌ای و دارای تهویه هوا هستند؛ ضمن اینکه تنها حوض چلیپای ایران در این خانه ساخته شده، چلیپا به معنی صلیب است و چهار دماغه که نماد باد، آب، خاک و آتش است را به نمایش گذاشته و ۴ باغچه در اطراف حوض یادآور ۴ باغ است. درخت‌های کاج در باغچه‌ها نیز به منظور جلوگیری از ورود موریانه و حیوانات موزی کاشته شده‌اند و رنگ قرمز درهای ارسی چشم‌های مگس‌ها و پشه‌ها را آزار می‌دهد و از نزدیک شدن آن‌ها به شاه‌نشین ممانعت می‌کند.
این فعال حوزه گردشگری ادامه داد: سنگ‌های حجاری شده در حیاط و حوضخانه، با تنها یک قلم و یک چکش طراحی شده‌اند و سه شکارگاه در حجاری‌ها به چشم می‌خورد. «شباک» نیز که به معنای شبکه است پنجره‌های کوچکی هستند که برای حفظ حریم زنان خانه طراحی و اجرا شده بود که در تابستان به زیرزمین خانه پناه می‌بردند. کسی که پشت این شباک در زیرزمین شاه نشین قرار می‌گرفت بیرون و حیاط را می‌دیده ولی محیط داخل از بیرون دیده نمی‌شود. پرده‌های ۹دری روی تزئینات کبوترمانندی آویزان می‌شد که درون شکمشان قرقره‌ای برای تنظیم پرده تعبیه شده و با کشیدن نخ پرده، صدای کبوتر شنیده می‌شود.
دیانی گفت: اصطبل، مطبخ، خانه سواره‌نظام‌ها و محل اقامت خدمه‌های خانه مشیرالملک، کاربری پیشین چهار بنای اطراف این خانه یعنی مدرسه قصه‌های مجید و سه خانه شخصیِ دیگر در اطرف این بنا بوده است؛ ضمن اینکه آمد و شد ساکنان این خانه‌ها از راه‌های زیرزمینی انجام می‌شد که اکنون مسدود است و تنها سواره‌نظام از کوچه رفت‌وآمد می‌کرد.
او تصریح کرد که کاشی‌کاری معرقِ دورتادور خانه با نام مبارک ائمه و اسماءالله مزین شده و «شیرسر» که کاربری خلاف شیروانی دارد نیز مانع از تماس باران به درهای چوبی می‌شد؛ ضمن اینکه دو تراس اطراف بنا نیز زنانه و مردانه بوده است.
او در خصوص حمام اختصاصی این بنای شاهی نیز بیان کرد: علی‌رغم اینکه در آن زمان هر محله یک حمام داشت، اما خانه مشیرالملک دارای یک حمام اختصاصی بوده است که در این حمام آب را از چاه به گرمخانه حمام منتقل می‌کردند. این حمام نیز مانند حمام شیخ بهایی دارای یک صفحه مسی بود که آن را با یک شمع گرم کرده و آب به خزینه پایین منتقل شده و باقیمانده آب گرمخانه نیز از طریق لوله‌های سنگی به حوض منتقل می‌شد. آب خزینه نیز برای شستشوی حیاط و آب حوض برای آبیاری باغچه‌ها به کار می‌رفت.
راهنمای خانه مشیرالملک با اشاره به حوضخانه این مجموعه که محل برگزاری جشن‌ها و مراسم مختلف بوده است، گفت: طبقه هم‌کف حوضخانه محل استقرار مردان و طبقه بالا محل استقرار بانوان بوده و کتیبه آینه‌کاری دور تا دور، سری به پایین دارند تا از دیده شدن زنان جلوگیری شود. حوضخانه بیشترین مقدار آب‌ریزی در خانه را داشته است و به همین دلیل کف آن با سنگ مرمر پوشانده شده تا رطوبت به بنا آسیب نرساند. حجاری‌های اطراف بنا نیز از بهترین و مرغوب‌ترین سنگ مرمر ایران ساخته شده که با وجود قُطری که دارد نور از آن عبور می‌کنند و صحنه چشم نوازی را ایجاد می‌کند؛ در تزئین حوضخانه از گچ‌بری تلفیق شده با آینه‌کاری یا «شمشه‌بری» نیز استفاده‌شده است.
دیانی اضافه کرد: دریچه‌هایی در بالای دیوارهای بلند حوضخانه به چشم می‌خورد که وظیفه خنک کردن هوا در تابستان را به عهده داشته‌اند. حوضخانه نیز مانند شاه‌نشین بر خرپا بنا شده و سقف آن از پارچه کتانِ طرحدار پوشانده شده است. در بخش پشتی حوضخانه نیز سیاهچال و زندان خصوصی این عمارت قرار دارد که برای متنبه کردن خاطیان به کار می‌رفت و دستگیره‌های آن هنوز به دیوار بنا باقی است.
انتهای پیام
خبرنگار: مائده شاه‌نظری